Γράφει ο ΛΟΥΚΑΣ ΜΠΑΣΙΑΣ*
Στις 24-6-2012 γιορτάστηκε στην Ανώπολη, η επέτειος της επανάστασης του 1770, με αρχηγό τον Δασκαλογιάννη. Στην επανάσταση αυτή, που είναι η πρώτη των Κρητικών κατά των κατακτητών, έλαβαν μέρος οι Σφακιανοί αλλά τους βοήθησαν και οι Σελινιώτες (1). Ο δάσκαλος από το Σέλινο Μιχ. Χατζημιχελάκης, που γεννήθηκε το 1869 και επομένως είχε σχετικά πρόσφατα τα γεγονότα που συνέβησαν τότε, γράφει το 1952 ότι μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, που καταστράφηκαν ολοσχερώς τα Σφακιά, συγκαταστράφηκε και το ανατολικό Σέλινο.
Παρακολούθησα διηγήσεις διαφόρων ατόμων, που αναφέρθηκαν στη συγκλονιστική ιστορία του Δασκαλογιάννη, της οικογένειάς του και των συνεργατών του καθώς και στα δεινά που υπέστησαν οι επαναστάτες μετά που οι κατακτητές κατέπνιξαν την επανάσταση. Με ενδιαφέρον έμαθα και για την ιστορία του εγγονού του, του ονομαστού Γεωργίου Δασκαλάκη ή Τσελεπή, που θυσιάστηκε και αυτός όπως και ο παππούς του για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους κατακτητές, πενήντα όμως χρόνια περίπου αργότερα, δηλαδή στην επανάσταση του 1821. Ο θάνατός του συνέβη στην επαρχία Σελίνου.
Η προσωπικότητα του ηρωικού Τσελεπή αλλά και οι τραγικές συνθήκες κάτω από τις οποίες σκοτώθηκε κοντά στην Κάντανο, κεντρίζουν σίγουρα το ενδιαφέρον, γι’ αυτό καλό είναι να γίνει λόγος για το ποιος ήταν αλλά και για τον τόπο και τον τρόπο που σκοτώθηκε από τους κατακτητές. Θα αναφερθώ για τα παραπάνω συνοπτικά, χρησιμοποιώντας ως πηγές τους ιστορικούς Κριάρη, Ψιλάκη, Παπαδοπετράκη, Μουρέλλο και Κριτοβουλίδη.
Το πραγματικό επίθετο του Τσελεπή ήταν Βλάχος και ήταν εγγονός του Δασκαλογιάννη από τον γιο του Ανδρέα.
Ο Κριτοβουλίδης περιγράφοντας με λίγα λόγια τον Τσελεπή(2) γράφει ότι καταγόταν από την Ανώπολη των Σφακίων και ότι ήταν εγγονός του περίφημου Δασκαλογιάννη, που επαναστάτησε και φονεύτηκε το 1770 για την πατρίδα. Επίσης ότι φλεγόταν από ακραιφνή έρωτα για την ελευθερία και από υψηλό αίσθημα αληθινής στρατιωτικής δόξας.
Μόλις άκουσε στο εξωτερικό τους ήχους των ελληνικών όπλων, έτρεξε με προθυμία να υπερασπίσει την πατρίδα του που την τυραννούσαν, αναδείχθηκε από την αρχή δραστήριος και φιλότιμος αρχηγός και άφησε σαν αθάνατο μνήμη τις διάφορες νίκες του.
Γρήγορος από τη φύση του, παρευρισκόταν παντού πρόθυμα, όπου γινόταν μάχη και η άριστη συμπεριφορά του και το μεγαλοπρεπές του ανάστημα έδωσαν την αφορμή στους συγχωριανούς του να τον ονομάσουν «Τσελεπή», δηλαδή ευγενή.
Ο θάνατος του, στο τριακοστό έκτο περίπου έτος της ηλικίας του προξένησε ζημία στην πατρίδα και όλοι οι Κρητικοί θρήνησαν γιατί τον στερήθηκαν.
Η δράση του το 1821
Σύμφωνα με τον Παπαδοπετράκη(3) ήταν από την αρχή μυημένος στη Φιλική Εταιρεία και με ανυπομονησία περίμενε να δει να πραγματοποιούνται οι σκοποί της, για να αναδειχθεί στη σκηνή του αγώνα αντάξιος των προγόνων του.
Επίσης ενώ έζησε αγωνιζόμενος μόλις πέντε μήνες, κατόρθωσε τόσα πολλά, ώστε εάν ζούσε θα αναδεικνυόταν ως ένας από του αξιότερους στρατηγούς της Ελλάδος.
Στην επανάσταση του 1821 ο Τσελεπής είχε λάβει, τον βαθμό του πεντακοσιάρχου, που ήταν ανώτατος βαθμός την εποχή εκείνη(4) και έλαβε μέρος σαν αρχηγός σε πολλές από τις μάχες που έδωσαν οι Κρητικοί με τους κατακτητές.
Πότε και πώς σκοτώθηκε
Ηταν Νοέμβριος του έτους 1821. Ο Αφεντούλεφ είχε επιλεγεί από τον Υψηλάντη ως αρχηγός των επαναστατών στην Κρήτη(5). Η δραστηριότητα των επαναστατών, μεταξύ των οποίων και του Τσελεπή, ήταν μεγάλη σε διάφορα μέρη του νησιού. To Σέλινο εξακολουθούσε να βρίσκεται κάτω από την σκληρή τουρκική σκλαβιά. Ετσι, σύμφωνα με τον Ψιλάκη(6), ο Αφεντούλεφ διέταξε τους αρχηγούς Τσελεπή και Παναγιώτου να εκστρατεύσουν κατά των ανδρειωτέρων και θηριωδεστέρων Μωαμεθανών της Κρήτης των Σελινιωτών και να τους εκδιώξουν από την επαρχία.
Ο ιστορικός Κριάρης, περιγράφοντας τα γεγονότα, δίνει(7) περισσότερες πληροφορίες για τους συνεπαρχιώτες του Σελινιώτες επαναστάτες που πολέμησαν μαζί με τον Τσελεπή. Γράφει λοιπόν ότι στο Κουστογέρακο και στον Λειβαδά, είχαν συγκεντρωθεί πολλοί οπλοφόροι από το διαμέρισμα του Λάκκου Ζωγράφου, αλλά και άλλοι από άλλες περιοχές του Σελίνου. Είχαν δε οπλαρχηγούς και καπετάνιους των τους Εμμ. Παναγιωτάκην ή Παπαδομανώλην, Γεώργιον Μπενήν ή Κριάρην, Τζαννήν Σειραδάκην, Π. Μπογιατζάκην ή Ζερβόν, Αντ. Μπασιάν, Ι. Πεντάρην, Γεώργιον Τσουρήν, Ντιγριντήν, Σαβομανώλην, Αναγν. Κονταδάν, Εμμ. Πετράκην, Σήφην Τρακάκην, Ν. Σειστάκην, Ιωάνν. Χαλακατέβαν και Μαρτιμιανόν Περάκην.
Επίσης ήσαν εκεί και άλλοι από την Κίσαμο υπό τους Γ. Δρακονιανόν, Μ. Καθεκλάν και Κυριάκον Φρουδάκην και τέλος άλλοι από τους Λάκκους Κυδωνίας και τα γύρω χωριά υπό τους Ι. Γερανιώτην, Γ. Μάντακαν και Χουδαλογιάννην. Εκεί που είχαν συγκεντρωθεί, στο Κουστογέρακο δηλαδή και στον Λειβαδά, ανέμεναν από τα Σφακιά τις διαταγές του Αφεντούλεφ και την ενίσχυσή τους με όπλα(8). Τότε έγινε γνωστό ότι εστάλησαν οι αρχηγοί Γεώργιος Δασκαλάκης ή Τσελεπής και ο Αναγν. Παναγιώτου για να τεθούν επικεφαλείς των επαναστατών και να προσβάλουν τους Τούρκους της Καντάνου.
Επίσης ότι δόθηκε διαταγή στους Β. Χάλη και Παπανδρέα να πάνε στα Ρούματα και να καταλάβουν οχυρές θέσεις για να εμποδίσουν τους Τούρκους της Κισάμου, εάν έσπευδαν να πάνε να βοηθήσουν τους Τούρκους της Καντάνου.
Πράγματι τα τέλη Νοεμβρίου 1821 φάνηκαν να έρχονται στο Κουστογέρακο από την περιοχή της Τρυπητής, που είναι παραλιακή περιοχή στο σύνορο των επαρχιών Σελίνου και Σφακίων, οι Σφακιανοί επαναστάτες. Μαζί τους και οι αρχηγοί Τσελεπής και Παναγιώτου. Ο αριθμός των ανδρών που συγκεντρώθηκαν από τα Σφακιά και το Σέλινο, σύμφωνα με τους Κριτοβουλίδη και Ψιλάκη ήταν περίπου 1500 άνδρες. Ακολούθως όλοι μαζί οι επαναστάτες όρμισαν κατά των Τούρκων των χωριών Μονής, Σκάφης, Πρινέ και Τεμενίων. Από αυτούς πολλούς φόνευσαν, τους δε υπόλοιπους τους εξεδίωξαν και τους ανάγκασαν να καταφύγουν στην Κάντανο.
Ο Ψιλάκης(9) γράφει ότι όσοι κατόρθωσαν να πάνε στην Κάντανο πήγαν για να φυλαχθούν στους οχυρούς πύργους που υπήρχαν γύρω από αυτήν.
Εδώ σημειώνεται ότι στην περιοχή της Καντάνου υπήρχαν τότε τέσσερεις πύργοι. Μια εικόνα για αυτούς δίνει ο Μουρέλλος, που γράφει(10):
«Οι Τούρκοι του Σελίνου είχαν συγκεντρωθεί στην Κάντανο κ’ είχαν οχυρωθεί στους τέσσερεις πύργους της. Σε κάθε συνοικία του Νησαρακιού, του Βαμβακάδου, του Νυκτεριανού και Κουφαλωτού υψώνονταν κι από ένας ψηλός και δυνατός πύργος.
Τον πύργο τον δημιουργούσαν οι ψηλοί εξωτερικοί τοίχοι των σπιτιών που ενώνονταν ο ένας με τον άλλον, αφήνοντας μόνο ένα άνοιγμα, με μεγάλη πόρτα. Στα πάνω πατώματα και στις ταράτσες των σπιτιών είχαν τις πολεμίστρες γύρω, που προστάτευαν το όλο περιτοίχισμα».
Για την ύπαρξη πύργων γύρω από την Κάντανο γράφει και ο Κριτοβουλίδης στην περιγραφή της επίθεσης που έκαναν τότε οι Κρητικοί επαναστάτες στους Σελινιώτες Τούρκους. Οσοι Τούρκοι κατάφεραν και σώθηκαν(11) κατέφυγαν στους οχυρούς αυτούς πύργους.
Ο Κριτοβουλίδης στην περιγραφή των γεγονότων λέει ότι ογδόντα με εκατό από τους εκλεκτότερους Τούρκους, μεταξύ των οποίων ήταν και ο αρχηγός των Σελινιωτών Τούρκων Καούρης, κατέλαβαν μερικούς οικίσκους που ευρίσκοντο προς το χωριό Σταυρός.
Τους οικίσκους αυτούς τους είχαν από προηγούμενα οχυρώσει για να τους έχουν σαν φυλάκια ή περισσότερο σαν προμαχώνες κατά των επιδρομών. Τότε ο Τσελεπής με πολλούς επαναστάτες όρμισε κατά αυτών και τους περιέκλεισε πολύ στενά.
Αυτούς μπορούσε εύκολα να τους αναγκάσει να παραδοθούν αν είχε την υπομονή να τους πολιορκήσει επί τέσσερεις ή πέντε μέρες το πολύ, γιατί ούτε τροφές είχαν ούτε άλλοι μπορούσαν να έλθουν να τους βοηθήσουν ή τέλος πάντων θα μπορούσαν και με τις πέτρες μόνο να τους καταπλακώσουν αν ήθελαν να το κάνουν αυτό.
Ο Παπαδοπετράκης γράφει(12) ότι ο Τσελεπής συνηθισμένος από τις αλλεπάλληλες νίκες του να περιφρονεί τους Τούρκους και γνωρίζοντας ότι ο θάνατος του Καούρη θα διευκόλυνε την απελευθέρωση του Σελίνου, έτρεξε και ανέβηκε πάνω στο δώμα του σπιτιού που ήσαν κλεισμένοι οι Τούρκοι και επιχειρούσε να το τρυπήσει, ώστε να επιταχύνει με τη χρήση της φωτιάς τον θάνατο του ισχυροτάτου αντιπάλου του.
Αλλά κατά κακή του τύχη, ενώ τρυπούσε απρόσεκτα, λόγω του ενθουσιασμού του το δώμα με το ξίφος του, δέχθηκε μια εχθρική σφαίρα που τον έριξε νεκρό πάνω στο δώμα.
Μετά τον θάνατο του Τσελεπή που συνέβη στις 5-12-1821, ο Α. Παναγιώτου με πολλούς επαναστάτες με μεγάλη θλίψη απεχώρησαν και συνόδευσαν τον νεκρό στο Λουτρό όπου και έγινε η ταφή του με τις αρμόζουσες σε αυτόν τιμές(13).
Μετά την παραπάνω αποχώρηση έφυγαν και οι επαναστάτες από τις άλλες επαρχίες και οι Σελινιώτες παραιτήθηκαν προσωρινά της επιθέσεως εναντίον της Καντάνου και περιορίσθηκαν στην επιτήρηση των Τούρκων.
Σχετικά με τον τόπο που σκοτώθηκε
ο Τσελεπής
Σχετικά με τον τόπο που σκοτώθηκε ο Τσελεπής οι ιστορικοί δίνουν τα παρακάτω στοιχεία:
Ο Κριάρης γράφει(14) για οικίσκους στον Σταυρό και επίσης για σύμπλεγμα οικίσκων μεταξύ Σταυρού και Βαμβακάδου. Ο Παπαδοπετράκης γράφει(15) για οικίσκο στον Σταυρό. Ο Κριτοβουλίδης γράφει(16) για οικίσκους προς το χωριό Σταυρός. Ο Μουρέλλος γράφει(17) για σπίτια στον Σταυρό. Ο Ψιλάκης αναφέρει περιγραφή του Μ. Κονταδά που λέει για Σταυρό.
Επίσης όμως ο Ψιλάκης γράφει(18) στην έκδοση της ιστορίας του 1909, ότι μερικοί επιμένουν πως ο Τσελεπής δεν σκοτώθηκε στον Σταυρό αλλά ακριβώς σε ένα οικίσκο που ανήκει περισσότερο στη συνοικία του Βαμβακάδου παρά σε κάποια πλαγιά μεταξύ Βαμβακάδου και Σταυρού.
Τα πράγματα θα ήσαν ίσως απλά για να βρεθεί το ακριβές μέρος που σκοτώθηκε αν υπήρχαν σπίτια ή ερείπια στην περιοχή του Σταυρού. Όμως δεν υπάρχουν, όπως διαπιστώνει κανείς πηγαίνοντας εκεί(19). Πιθανότατα όμως κάποιοι από της κατοίκους της περιοχής ή τους καταγόμενους από αυτήν, να γνωρίζουν και άλλα στοιχεία από προφορικές παραδόσεις ή και γραπτά κείμενα ή να γνωρίζουν ερείπια που δεν φαίνονται εύκολα.
Εφόσον συμβαίνει αυτό, καλό θα είναι να το γνωστοποιήσουν. Πάντως η απόσταση των θέσεων Σταυρού και οικισμού Βαμβακάδου είναι πολύ μικρή. Οριζόντια απέχουν περίπου 1000 μέτρα και ανήκουν και οι δυο στην ευρύτερη περιοχή της Καντάνου.
Τελειώνοντας αξίζει να σημειωθεί πως ανεξάρτητα από την ακριβή θέση που σκοτώθηκε ο Τσελεπής, που καλό θα ήταν, αν μπορούσε, να προσδιοριστεί, αφού αποτελεί ένα ιστορικό τόπο του Σελίνου, ένα είναι σίγουρο.
Οτι ο εγγονός του Δασκαλογιάννη, Τσελεπής, πολέμησε ως αρχηγός και σκοτώθηκε για την απελευθέρωση του Σελίνου από τους Τούρκους κατακτητές στην επανάσταση του 1821.
Γι’ αυτό του αξίζει κάθε έπαινος και τιμή για την προσφορά του αυτή.
*πολιτικός μηχανικός και μαθηματικός MSc
πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου
Παραπομπές
1. Λεπτομέρειες για τη βοήθεια που προσέφεραν οι Σελινιώτες αναφέρονται στις ιστορίες του Κριάρη, του Μουρέλλου και του Ψιλάκη. Επίσης σε δημοσιεύσεις στις εφημερίδες Σελινώτικα Νέα των 23-12-2010, 16-10-2012, Χανιώτικα Νέα της 18-3-2011. Ελαβαν μέρος στην επανάσταση και μεμονωμένα άτομα από άλλες περιοχές.
Ο Μιχ. Χατζημιχελάκης αναφέρει για την καταστροφή του Ανατ. Σελίνου σε άρθρο του στο περιοδικό «Κρητική Εστία», τον Φεβρουάριο του 1952,
2. στη σελίδα 77
3. σελίδα 267
4. όπως γράφει ο Κριάρης σελίδα 283
5. βλέπε Κριάρη από σελίδα 259 και μετά
6. στη σελίδα 415 και μετά
7. σελίδες 287, 288
8. Ο Ψιλάκης αναφέρει περιγραφή του Μάρκου Κονταδά που περιλαμβάνει και τα παρακάτω ονόματα σε αυτούς που ευρίσκοντο στο Κουστογέρακο ήτοι του Τσισκοβασίλη, του Πρωτόπαπα και του Ξανοίγη.
9. στη σελίδα 415 και μετά
10. σελίδα 571, αναφερόμενος στο έτος 1823.
11. σελίδα 75
12. στη σελίδα 266 της ιστορίας του
13. σύμφωνα με τον Κριτοβουλίδη, σελίδα 77.
14. σελίδα 288
15. στη σελίδα 266 της ιστορίας του
16. σελίδα 75
17. στη σελίδα 418
18. σελίδα 416
19. Ο πύργος του Σταυρού της Καντάνου, τα ερείπια του οποίου βρίσκονται σήμερα στην περιοχή, κτίστηκε στην επανάσταση του 1866 – 1869
