Ενας διαχρονικής αξίας, σημασίας, ευαισθησίας και δραματικότητας θρήνος της Μητέρας του Χριστού που εκφράζει την κορύφωση του ´θείου δράματος´ που ενέπνευσε μεγάλους θρησκευτικούς ποιητές, υμνογράφους και μελωδούς να εκφράσουν ποιητικά το θείο δράμα, όπως ο μέγας Γρηγόριος, ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Ανδρέας Κρήτης, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός κ.λπ., ενώ εκτός από αυτούς έχουν εμπνευσθεί και μεγάλοι Ελληνες και ξένοι ποιητές μεταξύ των οποίων και ο Κώστας Βάρναλης, το ποίημα του οποίου ´Το φως που καίει´ αποτέλεσε το ερέθισμα για τον ποιητή, δάσκαλο και δημοσιογράφο Βαγγέλη Κακατσάκη να γράψει ´Τα γράμματα της Παναγίας´ καταθέτοντας μια ακόμα, σημερινή, αυθεντική μαρτυρία στις μεγάλες διορθόδοξες και διαχριστιανικές ποιητικές μαρτυρίες του παρελθόντος που αποτελούν θησαυρό και αφετηρία και για τις σύγχρονες αναγωγές (όπως του Β.Κ. και τόσων άλλων ποιητικών φωνών της -ουσιαστικά- αντιθρησκευτικής εποχής μας).
Με ´Τα Γράμματα της Παναγίας´ να δίνουν την αφορμή να αναζητήσουμε (σε τούτη τη μαύρη εποχή μιας σύγχρονης εικονομαχίας) την ορατή -αληθινή- φύση του Χριστού, του μαρτυρίου του Χριστού στη σταυρική θυσία του και στην ανάστασή του για μια πραγματική αναγέννηση του χριστιανισμού, σ’ έναν χριστιανικό, αντιχριστιανικό κόσμο που δεν σταυρώνεται, δεν θρηνεί, μητρικώς και δεν ανασταίνεται, αλλά καταβυθίζεται σε σκότος…
´ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ´ ΤΟΥ ΘΡΗΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ…
´Τα Γράμματα της Παναγίας´ του ποιητή, δασκάλου και δημοσιογράφου Βαγγέλη Κακατσάκη αποτελούν μια εξαιρετικά ευαίσθητη πεζο-ποιητική κατάθεση του δημιουργού τους.
Μια κατάθεση ανθρώπινης έκφρασης προς τη Θεοτόκο. Την Παναγία την ´Ελεούσα´, προς όσες και όσους έχουν ανάγκη του ελέους της. Με μεσολάβηση προς τον ´υιόν και θεόν της´. Είτε ως μεμονωμένων ψυχών πιστών είτε ως προς δοκιμαζόμενους χριστιανικούς λαούς είτε προς τις χειμαζόμενες εκκλησίες της χριστιανοσύνης, στον σύγχρονο αγριότατο και απάνθρωπο, αλλά και άπιστο, κόσμο μας. Εναν κόσμο γενικής παράκρουσης και παράλυσης που έχει δημιουργηθεί από τις ακραίες και μοιραίες εκμεταλλεύσεις των ατόμων, των ομάδων και των λαών κυρίως χριστιανικών, οι ηγεσίες των οποίων οδηγούν στη δραματική και εφιαλτική κρίση που αντιμετωπίζουμε σήμερα, ως ανθρωπότητα, τόσο στον βορρά και στον νότο όσο και στη δύση και την ανατολή.
ΑΝΑΓΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ Σ’ ΕΝΑΝ ΕΦΙΑΛΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
Μέσα σ’ αυτή τη γενικευμένη παγκόσμια πνευματική κρίση του σύγχρονου πολιτισμού, σε όλα τα πεδία έκφρασής του καθώς και στο πεδίο το θρησκευτικό.
Με τις χριστιανικές εκκλησίες να έχουν γίνει, ως εκκλησιαστικά καθιδρύματα, θεσμοποιημένες λειτουργίες των σύγχρονων πολιτικοοικονομικών, κοινωνικών και επικοινωνιακών δομών.
Χωρίς όμως οι εκκλησίες (Δύσης και Ανατολής) του χριστιανισμού να επαρκούν για την αντιμετώπιση και την υπέρβαση αυτής της καταλυτικής κρίσης. Κυρίως στο επίπεδο ενός βαθιά εκκοσμικευμένου μηχανισμού που ´αλέθει´ όλες τις αξίες, παλιές και νεότερες, οι οποίες χάνονται στην άβυσσο μιας πολιτιστικής ανατροπής των πάντων ή με μετάβαση σε μια άλλη τάξη αυτοματικού, ρομποτικού και πυρηνικού πολιτισμού τρόμου.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΓΙΚΟ ΣΤΟΝ ΑΠΟΜΑΓΕΥΜΕΝΟ ΚΟΣΜΟ ΜΑΣ
Σ’ αυτό τον νέο κόσμο μιας εικονικής κοινωνίας – επικοινωνίας και α-κοινωνίας ενός αυτοματοποιημένου ρομποτικού και χημικού γίγνεσθαι ο κόσμος αλλάζει όψη με δραματική ταχύτητα και με ανελέητη τραχύτητα. Ενώ η τεχνολογία κυριαρχεί, η επιστήμη επικυριαρχεί και η τρομοκρατία του φόβου αφήνουν τον άνθρωπο στη σημερινή και την αυριανή ανθρωπότητα χωρίς ανθρώπινη και υπερ-ανθρώπινη προστασία.
Ομως, ο μαγικός κόσμος είχε την προστασία από τα μαγικά του σύμβολα, ο αρχαίος κόσμος από τους ζωόμορφους, ανθρωπόμορφους θεούς κα θεές του.
Ενώ ο ελληνικός κόσμος από το δωδεκάθεο, με τη θεά Δήμητρα της Γης και τη θεά Αθηνά της Σοφίας, η οποία πήρε πλείστα όσα ονόματα των επί μέρους προστατευτικών της εκφράσεων, για να γίνει η μεγάλη αρχαία θεά προστασίας…
ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ´ΜΑΝΑ´ ΚΑΘΕ ΠΟΝΕΜΕΝΗΣ ΨΥΧΗΣ
Στη μετέπειτα εποχή που δημιουργήθηκε μια νέα τάξη θρησκευτικού πολιτισμού του χριστιανικού, με τη θρησκευτική ευλογία να περάσει τον ίδιο τον Χριστό, με τη διαμεσολάβηση της Παναγίας Θεοτόκου, ως υιού και Θεού της, αλλά και στους μάρτυρες και Αγίους της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης.
Η καταφυγή στη μητρική προστασία της Παναγίας άρχισε βασικά από την ανατολική εκκλησία και πέρασε αργότερα στη δύση με καθολικούς προτεστάντες κ.λπ. να εκφράζουν τη δική τους ιδιαίτερη λατρευτικότητα.
Ομως, η θνητή, η μητέρα του Χριστού βρέθηκε για αιώνες στο επίκεντρο δογματικών διαφωνιών. Με ευρεία αποδοχή πλέον της θεομητορικής της υπερέχουσας υπόστασης. Οπου, μετά τη νίκη κατά της εικονομαχίας η Παναγία αναγνωρίστηκε ως Θεοτόκος.
Βασικά τα Χριστούγεννα του 430 μ.Χ. ο Πατριάρχης Πρόκλος σε ιστορική ομιλία του (που επικυρώθηκε ουσιαστικά από τη σύνοδο της Εφέσου) αποτέλεσε πρότυπο για τη μεταγενέστερη βυζαντινή ομιλητική για τη λατρεία της θεομήτορος ως διαμεσολαβούσας προς Χριστού διά την προστασία των πιστών.
Τότε, περίπου χτίστηκε στη Ρώμη ο μεγάλος Ναός, αφιερωμένος στην Παναγία, η περίφημη εκκλησία Santa Maria Maggiore.
ΠΑΝΑΓΙΑ: Η ΝΕΑ ΕΥΑ, ΤΟ ΔΕΞΙ ΜΑΤΙ ΠΟΥ ΛΑΜΠΕΙ ΟΔΗΓΗΤΙΚΑ
ΕΥΑ Η ΠΡΩΤΟΠΛΑΣΤΗ: ΤΟ ΤΥΦΛΟ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ωστόσο, η ανάπτυξη λατρείας της Παναγίας ως Θεοτόκου θα εκφραστεί ευρύτερα από τον 6ο αιώνα μ.Χ. και θα αποτυπωθεί με καθιέρωση θεομητορικών εορτών, αύξηση των απεικονίσεών της και των θαυμάτων της. Με νέα έκφραση θεομητορικής πνευματικότητας. Αυτή εκφράστηκε με ανεπανάληπτα λογοτεχνικά έργα όπως τα κοντάκια Ρωμανού του Μελωδού, διακόνου της Αγίας Σοφίας.
Αυτά τα προεικόνισε ο Εφραίμ ο Σύρος με ιδιαίτερης αξίας κατονομασμούς της Παναγίας που διατύπωσε. Για να τη χαρακτηρίσει ως δεύτερη Εύα. Οχι όμως όπως την πρωτόπλαστη για να πει: ´Η Παναγία είναι το δεξί, το φωτεινό μάτι, που λάμπει οδηγητικά στον τόσο σκοτεινό κόσμο μας, ενώ η αδαμιαία Εύα ήταν το τυφλό, αριστερό μάτι του κόσμου´.
Πάντως τα κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού γράφτηκαν (527 – 565), εποχή του Μεγάλου Αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ως αφιέρωση στον Θρήνο της Παναγίας και στον δραματικό διάλογό της με τον Χριστό στον Σταυρό τη Μεγάλη Παρασκευή της Σταύρωσής του.
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΥΠΕΡΕΒΗ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ
Ο Μελωδός εκφράζει μ’ έναν δραματικό διάλογο ανάμεσα στον Χριστό και τη μητέρα του τον θρήνο της για το Θείο Πάθος του, με σπουδαία απόδοση της ποιητικής φαντασίας (όπως αναφέρει η A. Caupron στην ανάλυσή της σελ. 3 – 12 έργο ´Μητήρ Θεού´).
Κυρίως, όμως, αυτός ο σπαραχτικός θρήνος της παρθενομήτορος μας βυθίζει στα πιο βαθιά συναισθήματα. Για να γίνει πρότυπο ως σήμερα της ποιητικής δημιουργίας του θείου πάθους, μέσα από τον δραματικό διάλογο ανάμεσα στον Χριστό και τη μητέρα του, που θρηνεί το πάθος του Υιού και Θεού Της.
Μεγάλοι αρχιερείς, ομιλητές συνέχισαν με βάση τον θρήνο της Παναγίας στον Σταυρό να εμπνέονται στους λόγους τους από μεγάλο ποίημα του Ρωμανού του Μελωδού. Οπου η Παναγία κάτω από τον σταυρό υπερβαίνει την ανθρώπινη φύση της (όπως γράφουν στο κείμενό τους ´Απεικονίσεις της Παναγίας και οι σχέσεις του με το πάθος´ οι ερευνήτριες Μαρία Βασιλάκη και Νίκη Τσίρου) και βρίσκεται σε βαθύτερη κοινωνία με τον Θεό.
ΠΑΝΑΓΙΑ: Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΗΡΥΚΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ
Ο Γεώργιος Νικομηδείας (σύγχρονος του Φωτίου) σε ομιλία του της Μεγάλης Παρασκευής γράφει (εμπνεόμενος από το ποίημα του Ρωμανού του Μελωδού) ότι: ´Αν και η Παναγία εμποδίζεται από τους στρατιώτες, τελικά, καταφέρνει να φτάσει στον Σταυρό. Εκεί στα πόδια του Χριστού, απευθύνεται μ’ έναν μακροσκελή θρήνο στον γιο της. Με πολλές εικόνες του θεομητορικού θρήνου. Στον οποίο η αγνωμοσύνη του ανθρώπινου γένους καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Με τη φιλανθρωπία του ν’ αντιπαρατίθεται στο έγκλημα που διαπράττεται στον Γολγοθά´.
Τέλος ο Γεώργιος Νικομηδείας στην ομιλία του αυτή εμφανίζει τον Χριστό στον διάλογό του με τη μητέρα του από τον Σταυρό να εμπιστεύεται τους μαθητές του και όλο το ανθρώπινο γένος στη μητέρα του, η οποία προορίσθηκε έκτοτε να είναι πνευματική οδηγός τους.
Με τον Γεώργιο Νικομηδείας να είναι ο πρώτος που εισάγει τον εκκλησιολογικό χαρακτήρα της Παναγίας ανακηρύσσοντάς τη ´μητέρα της εκκλησίας´. Για να δοξαστεί τελικά η Παναγία ως η μόνη που μοιράστηκε το θείο πάθος, αλλά έγινε και κήρυκας της αθανασίας.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΣΧΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΑΛΛΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ
Στον θρήνο της Παναγίας συμμετείχαν πολλοί ιεράρχες, ιερωμένοι και υμνολόγοι ιδιαίτερα της ορθόδοξης, αλλά και της καθολικής, εκκλησίας παράλληλα με τον ταπεινό διάκονο Ρωμανό τον Μελωδό.
Μερικοί εξέχοντες από αυτούς ήταν ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος έγραψε το σπουδαίο ποίημα του ´Ο Χριστός Πάσχων´ (τόμος Η’ πατερικές εκδόσεις ´Γρηγόριος Παλαμάς´).
Επίσης ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο αρχιεπίσκοπος – υμνογράφος Ανδρέας ο Κρης, που έγραψε πολλές αναφορές για την Παναγία στον Μεγάλο Κανόνα.
Πλείστοι άλλοι ολόκληρης της βυζαντινής περιόδου εκφρασθήκανε ποιητικά με το θείον πάθος καθώς και νεότεροι και σύγχρονοι Ελληνες ποιητές και ποιήτριες… Ο θρήνος της Παναγίας ενσαρκώνει κάθε θνητή μητέρα και συμβολίζει την ανθρώπινη υπόσταση του ίδιου του Χριστού.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΕΞΟΥΣΙΩΝ ´ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ´
´Τα Γράμματα της Παναγίας´ του Βαγγέλη Κακατσάκη αποτελούν μια ποιοτική ποιητικο-πεζογραφική κατάθεση του συγγραφέα τους. Μια δημιουργία που καθιστά τον θρήνο της Παναγίας θρήνο της κάθε πονεμένης μάνας, διαχρονικά σε όλο το φάσμα του χριστιανικού, αλλά και αλλόθρησκου κόσμου. Με γλώσσα αυθεντικής πρόσληψης του πνεύματος της σταυρικής θυσίας του Χριστού -υιού και Θεού- της Παναγίας, η οποία, ως μάνα, έμεινε ουσιαστικά μόνη στη μέγιστη δοκιμασία της.
Με τα 6 γράμματα προς την Παναγία να εκφράζουν συναισθητικά όλο το πάθος του Χριστού, αλλά και όλο το ανθρώπινο θεϊκής μεταφυσικής προσέγγισης δράμα του θρήνου της Θεοτόκου.
Τα 6 γράμματα προς τη μητέρα του Χριστού και μητέρα της χριστιανοσύνης εκφράζουν την αγωνία της θεομήτορος για το επικείμενο δράμα, που το διαθρηνεί με τη συναίσθησή της πριν ακόμα να συντελεσθεί.
Και πριν ακόμα να εκδηλωθεί (από το ωσαννά στην αποδοκιμασία) από τον λαό η μεταστροφή κατά του Ιησού που ´διέψευσε´ τις προσδοκίες για εθνική απελευθέρωση από τη ρωμαϊκή κατάκτηση και κατοχή της Ιουδαίας.
Σήμερα τα 6 γράμματα της Παναγίας, του Βαγγέλη Κακατσάκη απαιτούν (στην τόσο σκοτεινή εποχή για την Ελλάδα και για τον κόσμο) μια δραματική επικαιρότητα. Η έκφραση και αναγωγή τους στο θείο δράμα (της σταύρωσης και στον θρήνο της θεομήτορος) κάνουν τον βαθύ πόνο της Παναγίας σύγχρονο βαθύ πόνο όλων των μητέρων του κόσμου.
Για να πάρει αφορμή ο ποιητής που έγραψε ´Τα γράμματα της Παναγίας´ από το βαθιάς λαϊκής απήχησης ποίημα ´Η μάνα του Χριστού´ του Κώστα Βάρναλη να δημιουργήσει τα δικά του έξι κοντάκια στην τόσο ιδιοτελή και αντιπνευματική εποχή μας. Μ’ ευαισθησία θρησκευτική με γλώσσα λαϊκής ψυχής και με ευθύνη πολιτικής επικρίνοντας την εγκληματική κυνικότητα της διαχρονικής υπερ-εξουσιαστικότητας.
Ευχαριστούμε τον μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου κ. Αμφιλόχιο για την προσφορά της έκδοσης και τον φίλτατο θεολόγο κ. Βακάκη για την αισθητική επιμέλεια του τευχιδίου.
