Γεωργακάκης Δημήτρης
φιλόλογος
Εχε γειά καήμενε κόσμε,
έχε γειά γλυκειά ζωή,
και συ δύστυχη πατρίδα
έχε γειά παντοτινή.
Έχετε γειά βρυσούλες,
λόγκοι, βουνά, ραχούλες.
Στη στεριά δε ζει το ψάρι,
Ούδ? ανθός στην αμμουδιά,
κι? οι Σουλιώτισσες δε ζούνε
δίχως την ελευθεριά.
Το παραπάνω ελεγειακό1 τραγουδάκι, ίσως και με διαφορετική μορφή φράσεων, έλεγαν, ως κύκνειον άσμα, εκείνες οι ηρωίδες Σουλιώτισσες, κάνοντας το salto mortale (πήδημα θανάτου), καθώς αυτογκρεμιζόνταν χορεύοντας κι? έπεφταν από τον απότομο και πανύψηλο βράχο του Ζαλόγγου στην άβυσσο του ποταμού Αχέροντα!
Κι αυτό το αυτοσχέδιο των ηρωίδων εκείνων αποχαιρετιστήριο άσμα διάλεξα κι? εγώ, προκειμένου μαζί με τα δέοντα ιστορικά ντοκουμέντα, να θεμελιώσω τα αντιρρήσεις μου για τον αποκεφαλισμό της ιστορικής μνήμης από την κα Μαρία Ρεπούση, σύγχρονη Ηρωδιάδα, καθηγήτρια Παν/μίου και βουλευτή συνάμα. Κι? αυτό, διότι «πάλιν μαίνεται η Ηρωδιάς2, πάλιν την κεφαλήν του Ιωάννου ζητεί επί πινάκι». Και σε πρόσφατη συνέντευξη της επιχειρεί με ψεύδη ή πλάνες να κατασφάξει την Ιστορία, ισχυριζόμενη αναιδώς πως ο Χορός του Ζαλόγγου είναι τάχα εθνικός τα μύθος και όχι ιστορικό γεγονός!
Θα το δούμε λοιπόν και με τεκμήρια θεμελιωμένο.
– Ο κορυφαίος Ελληνας λαογράφος Κ. ΡΩΜΑΙΟΣ στην έξοχη πραγματεία του «ΚΟΝΤΑ ΤΑ ΡΙΖΕΣ3», μεταξύ άλλων γράφει: «Ο Ελληνικός λαός είναι από τα ελάχιστους πάνω στη γη που, από τον καιρό του Ομήρου έως και σήμερα, έχει αγαπήσει τον ποιητικό λόγο και ιδιαίτερα το τραγούδι? Στο τραγούδι εμπιστεύθηκε η λαϊκή ψυχή και μ? αυτό φρόντισε να θεμελιώσει και να περισώσει και την ιστορική μνήμη για πλήθος γεγονότα, μεσαιωνικά και νεοελληνικά, που κατά καιρούς έντονη προκάλεσαν στο λαό την ψυχική συγκίνηση».
Κι? αυτό είν? αλήθεια. Και πολλές φορές το έχω πει, μα το επαναλαμβάνω και τώρα: τα δημοτικά τραγούδια και τα δικά τα Ριζίτικα είναι η τραγουδιστική Ιστορία του τόπου. Κι? ας παραθέσουμε δυο-τρία παραδείγματα:
α?) ΤΑ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
(Άλωση Κωνσταντινούπολης, 1453).
Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης,
σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι? η Αγιά – Σοφιά,
το μέγα μοναστήρι?
?????
Φωνή τα ήρθε εξ? ουρανού
κι? απ? Αρχαγγέλου στόμα:
πάψετε το χερουβικό
κι? ας χαμηλώσουν τ? άγια?
γιατί είναι θέλημα Θεού
η Πόλη να Τουρκέψει?
Β?) ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ (1922)
1) «Εσείς τα βουνά τα Άγκυρας
και της Μικράς Ασίας
ποτέ να μην ανθίσετε,
ποτέ μη λουλουδίστε
με το κακό που πάθαμε
στις δεκατρείς τ? Αυγούστου ?
γιόμισαν τα βουνά κορμιά,
κι? οι κάμποι παλικάρια.
Κι? άλλα παιδιά ?ν? αιχμάλωτα
κι? άλλα ?ναι λαβωμένα.
(Η Λαϊκή Μούσα)
2)Σμύρνη που εγέλας
κι? έπαιζες με το τερπνό σου νάζι
κι? όπου τ? αηδόνι κελαηδεί
κι? όπου το κύμα σπάζει
τα λυρικά σου θέλγητρα
ποτέ δε θα ξεχάσω!
Μα εσύ δε θα ξαναχαρείς
το γέλιο που σου μοιάζει!
Αιώνια πια σα σύννεφο βαθύ
θα σε σκεπάζει,
το μαύρο κι αιματόβαφο
του Χρυσόστομου ράσο.
(Γ. Αθάνας)
γ?) ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Μάιος 1941)
Χίτλερ να μην το καυχηθείς
πως πάτησες την Κρήτη ??????????
Εξάλλου και ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός αφιέρωσε στον χορό του Ζαλόγγου το ακόλουθο επιγραμματικό ποιηματάκι:
«Τες εμάζωξε εις το μέρος
Του Ζαλόγγου το ακρινό
της ελευθεριάς ο έρως
και τους έμπνεψε χορό.
Τέτοιο πήδημα δεν το είδαν
ούτε γάμοι, ούτε χαρές
κι? άλλες μέσα τους επήδαν
αθωότερες ψυχές4»
Αυτά για το ρόλο του ποιητικού λόγου ως προς τη διάσωση της ιστορικής μνήμης. Όμως για το χορό του Ζαλόγγου ας μιλήσει και η Ιστορία.
ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΛΕΓΕΙ
– Στην τρίτη και σφοδρότερη πολιορκία του Σουλίου (1801-1803), από τον Αλή Πασά, οι Σουλιώτες προδομένοι από τον ΠΗΛΙΟ ΓΟΥΣΗ και πεπεισμένοι πως οι περαιτέρω αγώνες των θα ήταν μάταιοι, εσυνθηκολόγησαν ν? αποχωρήσουν από το Σούλι και να πάνε αλλού να ζήσουν, κάτι που άρχισε να υλοποιείται. Όμως ο καλόγερος ΣΑΜΟΥΗΛ δεν έφυγε και ανατίναξε το ΚΟΥΓΚΙ, με αποτέλεσμα να ταφούν κάτω από τα ερείπια αυτός και οι σύντροφοι του, καθώς και πολλοί Τούρκοι.
Και αυτό ο Αλή το θεώρησε αφορμή για να καταπατήσει τις συμφωνίες.
Ας δώσουμε όμως το λόγο στο Εθνικό μας Ιστορικό Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟ5 που εξιστορεί και αυτολεξεί γράφει:
«Στις 12 Δεκεμβρίου 1803, εγκατέλειψαν οι Σουλιώτες τη πατρίδα τους, αφού διαχωρίστηκαν σε τρία Σώματα?
Το δεύτερο Σώμα με αρχηγό τον ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑ επολιορκήθηκε στο ΖΑΛΟΓΓΟ, που βρίσκεται σε βράχο ψηλό και απρόσιτο (απλησίαστο) που είναι υπερηψωμένος πάνω από τον ποταμό Αχέροντα. Όμως σε λίγες μέρες ετελείωσαν οι τροφές και τα πολεμοφόδια. Και τότε οι γυναίκες, αφού επροτίμησαν να «εκσφενδονίσουν» (να πετάξουν) τα παιδιά τους στην άβυσσο, για να μην τα ιδούν να πέφτουν στα χέρια των εχθρών, έπειτα αποφάσισαν ν? ακολουθήσουν (στο θάνατο) τα πολυαγαπημένα εκείνα «όντα» (τα παιδιά τους), όχι όμως με κλάματα και γοερούς θρήνους, αλλά με χορούς και τραγούδια. Θυσία καταπληκτική, την οποίαν ουδέποτε θα μπορέσουν να κατανοήσουν οι παρούσες γενεές!
Και πιάστηκαν λοιπόν με τα χέρια και έστησαν κυκλικό χορό τραγουδώντας, και μόλις πλησίαζε κάθε μια τους στο χείλος του βαράθρου, γκρεμίζονταν μέσα σ? αυτό, και ο κύκλος επαναλαμβανόταν και ο χορός συνάμα, μέχρι που γκρεμίσθηκαν όλες η μία μετά την άλλη».
Τα ίδια ακριβώς αναφέρουν η «ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ» του Κάρλ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ6 και η «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.7.
Βέβαια ο Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ δεν αναφέρει αριθμό θυμάτων, ενώ ο Κάρλ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ αναφέρει πως στο χορό του Ζαλόγγου ήταν 60 Σουλιώτισσες, όμως η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ αναφέρει ότι στο Ζάλογγο ήταν μόνο 22 γυναίκες και 6 άντρες. Αλλά η διαφορά του αριθμού δε μειώνει τη σημασία του τραγικού αυτού γεγονότος. Και για να συμπληρώσουμε το μαρτυρολόγιο εκείνων των αυτοθυσιαζόμενων Ελληνίδων με παρόμοιο περιστατικό, υπενθυμίζουμε και το ακόλουθο τραγικό γεγονός:
Το 1822, στον ποταμό ΑΡΑΠΙΤΣΑ της Νάουσας και στη θέση Σδουμπάνοι, κοντά στη γέφυρα, 13 Ελληνοπούλες, για ν? αποφύγουν τη σκλαβιά και την ατίμωση, αν έπεφταν στα χέρια των Τούρκων, έπεσαν αυτοβούλως στη δίνη και την άβυσσο του εκεί καταρράκτη και πνίγηκαν όλες, αφήνοντας έτσι περίλαμπρο και αιώνιο παράδειγμα αδούλωτης Ελληνικής ψυχής8.
Ας δούμε όμως, παρακάτω ποιοί και γιατί παρουσιάζουν ως μύθους σπουδαιότατα γεγονότα της ιστορίας μας.
ΟΙ ΠΑΡΑΧΑΡΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Τα όρνια μοιράζουνται ψηλά
τις ψίχες τ? ουρανού.
?????????
Το ούρλιασμα της συνεφολύκαινας
Σκορπά στου κάμπου το πετσί
θύελλα ανατριχίλας9.
Οδυσσέας ΕΛΥΤΗΣ.
– Είναι τάχα ΜΥΘΟΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ο χορός του ΖΑΛΟΓΓΟΥ;
Ναι μας λέει η κα Μαρία Ρεπούση, καθηγήτρια Παν/μίου και βουλευτής συνάμα!
Ποια είναι όμως αυτή η όμορφη, μα κακόβουλη νέα γυναίκα («Θεριό μεταμορφώθηκε και γίνηκε κοράσιο»!) που μεθοδικά, ψυχρά και χαιρέκακα σβήνει κεριά και καντήλια από το εικονοστάσι της παράδοσης και της ιστορίας μας;
Είναι εκείνη που προ ετών στο σχολικό βιβλίο της (που αποσύρθηκε βέβαια ύστερα από γενική κατακραυγή) έγραψε πως στη Μικρασιατική καταστροφή μας, το 1922, «παρατηρήθηκε στην προκυμαία της Σμύρνης μεγάλος συνωστισμός!».
Τίποτε άλλο δεν έμαθε και δεν είπε αυτή η ερίτιμος παραχαράκτρια της Ελληνικής Ιστορίας. Σαν να μην έγιναν ποτέ, δεν είπε αυτά που έγιναν σε βάρος του ελληνικού από τις ορδές του Μουσταφά Κεμάλ, δηλαδή η γενοκτονία των Ελλήνων, οι εμπρησμοί, οι σφαγές και οι πνιγμοί χιλιάδων γυναικόπαιδων στην παραλία και τη θάλασσα Σμύρνης, κάτω από τα απαθή βλέμματα των πολεμικών πλοίων Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Αμερικής, που ναυλοχούσαν έξω από τα παράλια της Σμύρνης.
Και είναι η ίδια η καθηγήτρια και βουλευτής, που τις προάλλες στη Βουλή των Ελλήνων, όταν αποφασίσθηκε ενός λεπτού σιγή εις μνήμην της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας, εκείνη αποχώρησε επιδεικτικά! Σκόπιμα και ανθελληνικά αποσιωπά και διαγράφει αυτά που άλλοι με φρίκη και αποτροπιασμό είδαν και εβίωσαν, δηλαδή τα τραγικά και φρικαλέα εκείνα γεγονότα. Υπάρχει πολύ μεγάλος κατάλογος Ιστορικών Λογοτεχνών και άλλων παραγόντων, που είδαν κι? έγραψαν αυτά που η κα Μ. Ρεπούση αποσιωπά. Όμως διαλέγω δυο έγκυρες ξένες πηγές. Και για του λόγου το αληθές αναφέρω δυο κορυφαίους και σημαντικότατους αυτόπτες μάρτυρες που είναι:
Α) Ο ΤΖΟΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ. Γενικός πρόξενος των Η.Π.Α., το 1922, στη Σμύρνη που σχετικά είπε: «Μία από τις χειρότερες εντυπώσεις, που έφερα μαζί μου από τη Σμύρνη, είναι η αίσθηση της ντροπής, γιατί ανήκω στο ανθρώπινο γένος»10.
Β) Ο τότε νέος δημοσιογράφος και μετέπειτα παγκοσμίου φήμης συγγραφέας (βραβείο Νόμπελ) Ερνεστ ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ11.
Μόνο αυτή τηρεί για όλ? αυτά σιγήν ιχθύος?.
Αλλά έτσι που το πάει θα μας πει σε λίγο πως τάχα Μύθος Εθνικός είναι και η καταστροφή των Ψαρών, η Έξοδος του Μεσολογγίου, το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, το γδάρσιμο του ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ και το σούβλισμα του Αθανάσιου ΔΙΑΚΟΥ.
Παλιότερα άλλοι παρόμοιας κουλτούρας ιστορικοί εκδήλωσαν και μας είπαν πως το κρυφό Σχολειό είναι λέει μύθος! Δυστυχώς έχουν χαθεί τ? αρχεία της τότε (ανύπαρκτης βέβαια) Τουρκικής Πολεοδομίας. Έχουμε όμως ως κραυγαλέα απάντηση δυο ποιηματάκια της Λαϊκής Μούσας, που τα εκσφενδονίζω ως ηχηρό ράπισμα εναντίον όλων των παραχαρακτών της Ιστορίας μας. Και αυτά για το Κρυφό Σχολειό είναι:
1) Φεγγαράκι μου λαμπρό,
φέγγε μου να περπατώ,
να πηγαίνω στο Σχολειό,
να μαθαίνω γράμματα, σπουδάγματα,
και του Θεού τα πράγματα.
2) Απ? έξω μαυροφόρα απελπισιά
πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι
και μέσα στη θαμπόφεγγη εκκλησιά,
την Εκκλησιά που παίρνει κάθε βράδυ
την όψη του Σχολειού, μέσα ο Πάπας
τα ελληνόπουλα μαθαίνει
τί είχαν, τί τους πρέπει, τι τους μένει.
(τους τελευταίους στίχους μάλλον δεν τους ενθυμούμαι πολύ καλά, αλλά το νόημα δεν αλλάζει).
Μας πάμε όμως και στα κέντρα του αφελληνισμού της ιστορίας μας.
Η ΞΕΝΟΚΙΝΗΤΗ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
«Ο Ελληνικός λαός είναι ατίθασος και για να χαλιναγωγηθεί, πρέπει να χτυπηθεί στις ρίζες του: θρησκεία, πατρίδα, οικογένεια, γλώσσα, ήθη και έθιμα».
Χένρι ΚΙΣΣΙΝΓΚΕΡ, πρώην ΥΠ.ΕΞ. των Η.Π.Α.
– Η δολίως επιχειρούμενη παγκοσμιοποίηση επιχειρεί και θέλει να ισοπεδώσει τους λαούς εθνολογικά και πολιτισμικά, προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της.
Έτσι λοιπόν, και καθώς προ ετών είχε δημοσιέψει το διμηνιαίο περιοδικό ΑΡΔΗΝ12, ιδρύθηκε και καθοδηγείται από τους Αμερικανούς ΤΟ CDRSEE (Κέντρο για τη Δημοκρατία και τη συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη). ΤΟ CDRSEE, για την παρέμβαση στο χώρο των εκπαιδευτικών και «τη νέο-οθωμανική συμφιλίωση» στα Βαλκάνια, εδημιούργησε το πρόγραμμα κοινής ιστορίας (Joint History Project, JHP), που φέρνει κοντά καθηγητές απ? όλες τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι οποίοι συζητούν τους τρόπους με τους οποίους η Ιστορία χρησιμοποιείται για να επηρεάσει τις πολιτικές και κοινωνικές σχέσεις στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης.
Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτείται από τα Υπουργεία Εξωτερικών Η.Π.Α., Αγγλίας, Γερμανίας, και από άλλα «ευαγή» ιδρύματα, όπως το καζίνο Hyatt. Η εναρκτήρια του συνάντηση είχε προγραμματισθεί για το 1999 στη Χάλκη. Το πρόγραμμα αυτό διευθύνεται από δυο Επιτροπές, μια Ακαδημαϊκή και μια για τη διδασκαλία της Ιστορίας. Σ? αυτές τις Επιτροπές, μεταξύ άλλων, στην Ελλάδα, είναι η γνωστή Θάλεια Δραγώνα και η Άννα Φραγκιουδάκη. Όμως εκ μέρους του CDRSEE γενικός δ/ντής είναι ο εφοπλιστής ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΡΑΣ. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν 11 χώρες: Αλβανία, Βοσνία, Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Ελλάδα, Σκόπια, Σερβία, Μαυροβούνιο, Κοσσυφοπέδιο.
Με το πρόγραμμα αυτό «επιχειρείται η εθνική αλλοτρίωση των μαθητών. Αποσιωπάται ο ρόλος της Εκκλησίας από την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων παρ? όλο που, από τους 1500 γνωστούς Έλληνες λόγιους κατά την Τουρκοκρατία, πάνω από 1.000 ήταν κληρικοί. Εξαλείφεται η συνέχεια του νεοελληνισμού με το Βυζάντιο. Επιχειρείται ο εξωραϊσμός της Τουρκοκρατίας και η άμβλυνση της εθνικοαπελευθερωτικής διάστασης του 1821 κ.α.π.».
Αυτά και άλλα πολλά βυσσοδομούν εναντίον μας οι πετρελαιο-δολαριολάγνοι παγκόσμιοι εντολοδότες, με τη νεο-ταξική και χρυσοπληρωμένη ιστοριογραφία τους.
Θα τους περάσει όμως;
«Πλεονάκις επολέμησάν με εκ νεότητός μου,
αλλ? ουκ ηδυνήθησάν μοι»
Ψαλμός ΡΚΗ΄
Ερρωσθε?
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ελεγειακό: θρηνητικό
2. Ηρωδιάς: εγγονή του Ηρώδη του Μεγάλου, σύζυγος του Ηρώδη Αντίπα και μητέρα της Σαλώμης που με δική της προτροπή αποκεφαλίσθηκε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.
3. Βλέπε Κ. ΡΩΜΑΙΟΥ «ΚΟΝΤΑ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ – Έρευνα στον ψυχικό κόσμο του Ελληνικού λαού», σελ. 13. Αθήνα, 1959.
4. Βλέπε «ΜΝΗΜΗ ΣΟΥΛΙΟΥ», τόμος 3ος σελ. 23η Εκδόσεις πνευματικού Συλλόγου «ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ», Αθήνα 1976. «Κι? άλλες μέσα τους επήδαν/αθωότερες ψυχές», δηλαδή κάποιες απ? αυτές ήταν έγκυες και μαζί τους πηδούσαν στο θάνατο οι αθώες ψυχές των αγέννητων τέκνων τους.
5. Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», Τόμος Ε?, Μέρος Β? σελ 218. Εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ, συμπλήρωμα Π. Καφολίδη. (Η μεταγλώττιση από την αυστηρά καθαρεύουσα στη σημερινή δημοτική είναι δική μου).
6. ΚΑΡΛ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ ΜΠΑΡΤΟΛΝΤΙ «ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ», σελ 42. Έκδοση ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, μετάφραση Ελένη ΓΑΡΙΔΗ, Αθήνα 2011.
7. ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» Τόμος ΙΑ?, σελ. 406.
8. Στην ίδια Ιστορία, Τόμος ΙΒ?, σελ. 235.
9. Στίχοι από το «ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ»
10. Βλέπε ΤΖΟΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ «Αναφορικά με την Τουρκία, η κατάρα της Ασίας. Προξενικά ντοκουμέντα των ΗΠΑ». Εκδόσεις Α,Α ΛΙΒΑΝΗ, μετάφραση Όλγα ΜΑΥΡΟΥ, Αθήνα 1992.
11. Βλέπε ΚΩΣΤΑ ΧΑΡΔΑΒΕΛΛΑ «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΧΑΡΑΚΤΕΣ», Περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ. Τεύχος 191, σελ. 73-75, 13-19 Ιουνίου 2013.
12. Αρδην: Διμηνιαίο περιοδικό, τεύχος 62.
