Ιστορική επιμέλεια: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ*
Στις αρχές του Ιανουαρίου του 1828, τις ημέρες που η ελληνική εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 έφτανε προς το τέλος της και ο Ιωάννης Καποδίστριας έφτανε στο Ναύπλιο ως Κυβερνήτης της Ελλάδος, ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης, αφού δέχτηκε πρόταση του Εμμανουήλ Αντωνιάδη, αποβιβάστηκε στη Γραμπούσα. Πρέπει να γραφεί και ότι ο Καποδίστριας εμφανίστηκε, σε μιαν τυχαία συνάντησή τους μεσοπέλαγα ενώ ο ίδιος κατευθυνόταν στο Ναύπλιο και ο Νταλιάνης κατέβαινε στην Κρήτη, δισταχτικός, ίσως και “ψυχρός” απέναντι σε Αντωνιάδη και Νταλιάνη και τον αγώνα των Κρητικών, που είχαν ως γενικό επιτελάρχη τον Ι. Χάλη.
H επιφυλακτικότητα, όμως, του Κυβερνήτη θα μπορούσε να μην ερμηνευτεί ως αδιαφορία του προς την Κρήτη, αλλά να οφειλόταν στην πενιχρή ενημέρωση που είχε, πιθανότατα, για το Κρητικό ζήτημα τη δοσμένη στιγμή! Αργότερα, όμως, έδειξε ο Καποδίστριας τέτοια προσήλωση στην απελευθέρωση της Κρήτης, μέχρι, μάλιστα, του σημείου, σύμφωνα με το Γ. Ασπρέα, να ψεχθεί ότι, εξαιτίας της μεγαλονήσου, παραμέλησε σχεδόν την επέκταση των συνόρων της Ελλάδος προς Βορρά.
Ενώ, λοιπόν, ο Χατζημιχάλης βρίσκεται στη Γραμπούσα ακόμα, φτάνουν στην Κρήτη αγγλικός (μοίραρχος Τ. Σταίηνς) και γαλλικός (Ρεβερσών) στόλος και ο Καποδίστριας στέλνει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Χάμιλτον, για να πατάξουν την πειρατεία της Γραμπούσας.
Οι Γραμπουσιανοί δήλωσαν στο Μαυροκορδάτο ότι έχει πάψει η πειρατεία, που ήταν σε “έξαρση” το φθινόπωρο του 1827, στην περιοχή τους και ότι τα πλοία τους “παρενοχλούν” μόνο τουρκικά και αρνούνται να παραδώσουν τα 8 πλοία τους, αλλά ο Σταίηνς, στις 19/1/1828, τα κανονιοβολεί, δίχως να τα πλήξει. Λίγο μετά, οι σύμμαχοι κατέλαβαν τα κρητικά πλοία και ο Μαυροκορδάτος έφυγε από το νησί.
Όταν έφτασαν ο Μαυροκορδάτος και οι Γ. Καλλέργης και Κ. Κριτοβουλίδης στο Ναύπλιο, ο Κυβερνήτης έδειξε το πραγματικό του ενδιαφέρον για την Κρήτη. Συγκεκριμένα, διέταξε να σταλούν στο νησί εφόδια, τρόφιμα και στρατός και διόρισε φρούραρχο της Γραμπούσας τον Άγγλο Ουρκουάρτ, που σκοτώθηκε, όμως, λίγο μετά τον ερχομό του στην Κρήτη. Τότε, εγκαταστάθηκε στο φρούριο και Αγγλογαλλική φρουρά, ενώ στα τέλη Μάρτη του 1828, αφού, εν τω μεταξύ, ο Αλβανός μέχρι τότε πασάς της Κυδωνίας Μουσταφά είχε τοποθετηθεί και γενικός διοικητής Κρήτης από τον Ιμπραήμ, ο Καποδίστριας στέλνει τον ναύαρχο Σαχτούρη στη Γραμπούσα, για να ιδεί εάν ο Χατζημιχάλης έχει ανάγκη ή αποστολής βοήθειας ή υλικού και για να πληροφορηθεί την κατάσταση εν γένει στην Κρήτη και τις δυνατότητες επιτυχούς έκβασης της Επανάστασης στο νησί.
Τους επόμενους μήνες, όμως, οι μάχες, που έγιναν στα Σφακιά με αποκορύφωμα την πολιορκία στο Φραγκοκάστελλο, ήσαν σκληρές και άνισες μπροστά στον πολυάριθμο Τούρκικο στρατό και ο Νταλιάνης βρήκε ηρωικό θάνατο με τους “Δροσουλίτες” του (18 Μάη 1828), αλλά οι δυνάμεις των Τούρκων υπό τον Μουσταφά έπαθαν “γερό στραπάτσο”, διαδοχικές ήττες, στον δρόμο της επιστροφής προς τα Χανιά.
Ο Κυβερνήτης, από μέσα Ιουλίου της χρονιάς αυτής, θα στείλει στα Σφακιά και τον Γερμανό βαρόνο Ρέινεκ, ως αρμοστή και ως έμπιστο αντιπρόσωπό του, για να πείσει τους Κρητικούς να πάψουν να πολεμούν.
Οι Κρητικοί, ιδίως οι Σφακιανοί που είχαν πάρει θάρρος από τις τελευταίες νίκες τους κατά των δυνάμεων του Μουσταφά, δεν πειθάρχησαν στον Καποδίστρια, στον οποίο ο Ρέινεκ γνωστοποίησε τις αντιδράσεις τους. Και ενώ οι Άγγλοι είχαν καταλάβει τη Γραμπούσα κι είχαν διαλύσει τη φρουρά της, όλη η μεγαλόνησος -εκτός από τη Σητεία- ήταν, το καλοκαίρι του 1828, στα χέρια των επαναστατών κι οι Τούρκοι περιορισμένοι στα φρούρια.
Στα μέσα Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, είχαμε και μια νικηφόρα μάχη για τους Κρητικούς στη Μεσαρά, η οποία επέφερε και το θάνατο του ωμότατου αρχηγού των Τούρκων του Μεγάλου Κάστρου, Αγριολίδη, κάτι που ώθησε τους εξαγριωμένους Τούρκους, έως το τέλος του ίδιου μήνα, σε πολυαίμακτα αντίποινα, σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο. Να γραφεί και πως ο Ρέινεκ, θέλοντας και μη, δέχτηκε τη συνέχιση της Επανάστασης και τότε αναδιοργανώθηκε το “Κρητικό Συμβούλιο” και ένα “Στραταρχείο”, ένα είδος οικουμενικής στρατοκρατικού διευθυντηρίου του Αγώνα (κάθε επαρχία, Κυδωνία, Ρέθυμνο, Μεγάλο Κάστρο είχε από έναν εκπρόσωπο με το βαθμό του στρατάρχη, ενώ τα Σφακιά είχαν δύο).
Οι Αγγλογάλλοι, τον Οκτώβρη, όμως, του 1828, φτάνοντας στα Χανιά (Σούδα), απέκλεισαν το νησί, για να συνάψουν ανακωχή και να μη συνεχίζεται η απόβαση κι ο ανεφοδιασμός του αιγυπτιακού στρατού. Σχετικά με την ανακωχή, τον επόμενο μήνα και έως τα μέσα Δεκεμβρίου, πραγματοποιήθηκαν, δίχως, όμως, να τελεσφορήσουν, τρεις συναντήσεις μεταξύ Τούρκων και Κρητικών εκπροσώπων για το οξύτατο πρόβλημα της οροθεσίας των περιοχών που θα επιτρεπόταν η κίνησή τους αντιστοίχως. Τόπος διεξαγωγής της πρώτης συνάντησης ήταν η ναυαρχίδα του Άγγλου στόλαρχου, Μάλκολμ, ενώ οι άλλες δύο έγιναν στον Άγιο Ελευθέριο.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, που θέλει στο ελληνικό κράτος την Κρήτη, για να μην αποτελέσει το νησί τουρκικό ορμητήριο επιθέσεων προς Αιγαίο ή Πελοπόννησο (υπόμνημα 11/9/1828), στέλνει τον Τομπάζη (φθινόπωρο 1828) να βοηθήσει τους Κρητικούς που ’χαν μαζευτεί απ’ όλο το νησί (Σφακιά, Αποκόρωνα, Ρέθυμνο, Αγιοβασιλιώτες κ.ά.) να καταλάβουν τη Σητεία (η απόπειρα κατέληξε σε απελευθέρωση της πόλης το Δεκέμβρη του 1828, ενώ ο Άγγλος ανθέλληνας και μετριοπαθής συντηρητικός υπουργός εξωτερικών Άμπερντην
(George Hamilton Aberdeen: υπουργός εξωτερικών από το 1828 έως το 1830 και από το 1841 έως το 1846 και, κατόπιν, πρωθυπουργός της Αγγλίας, 1852 – ’55), με έγγραφό του, στις 8 του ίδιου μήνα, είχε τονίσει την πρόθεση της κυβέρνησής του να μην περιέλθει η Κρήτη στο κράτος του Καποδίστρια ή σε καμιά άλλη πλην των Τριών, Δύναμη, γιατί έτσι θα βλάπτονταν τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία για όσους θέλουν να μάθουν για τη συμβολή της Κρήτης στην επανάσταση του 1821 γενικότερα:
• Ασπρέας Γεώργιος, “Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος”, Εκδόσεις “Χρήσιμα Βιβλία”, Αθήνα, 1930.
• Βουρνάς Τάσος, “Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, 1821 – 1909”, Αθήνα, 20004, Εκδόσεις Πατάκη.
• Δετοράκης Θεοχάρης, “Ιστορία της Κρήτης”, Ηράκλειο, 1990, Εκδόσεις ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ.
• “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα, τ. ΙΒ, 1975.
• Κορδάτος Γιάνης, “Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας”, τ.Χ., Αθήνα, εκδόσεις “20ος αιώνας”.
• Κριτοβουλίδης, Κ.Κ., “Ιστορία της Επαναστάσεως της Κρήτης”, Αθήνα, 1971 (Συμπλ. Υπό Ι. Δ. Κονδυλάκη).
• Διασκευή από ανέκδοτη ιστορική μονογραφία, “Η Ελληνική επανάσταση, 1821 – 1829”.
