Γράφει ο ΠΑΥΛΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ
Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη τον Μάιο του 1941. Από τον Μάιο του 1941 μέχρι τον Μάιο του 1945 που φύγανε, διακόσιοι έντεκα Έλληνες πατριώτες εκτελέστηκαν από αυτούς στον γνωστό τόπο του μαρτυρίου των Φυλακών Αγιάς, που δίκαια και εύστοχα ονομάστηκε “Γολγοθάς της Κρήτης” και άλλοι τόσοι χάσανε τη ζωή τους σε ομαδικές εκτελέσεις των 50 – 70 και 30 ατόμων και θάφτηκαν σε κοινούς μυστικούς λάκκους σε χωράφι που βρίσκεται μπροστά από τον βόρειο μαντρότοιχο της φυλακής.
Οι εκτελέσεις γινότανε σε δύο λαγκαδιές μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται ένας μικρός λόφος. Οι λαγκαδιές αυτές απέχουν 1.500 περίπου μέτρα από τα κτήρια των Φυλακών. Στη λαγκαδιά που βρίσκεται νότια του λόφου γίνανε λίγες εκτελέσεις. Οι πολλές έγιναν στη βόρεια λαγκαδιά και εκεί υπήρχε και «ο στύλος του μαρτυρίου» στον οποίο δένανε τους μελλοθάνατους και τους εκτελούσαν.
Αμέσως μετά που φύγανε οι Γερμανοί το Ελληνικό κράτος ύστερα από αίτημα πολλών συγγενών των εκτελεσθέντων, ξέθαψε τους νεκρούς των εκτελέσεων και παρέδωσε τα οστά όσων αναγνωρίστηκαν στους οικείους των, τα δε άλλα τα έβαλε σε κιβώτια, τα οποία φυλάχτηκαν σε κτήριο της φυλακής μέχρι της ανεγέρσεως Κοινοταφείου για την οριστική τοποθέτησή των. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο δήμαρχος Χανίων Νικόλαος Σκουλάς ήτανε αντίθετος με την εκταφή και επέμενε ο χώρος να παραμείνει ως έχει μέχρι την αξιοπρεπή τακτοποίησή του αλλά δεν εισακούστηκε.
Ευνόητο είναι ότι μετά την εκταφή η γη των τάφων αποδόθηκε στους ιδιοκτήτες της. Τη γη των τάφων της νότιας λαγκαδιάς, η οποία ήτανε καλλιεργήσιμη και ανήκε σε ιδιώτες από τον Γαλατά, την παρέλαβαν αμέσως οι ιδιοκτήτες και τη φυτέψανε αμπέλια και ελιές. Η γη της βόρειας λαγκαδιάς ανήκε στη Φυλακή και επειδή δεν ήτανε καλλιεργήσιμη (ευτυχώς), παρέμεινε ως είχε.
Το 1946 έγινε από τον Δήμο Χανίων πάνδημο μνημόσυνο στον τόπο των εκτελέσεων και τότε υιοθετήθηκε πρόταση του Ιωάννη Σκαλιδάκη (αδελφού εκτελεσθέντος) για την ονομασία του τόπου αυτού σε «Γολγοθά της Κρήτης».
Τα χρόνια που ακολούθησαν του μνημοσύνου προέκυψε «ο Εμφύλιος» και τότε μπερδεύτηκαν οι κλωστές… οι Δημοκράτες με τους Εθνικόφρονες και οι προδότες με τους πατριώτες… ήτανε και το ΚΚΕ εκτός Νόμου… και τη νύφη την πλέρωσε ο Γολγοθάς που κανείς δεν ξαναμίλησε γι? αυτόν γιατί ανακάτεψαν τους ιερούς νεκρούς με τα κομματικά τους και «οι μεν?» και «οι δε…».
Μετά τη λήξη του εμφυλίου άρχισε να κατασκευάζεται από τον Δήμο Χανίων, με πρωτοβουλία του δημάρχου Νικολάου Σκουλά το Κοινοτάφειο που βρίσκεται μπροστά στις φυλακές Αγιάς και πάνω στη διακλάδωση του δρόμου προς Γαλατά. Μόλις τελείωσε έγινε μια πάνδημη συγκινητική τελετή εγκαινίων και μνημοσύνου μαζί και ετοποθετηθήκανε μέσα σ? αυτό τα οστά των αγνώστων εκτελεσθέντων που φυλάσσονταν στη Φυλακή. Ύστερα από αυτή την πράξη, το κράτος νόμισε πως είχε ξεπληρώσει τη στοιχειώδη υποχρέωσή του προς τους νεκρούς και ο Γολγοθάς ξεχάστηκε από όλους για πάρα πολλά χρόνια.
Το 1966, ο γιατρός και μετέπειτα δήμαρχος Χανίων Νικόλαος Πιμπλής, που είχανε εκτελέσει τον πατέρα του στον Γολγοθά, άρχισε να κάνει ενέργειες προς κάθε κατεύθυνση για την αξιοποίηση του τόπου των εκτελέσεων, όλοι όμως τον απογοήτευσαν. Αφού απογοητεύτηκε και από τους καθ? ύλην αρμοδίους, φώναξε έναν φίλο του τοπογράφο – μηχανικό, τον Μανώλη Καλλιατάκη και του έκανε ένα τοπογραφικό του χώρου των εκτελέσεων και των τάφων και μια τεχνική μελέτη για την αξιοποίησή του. Στο τοπογραφικό αυτό περικλειόταν έκταση 15 στρεμμάτων -αντί των δύο (2)- που είναι σήμερα και η μελέτη πρόβλεπε δεντροφυτεύσεις, αναμορφώσεις, περιφράξεις, αναδείξεις και πολλά άλλα ωραία πράγματα που θα δίνανε την εντύπωση ενός ιερού χώρου. Ακόμα επειδή η έκταση των 15 στρεμμάτων ήταν βραχώδης και επικλινής, η παραχώρησή της στον Γολγοθά δεν θα αποστερούσε τίποτα από τον ιδιοκτήτη της που ήταν το κράτος. Οταν όμως ο Πιμπλής έστειλε την μελέτη σε διάφορα Υπουργεία και Αρχές και τον απογοήτευσαν, απογοητεύτηκε και αυτός και το θέμα του Γολγοθά νέκρωσε και πάλι.
Και περνούσε ο καιρός και 40 χρόνια μετά τις εκτελέσεις, στον Γολγοθά, δεν υπήρχε ούτε Γολγοθάς ούτε ένα σημάδι μαρτυρίας των ζωντανών, για την Υπόμνηση της ιστορικής μνήμης των νεκρών και γι? αυτό τον λόγο ο Γιάννης Σκαλιδάκης, που είπαμε πιο πάνω ότι είναι ο ανάδοχος του Γολγοθά, πήγε και τοποθέτησε έναν μεγάλο ξύλινο σταυρό στο σημείο που ήτανε ο «Στύλος του μαρτυρίου».
Λίγο αργότερα, την 29-8-1982 και αφού είχε αναγνωριστεί το ΚΚΕ, οργανώθηκε από τους συγγενείς των εκτελεσθέντων πάνδημο μνημόσυνο στον Γολγοθά, στο οποίο παρευρέθηκαν και πολλοί επίσημοι. Κατά τη διάρκεια του μνημοσύνου τοποθετήθηκε στο ίδιο σημείο ένας στύλος όμοιος με «τον Στύλο του μαρτυρίου», ο οποίος φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης. Μετά το μνημόσυνο διατυπώθηκε αίτημα όλων των παρισταμένων προς την Πολιτεία: Να παραμείνει ο χώρος των εκτελέσεων και των ομαδικών τάφων ιστορικός και διατηρητέος και στη συνέχεια, αφού αξιοποιηθεί κατάλληλα, να αποτελέσει μνημείο αγώνα και θυσίας των ηρωικών νεκρών της αντίστασης στην Κρήτη. Το αίτημα αυτό στάλθηκε τις επόμενες μέρες προς όλους που θα μπορούσανε να βοηθήσουν στην πραγματοποίησή του, όλοι όμως οι θεσμικοί εκπρόσωποι της Πολιτείας αδιαφόρησαν και ο ταλαίπωρος Γολγοθάς μπήκε και πάλι στην κατάψυξη?
Από τότε μέχρι το 1994 το θέμα του Γολγοθά ερχότανε στην επιφάνεια μόνο από τα εν στενώ κύκλω μνημόσυνα ολίγων συγγενών των νεκρών την 29η Αυγούστου και από μερικά δημοσιεύματα στον Τύπο κάποιων σημαντικών ανθρώπων όπως: Του Ευτύχη Μαλεφάκη, του Φωκίωνα Βερυκάκη, του Γιάννη Βαρδάκη, του Κωνσταντίνου Παπαδάκη, των «Χανιώτικων νέων» και άλλων που ή δεν το αντιλήφθηκα ή δεν τους θυμούμαι.
Το 1994 έγινε με πρωτοβουλία των κατοίκων του Γαλατά νέο δυναμικό μνημόσυνο στον Γολγοθά και εδόθησαν υποσχέσεις ότι το θέμα του μνημείου θα το πάρει επάνω του(!) «ο Σύλλογος αγωνιστών της μάχης του Γαλατά» με τη συνδρομή ομοχωρίων Ελληνο-Αμερικανών αλλά και αυτές μείνανε μόνο στα λόγια…
Στο επόμενο και μεθεπόμενο μνημόσυνο οι παρευρισκόμενοι πετάξανε το μπαλάκι? στην Ι.Λ.Α.Ε.Κ. (Ιστορική ? Λαογραφική ? Αρχαιολογική – Εταιρεία Κρήτης) και επαναπαύτηκαν?
Έτσι από το 1996 ο δραστήριος λυκειάρχης Κώστας Μουτζούρης, πρόεδρος τότε της Ι.Λ.Α.Ε.Κ., ο οποίος, αν και κατάγεται από την Αρκαδία, αγαπά την Κρήτη πιο πολύ από τους Κρητικούς, άρχισε να κάνει ενέργειες προς πάσαν κατεύθυνση και περισσότερο προς τους Δήμους Χανίων και Νέας Κυδωνίας για την ανέγερση μνημείου στον Γολγοθά.
Επειδή όμως όλες οι προσπάθειές του προς τους επισήμους και αρμοδίους δεν φέρνανε αποτέλεσμα, επιστράτευσε το 2001 για συμπληρωματικές ενέργειες έναν φίλο του, πνευματικό δημιουργό, που τον αποκαλούσαν «Ελεύθερο σκοπευτή» γιατί φημιζόταν για την ενεργητικότητα, μαχητικότητα και αποτελεσματικότητά του σε πάμπολλες περιπτώσεις που επενέβαινε, χωρίς να φαίνεται και δίχως να προβάλλεται! Και ως εκ θαύματος(!) «ο Σκοπευτής» έγινε «στενός κορσές?» στον τότε αντιδήμαρχο του Δήμου Θερίσου Γιώργο Τσαπάκο και τον κατάφερε να τοποθετήσει πέντε τεράστιες, καλαίσθητες και πανάκριβες κατατοπιστικές πινακίδες, οι οποίες σε οδηγούνε άνετα από το δημόσιο δρόμο στον τόπο των εκτελέσεων. Η κάθε πινακίδα γράφει: «ΠΡΟΣ ΓΟΛΓΟΘΑ: τόπο εκτελέσεως Ελλήνων πατριωτών υπό των Γερμανών». Yστερα από τις πινακίδες αυτές και επειδή η πρώτη έχει τοποθετηθεί επάνω στον κεντρικό δρόμο Χανίων – Ομαλού, από τον οποίο περνούν εκατομμύρια άνθρωποι κάθε χρόνο, ο πρώτος στόχος είχε επιτευχθεί, γιατί ο Γολγοθάς άρχισε να γίνεται γνωστός σε όλον τον κόσμο.
Στην επόμενη φάση πάντα το 2001, ο Κώστας Μουτζούρης άρχισε να πιέζει φορτικά για τον Γολγοθά τον τότε νομάρχη Χανίων Γιώργο Κατσανεβάκη. Ο κ. νομάρχης, αφού έκανε πολλές προσπάθειες προς όλους τους αρμοδίους και απέτυχε, φώναξε τον Μάρτιο του 2002, «τον δραστήριο?» που είχε πετύχει την τοποθέτηση των πινακίδων και του είπε: Eνας ελεύθερος σκοπευτής όπως εσύ έχει ευελιξία κινήσεως, γιατί δεν δεσμεύεται από Νόμους, Διατάξεις, Πιστώσεις – Τύπους και άλλα γρανάζια? γι? αυτό σε εμπιστεύομαι· κάνε ό,τι μπορείς, θα κάνω και εγώ ό,τι μπορώ και να ξέρεις ότι θα είμαι πάντα δίπλα σου.
Κολακευμένος ο «Ελεύθερος σκοπευτής» από την εμπιστοσύνη του νομάρχη και επειδή το λέει και η παροιμία, «όποιος δεν έχει μυαλό έχει πόδια?» άρχισε να χτυπά πόρτες…
Πήγε σε βουλευτές, σε υπουργούς, σε Τράπεζες, σε γαλαντόμους ιδιώτες, σε Ελληνοαμερικανούς φίλους του, σε επιχειρήσεις, σε εταιρείες, στο ΙΝΚΑ, στην ΑΝΕΚ, στους Κυλινδρόμυλους, στα «Χανιώτικα νέα» και σε πολλούς άλλους και όλοι του υποσχέθηκαν χρηματική βοήθεια, όταν θα αρχίσουνε οι εργασίες της ανέγερσης του μνημείου. Τα «Χανιώτικα νέα» μάλιστα, εκτός από χρηματική βοήθεια του είπανε ότι θα προβάλουν συνεχώς το θέμα για να ευαισθητοποιήσουν όλο τον Νομό Χανίων. Για να αρχίσουνε όμως οι εργασίες έπρεπε να υπάρχει σχέδιο και προϋπολογισμός του έργου. Για το σχέδιο του μνημείου ο κ. νομάρχης επρότεινε συγκεκριμένο μνημείο λιτό και απέριττο και ορατό από μακριά και έστειλε «τον Σκοπευτή» στους εικαστικούς να του το ζωγραφίσουν? Σε τρεις εικαστικούς φίλους του που αποτάνθηκε «ο θεληματίας του νομάρχη», του ζητήσανε 10.000 ευρώ για να ζωγραφίσουν το συγκεκριμένο σχέδιο που δεν θα τους έτρωγε ούτε μισή ώρα. Μόλις το έμαθε αυτό ένας ερασιτέχνης σκιτσογράφος, συνταξιούχος δάσκαλος και ευκατάστατος είπε περιφρονητικά «του εργοδότη?»: Σα δε ντρέπονται οι χαμένοι να θέλουνε λεφτά και τόσα πολλά μάλιστα για μια εθνική τους υποχρέωση?! Περιφρόνησέ τους καημένε! Mη στεναχωριέσαι, θα το φτιάξω εγώ το σχέδιο. Και το έφτιαξε! Οταν όμως το παρέδωσε απαίτησε και πήρε από τον «Σκοπευτή» 500 ευρώ. Αυτός(!) είναι πατριώτης!…
Με ύφος θριαμβευτή «ο ενθουσιώδης» που τον έπιασε κορόιδο «ο υπερπατριώτης!» και του πήρε 500 ευρώ από την τσέπη του, πήγε το σχέδιο στον νομάρχη και αυτός το έστειλε στον Δήμο του Γαλατά, όπου ανήκει ο Γολγοθάς, για να συντάξουν τον προϋπολογισμό της δαπάνης.
Ο Δήμος του Γαλατά χρειάστηκε τρεις μήνες για να αποφανθεί ότι δεν μπορεί να συντάξει τον πιο απλό προϋπολογισμό του κόσμου(!) και
έστειλε τα χαρτιά στην Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων (Τ.Ε.Δ.Κ.) για να συντάξουν εκεί τον προϋπολογισμό. Μια νεαρή αρχιτεκτόνισσα που της χρέωσαν τα χαρτιά στην ΤΕΔΚ ζήτησε από τον «φροντίζοντα» να της πάει προσφορές για τα επί μέρους τμήματα του έργου και όταν αυτός τις πήγε, ενώ οι προσφορές θέλανε 50.000 ευρώ, εκείνη συνέταξε και έστειλε στον νομάρχη προϋπολογισμό 302.000 ευρώ. Έξαλλος ο νομάρχης πήρε στο τηλέφωνο τη διευθύντρια της ΤΕΔΚ, μια αξιόλογη κυρία, που θα έβγαινε στη σύνταξη τον άλλο μήνα και της είπε: Tι είναι αυτός ο προϋπολογισμός που μου ?στειλες; Εκείνη προσβλήθηκε και ο προϋπολογισμός πήγε περίπατο… Τελικά τον προϋπολογισμό τον υπόγραψε ο αρχιτέκτονας του Δήμου Χανίων Αρης Παπαδογιάννης και εκεί που ήταν όλα έτοιμα για να αρχίσει η συγκέντρωση των χρημάτων και το έργο, προέκυψε κάτι πολύ σημαντικό. Η Ι.Λ.Α.Ε.Κ., η οποία από διετίας είχε συστήσει Επιτροπή από προσωπικότητες για να παρακολουθούν την υπόθεση του Γολγοθά κατάθεσε στον νομάρχη Χανίων ολοκληρωμένη τεχνικο-οικονομική μελέτη για την ανέγερση περικαλλούς μνημείου στον τόπο των εκτελέσεων και για την αξιοποίηση του όλου χώρου. Τη μελέτη είχε κάνει η μακαριστή αρχιτέκτων Κούλα Καμπάνη, σύζυγος του μέλους της Ι.Λ.Α.Ε.Κ. Ιωάννη Βαρδάκη από τα Περιβόλια, του οποίου τον πατέρα και τον αδερφό είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί στον Γολγοθά την 29-8-1944. Η μελέτη ήτανε πολύ ωραία, γιατί είχε τοπογραφηθεί ο χώρος και προέβλεπε εκτός από μνημείο και αξιοποίηση της έκτασης, φύτεμα δέντρων, λουλουδιών, διαδρόμους, κλίμακες, περίφραξη, καγκελόπορτες κ.λπ. Είχε όμως ένα μειονέκτημα· ήτανε πολύ ακριβή, αφού σύμφωνα με αυτήν το έργο θα εκόστιζε 128.000 ευρώ.
Ο νομάρχης τη διαβίβασε αμέσως (με πολλές ελπίδες…) στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, γιατί υπουργός ήτανε ο Χανιώτης βουλευτής Νίκος Χριστοδουλάκης. Έκανε όμως το λάθος να μεταβιβάσει μαζί με αυτήν και μια μελέτη αξίας 180.000 ευρώ του γλύπτη Χρήστου Μαχαιρίδη για την ανακατασκευή «του αγάλματος της Ελευθερίας» του βρισκότανε κάποτε στους τάφους των Βενιζέλων και το είχε καταστρέψει κεραυνός και επειδή… «πολλά τα λεφτά Άρη… που λέει και ο Σπύρος Καλογήρου στην ταινία», ο κύριος υπουργός δεν ενέκρινε τις πιστώσεις. Λίγο αργότερα ο νομάρχης επανήλθε και παρέδωσε στα χέρια του κυρίου υπουργού στη Νομαρχία Χανίων μόνο τον φάκελο του Γολγοθά, ήτανε όμως κοντά οι βουλευτικές εκλογές του 2004 και τα χρήματα έπρεπε να δοθούν αλλού… Και έγιναν οι εκλογές και άλλαξε η κυβέρνηση και οι υπουργοί και ο κύριος νομάρχης επανέφερε σ? αυτούς τρεις φορές το θέμα του Γολγοθά και του το απέρριψαν· και έλεγε τότε ο νομάρχης «στον ελεύθερο σκοπευτή»: Δύο στοιχήματα (στόχους), είχα βάλει στη νομαρχιακή μου θητεία, «το μνημείο της μάχης της Κρήτης» και «το μνημείο του Γολγοθά», αν δεν πετύχω τουλάχιστον το ένα, θα είμαι ο πιο αποτυχημένος νομάρχης… Ολα αυτά είχαν συμβεί μέχρι τον Αύγουστο του 2006 και εκεί που όλοι πιστεύανε ότι όλα είχανε χαθεί για το θέμα του Γολγοθά, αφού δεν το πέτυχε ο νομάρχης που τόσο το κυνήγησε και ενώ απείχαμε λιγότερους από τρεις μήνες από τις νομαρχιακές εκλογές του 2006, έγινε κάτι απίστευτο! Ο νομάρχης Χανίων Γιώργος Κατσανεβάκης με ένα προσωπικό ρίσκο πήρε πάνω του όχι τον «Σταυρό του Γολγοθά?» αλλά ολόκληρο τον Γολγοθά! Απλοποίησε τη μελέτη και με στύψιμο των πόρων της Νομαρχίας και κονδύλια άλλων πιστώσεων που θα πήγαιναν χαμένες προχώρησε στην κατασκευή, λιτού, απέριττου και αξιοπρεπούς μνημείου στον τόπο των εκτελέσεων και στην αξιοποίηση και περίφραξη του χώρου, σε χρόνο ρεκόρ!
Ετσι οι πιο τεμπέληδες εθνικοί κληρονόμοι, είχανε επιτέλους(!) ξεπληρώσει το χρέος τους έστω και με καθυστέρηση 62 ετών…
Σχόλιον ουδέν…
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
1) Ο «Ελεύθερος σκοπευτής» μπορεί… να είναι και ο γράφων καθότι γηγενής της περιοχής και αυτόπτης και αυτήκοος πολλών εκτελέσεων.
2) Ο αριθμός των εκτελεσθέντων πατριωτών στην Αγιά που κατά καιρούς υπολογιζότανε από πολλούς μέχρι και 2.700, τελικά δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 400 γιατί σύμφωνα με τον δικηγόρο των Γερμανών κ. Παπαγιαννάκη οι εκτελεσθέντες με αποφάσεις του Στρατοδικείου ήταν 211, όσοι και οι σκελετοί που βρεθήκανε κατά την εκσκαφή των ομαδικών τάφων στο χώρο των εκτελέσεων. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και άλλοι 50 + 70 + 30, δηλαδή 150 που εκτελέσθηκαν για αντίποινα ή συνελήφθησαν κατά τις εξορμήσεις των Γερμανών και εκτελέστηκαν ομαδικά και θάφτηκαν σε χωράφι έξω από τον βόρειο μαντρότοιχο της φυλακής και κάποιοι που δεν εντοπίστηκαν.
3) Επειδή ο συντάκτης του κειμένου δεν διεκδικεί το αλάθητο, αν κάποιος γνωρίζει για την ιστορία του Μνημείου κάτι το οποίο δεν έχει συμπεριληφθεί στο παρόν κείμενο, να το γνωρίσει στο συντάκτη για να το συμπεριλάβει στο κείμενό του.
