Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ
Ονομάστηκε και η ´τυχερή´ επανάσταση, διότι ήταν η αιτία να φύγουν οι Τούρκοι κατακτητές από την Κρήτη και να δημιουργηθεί η Κρητική Πολιτεία, ένα κράτος προόδου και καλύτερων θεσμών από το Ελληνικό.
Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1889, η Τούρκοι κατακτητές σκλήρυναν τη στάση τους και κατάργησαν τα προνόμια των χριστιανών που είχαν κατακτηθεί με την επανάσταση του 1878. Η βία και η τρομοκρατία ήταν καθημερινά στη ζωή των Κρητικών. Αυτή την κατάσταση ήθελαν να ανατρέψουν μια συνωμοτική ομάδα από νέους και θαρραλέους Κρητικούς που είχαν το ορμητήριό τους στο Βάμο Αποκορώνου.
Με επιλεκτικές επιθέσεις σε καίριους στόχους είχαν γίνει οι τιμωροί κάθε Τούρκου δυνάστη. Hταν αυτοί που ο υπουργός των εξωτερικών της Ελλάδας Σκουζές, φοβούμενος μια γενικότερη σύρραξη με την Τουρκία τους είχε χαρακτηρίσει ´δαιμονισμένους των βουνών´ που δεν κάθονται ήσυχοι. Ηγέτες αυτής της συνωμοτικής οργάνωσης ήταν οι: Στυλιανός Φωτάκης από τις Μέλαμπες Ρεθύμνου δικηγόρος που διέμενε στο Βάμο, παπα Γαβρίλης Μανιουδάκης από το Πρόβαρμα Αποκορώνου (ο μύστης της οργάνωσης) και Γεώργιος Μυλωνογιάννης γιατρός από τον Κεφαλά Αποκορώνου. Εκείνη την περίοδο (1890-95), ήταν πρωτοδίκης στο Βάμο, που ήταν η πρωτεύουσα του νομού Σφακίων, ο Μανούσος Κούνδουρος. Είχε επαφές με αυτή την οργάνωση και τη βοηθούσε μέσω των συνδέσμων του Σέργιου Καλλιγιάννη, Βαμιανού και Σταύρου Χριστοδουλάκη από τ? Ασκύφου. Σε αυτή λοιπόν την ομάδα των αγωνιστών, ο Κούνδουρος ως μεγαλύτερος και γνώστης των διεθνών εξελίξεων, έδωσε πολιτική διάσταση και πρόγραμμα. Oταν λοιπόν ήρθαν ευνοϊκές διεθνείς συνθήκες, όπως το Αρμενικό ζήτημα που είχε αναστατώσει την Ευρώπη, ο Κούνδουρος συγκέντρωσε στο Βάμο τους συνωμότες και έδωσαν όρκο για μία νέα επανάσταση όπου έμελλε να είναι η τελευταία και τυχερή. Η αρχική αυτή ομάδα, η πρώτη ´φιλική εταιρεία´, αποφάσισαν συγκέντρωση ένοπλη από όλα τα μέρη της Κρήτης στο ´Κλήμα´, μία τοποθεσία ανάμεσα στις επαρχίες Αποκορώνου και Σφακίων στις 3/9/1895. Συγκεντρώθηκαν πάνω από χίλιοι ένοπλοι όπου ο Μανούσος Κούνδουρος τους ανέπτυξε τα αιτήματα της νέας επανάστασης, όπου η κύρια διαφορά με τις προηγούμενες ήταν το αίτημα όχι για Ενωση με την Ελλάδα αλλά μεταπολίτευση και αυτονομία. Εχοντας οι προηγούμενες επαναστάσεις προσκρούσει στην άρνηση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης στο αίτημα για ένωση με την Ελλάδα αυτή την φορά επιχειρούνταν ένας διπλωματικός ελιγμός, με στόχο την ένωση μέσω ενός ενδιάμεσου καθεστώτος αυτονομίας της Κρήτης. Πολλοί από τους συγκεντρωμένους ήταν επιφυλακτικοί με αυτό, γιατί είχαν συνηθίσει αλλιώς.
Εν μέσω λοιπόν διαβουλεύσεων ήρθε η πληροφορία ότι Τούρκικος στρατός καταφθάνει προς διάλυσή τους και αποφασίστηκε η συνέλευση να μεταφερθεί στην Κράπη. Εκεί ο Μανούσος Κούνδουρος αναδείχθηκε σε ηγέτη της επανάστασης εν μέσω μεγαλύτερου πλήθους, όπου υπογράφηκε υπόμνημα προς τις μεγάλες δυνάμεις με πάνω από οκτώ χιλιάδες υπογραφές στις 10/9/1895.
Αποφασίστηκε το όνομα του επαναστατικού σωματείου ως ´Κεντρική Επιτροπή Μεταπολιτεύσεω´ και φτιάχτηκε σφραγίδα με τα Λευκά Oρη και πίσω τους τον ανατέλλοντα ήλιο. Ορίστηκε επιτροπή για να παραδώσει το υπόμνημα στους προξένους των μεγάλων δυνάμεων, από τους Ρούσσο Χατζηρουσσάκη, Δημ. Κουρκούτη και Σπύρο Βαρδάκη (Βαρδοσπυρίδο), όπου μόνο ο Βαρδάκης τα κατάφερε ενώ οι άλλοι συνελήφθησαν από τους Τούρκους. Αργότερα στα Ασκύφου στις 7/10/1895, αναδείχτηκε το προεδρείο της επανάστασης, που αποτελούνταν από τους: Μανούσος Κούνδουρος, πρόεδρος, Ιωσήφ Λεκανίδης γραμματέας, αντιπρόεδροι οι: Γεώργιος Μυλωνογιάννης και Στυλιανός Φωτάκης, αρχηγός στρατιωτικού τμήματος ο Κων/νος Μαλινός, απ? το Γαβαλοχώρι, υπαρχηγός ο Σταύρος Πολέντας και γραμματέας ο Σταύρος Χριστοδουλάκης από τ? Ασκύφου. Ειδικούς γραμματείς τους Γεώργιο Πολιουδάκη απ? τα Ασκύφου και Γεώργιο Σκουλά από τα Ανώγεια. Συμβούλους τους Μανούσο Χατζηγρηγοράκη, Μάρκο Ζερβό, Εμμ. Βουγιουκαλάκη, Σταύρο Μπικουβάρη και Ρούσσο Χατζηρουσάκη από την επαρχία Σφακίων. Επίσης τους Χαράλαμπο Παπαδάκη, Ιωάννη Γιανναράκη, Εμμ. Φρατζεσκάκη, Αντ. Παπαδάκη, Σέργιο Καλλιγιάννη και Εμμ. Πετράκη από την επαρχία Αποκορώνου. Ταμίας εξελέγη ο παπα-Μαλέκος και γραμματέας ταμείου ο Σπ. Βαρδινογιάννης. Αρχειοφύλακας εξελέγη ο Ανδρέας Πρωτοπαπαδάκης από το Βαφέ Αποκορώνου.
Η Τουρκία δεν δέχτηκε τα αιτήματα των επαναστατών και έτσι άρχισαν οι εχθροπραξίες. Εγιναν πολλές και πολύνεκρες μάχες με τον Τούρκικο στρατό με κυριότερες τις εξής: Βρύσες Αποκορώνου 28/11/1895, Επισκοπή Ρεθύμνου 31/3/1896, Σελιά Ρεθύμνου (Αγ. Βασιλείου), πολιορκία του Βάμου 3-18/5/1896 όπου είχε μεγάλο διεθνή αντίκτυπο, Δρομόνερο Κισσάμου 14/6/1896, όπου δεν υπήρχε σχέδιο από τους μεταπολιτευτικούς αλλά έλαβαν μέρος πολλοί και από άλλες περιοχές όπως ο αρχηγός Σφακίων Γεώργιος Δασκαλογιάννης, Αλμυρίδα 1-4/7/1896.
Στις 17-18/8/1896 στους Κάμπους η Επανάσταση θα μετονομαστεί σε Γενική Επαναστατική Συνέλευση με αρχηγό πάλι τον Μανούσο Κούνδουρο.
Στις 22/8/1896 η Τουρκία θα συναινέσει για ένα “Νέο Πολίτευμα” και το λόγο θα έχει η διπλωματία.
Αυτά που υποσχέθηκε όμως δεν τα τήρησε, αντίθετα έγιναν σφαγές χριστιανών στα Χανιά το Γενάρη του 1897, άρχισαν μάχες στο Ακρωτήρι Χανίων με αίτημα την άμεση ένωση με την Ελλάδα, οι μεγάλες δυνάμεις αντέδρασαν δυναμικά, άρχισε Ελληνοτουρκικός πόλεμος, λόγω της άμεσης ανάμιξης της Ελλάδας στην επανάσταση και του αιτήματος της ένωσης.
Ηττήθηκε η Ελλάδα και έτσι όλοι συναίνεσαν σε μια προσωρινή λύση αυτονομίας της Κρήτης.
Ο Μανούσος Κούνδουρος είχε δικαιωθεί. Από το Μάρτη του 1897 η διπλωματία είχε το λόγο με τη στενή επίβλεψη και καθοδήγηση των μεγάλων δυνάμεων.
Στις 25/8/1898 θα γίνουν σφαγές χριστιανών στο Ηράκλειο και θα σκοτωθεί και μία ομάδα Άγγλων στρατιωτών. Αυτό θα αποτελέσει και την αφορμή να επιταχυνθεί η αποχώρηση του Τούρκικου στρατού από την Κρήτη.
Ετσι στις 9/12/1898 αποβιβάζεται στο λιμάνι της Σούδας ο Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδος και δημιουργείται το κράτος της Κρητικής Πολιτείας, όπου στα χρόνια που θα διαρκέσει (1898-1906), η Κρήτη θα γνωρίσει μεγάλη οικονομική και κοινωνική ευημερία.
Ο δρόμος πλέον για την ένωση άνοιξε μετά από 230 χρόνια αγώνων και ποταμών Κρητικού αίματος.
Σημ: Ιστορικά στοιχεία αντλήθηκαν από:
– Ημερολόγιο Επαναστάσεως 1895-98 του Ιωσήφ Λεκανίδη.
– Ιστορικαί και διπλωματικαί αποκαλύψεις του Μανούσου
Κούνδουρου καθώς και από το βιβλίο του Παντελή
Μυλωνογιάννη “Οι δαιμονισμένοι της αχιβάδας´.
email:kallikratis2010@hotmail.com
