Tου ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ*
Εχουν περάσει πάνω από δύο χρόνια από τότε που ο γράφων, με την υποστήριξη του προεδρείου της Ελληνικής Κοινότητας του Πανεπιστημίου Cambridge, είχε τη χαρά να διοργανώσει μία ομιλία από έναν κύριο που φέρει το όνομα Oliver Rackham.
Ποιός είναι ο κύριος αυτός; Με απλά λόγια θα έλεγε κάποιος ότι είναι ένας λάτρης του Ελληνικού τοπίου. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος, μέσα από τις εργασίες και τα βιβλία του, έχει αναλύσει σε βάθος τους φυσικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν το τοπίο της ιδιαίτερης αυτής χώρας, εστιάζοντας σε μία από τις πολύ ξεχωριστές περιοχές της, την Κρήτη. Ο ίδιος άνθρωπος έχει επιδείξει ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του Κρητικού τοπίου και έχει δώσει αγώνα για την αποφυγή άστοχων παρεμβάσεων σε αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η συλλογή πάνω από δέκα χιλιάδων υπογραφών από όλο τον κόσμο, την οποία οργάνωσε μαζί με τη συνεργάτη του Jennifer Moody (Save the Cretan Landscape online petition), για την αποφυγή της εντατικής τουριστικής εκμετάλλευσης στην παρθένα περιοχή Κάβο Σίδερο της Κρήτης, που προέβλεπε γήπεδα γκολφ και εκτεταμένες, μη βιώσιμες τουριστικές εγκαταστάσεις. Πρέπει να αναφερθεί ότι η διεθνής αναγνώριση του εν λόγω καθηγητή στον επιστημονικό του τομέα είναι τεράστια, με τίτλους και διακρίσεις που δεν υπάρχει χώρος για να αναφερθούν σε ένα μικρό άρθρο όπως το παρόν.
Αυτό λοιπόν είναι το πλαίσιο. Πού έγκειται όμως το ζήτημα; Υπάρχει ένα παράδοξο: η δουλειά του Oliver Rackham για την Ελλάδα είναι σχετικά άγνωστη στους Έλληνες, και περισσότερο γνωστή σε ανθρώπους εκτός της χώρας μας. Εξαιρούνται ίσως οι λίγοι εξειδικευμένοι στο συγκεκριμένο πεδίο, καθώς και οι μετρημένοι αναγνώστες που τυχαίνει να συναντήσουν συγγράμματά του στο διάβα τους. Η πρώτη μου επαφή με το βιβλίο του που σχετίζεται με την Κρήτη (Η δημιουργία του Κρητικού τοπίου, Rackham & Moody, 1996) έγινε κατόπιν συστάσεως ενός φίλου Γάλλου, του Jean Bienvenu, ο οποίος εδώ και χρόνια ζει μόνιμα στα Χανιά. Ας σημειωθεί ότι και ο εν λόγω «ξένος» είναι λάτρης του Κρητικού τοπίου, και έχει δημιουργήσει μία από τις πιο αξιόλογες ιστιοσελίδες για τη Δυτική Κρήτη (www.west-crete.com).
Η σκέψη που έρχεται στο μυαλό είναι ότι ένας άνθρωπος όπως ο κ. Rackham, όπως τιμάται στον υπόλοιπο κόσμο για τη δουλειά του, θα έπρεπε να τιμάται και στην Ελλάδα, για την οποία μάλιστα έχει κάνει πολλά. Το ότι η συλλογή των υπογραφών για την υπόθεση του Κάβο Σίδερο οργανώθηκε από ξένους επιστήμονες είναι κάτι που συγκινεί, τουλάχιστον…
Οι σημαντικότερες όμως προεκτάσεις της ιστορίας του κ. Rackham έχουν να κάνουν με την εκπαίδευσή μας. Η Ελλάδα είναι μία χώρα στην οποία το τοπίο δέχεται ισχυρά πλήγματα καθημερινά. Οι πληγές από παρεμβάσεις όπως η άναρχη δόμηση, που είναι ένα μόνο από τα προβλήματα του τοπίου, δεν κλείνουν εύκολα, έχουν χρόνο ζωής πολλών δεκαετιών. Ως λαός έχουμε αρχίσει να αφυπνιζόμαστε περιβαλλοντικά (ειδικά έπειτα από τραγικά γεγονότα όπως οι εκτεταμένες πυρκαγιές του 2007 ή η πρόσφατη στου Πρέβελη), με έναν τρόπο όμως κυρίως συναισθηματικό, χωρίς ιδιαίτερα σαφή προσανατολισμό και χωρίς την απαραίτητη συλλογικότητα. Ο κίνδυνος είναι ότι εάν δεν χωνευθεί για τα καλά η αναγκαιότητα της προστασίας του περιβάλλοντος, υπάρχει περίπτωση οι παρούσες συναισθηματικές μας εξάρσεις να μην έχουν βαθύ αντίκτυπο στη συνείδησή μας. Ο ρόλος της παιδείας εδώ είναι καθοριστικός. Διαβάζοντας κάποιος, έστω και αποσπασματικά, συγγράμματα όπως αυτό του Oliver Rackham, δε μπορεί παρά να αγαπήσει και να σεβαστεί την Ελληνική φύση. Να δει το εγχώριο τοπίο ως το αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα συνεχών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στη γεωλογία, το κλίμα, τη γεωργία, την αρχιτεκτονική, παράγοντες που βρίσκονται σε αιώνια αρμονία, η οποία όμως διαταράσσεται βίαια εδώ και λίγες δεκαετίες. Η εκπαίδευση σήμερα οφείλει να παρέχει τέτοιου είδους ερεθίσματα ώστε να ελπίζουμε σε ένα βιώσιμο μέλλον. Αυτό είναι και το κεντρικό μήνυμα του επιλόγου του εν λόγω βιβλίου του κου Rackham: ο μόνος δρόμος για τη σωτηρία του μοναδικού Κρητικού τοπίου είναι αυτός της παιδείας. Οπως επίσης αναφέρεται στον επίλογο «Δεν έχουν περάσει παρά μόλις δεκαπέντε χρόνια (σ.σ.: αυτό γράφτηκε το 1996) από τότε που η Κρήτη μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι το ωραιότερο νησί στον κόσμο»…
* Φυσικός, ερευνητής
στο Ινστιτούτο NASA Goddard
και στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης.
