Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΛΥΜΑΚΗΣ
Γι? αυτό το νησί, εξαιτίας του υπέροχου σήριαλ της τηλεόρασης με τίτλο ´Το Νησί´, ειπώθηκαν και γράφτηκαν πολλά. Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ και εγώ σε κάποια άλλα, άγνωστα ίσως, στους πολλούς.
Η βραχονησίδα αυτή, στον όμορφο κόλπο της Ελούντας ήταν γνωστή στην αρχαιότητα σαν νήσος ´Καλυδών´ ονομασία, που τουλάχιστον στα χαρτιά, ξαναέλαβε από το 1956 με βασιλικό διάταγμα.
Στα αρχαία χρόνια υπήρχε σε αυτήν οχυρό κάστρο για να προστατεύει τον όρμο της αρχαίας Ελούντας, το οποίο ξαναέφτιαξαν ο Βενετσιάνοι από το 1579, για τον ίδιο λόγο.
Πολλοί είναι οι Βενετσιάνοι προβλέπτες και άλλοι, αλλά και περιηγητές περασμένων αιώνων που αναφέρονται στο νησί, την οχύρωσή του κ.λπ. Το φρούριο του νησιού παρέμεινε ελεύθερο, μαζί με αυτά της Σούδας και της Γραμπούσας, όταν το 1669 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη για μισό αιώνα και μόνο το 1715 κατάφερε ο Καπουδάν πασάς να το πάρει από τους Ενετούς. Ο πασάς κρέμασε πολλούς από τους κατοίκους του που παραδόθηκαν, ενώ άλλους έστειλε να κωπηλατούν στα κάτεργα των καραβιών και άλλους τους πούλησε για σκλάβους.
Από τότε, λοιπόν, το νησί ήταν τόπος μαρτυρικός. Το 1821, με τον ξεσηκωμό των χριστιανών, κατέφυγαν εκεί, εκτός από τους μόνιμους 200 κατοίκους και όλοι σχεδόν οι Μεραμπελιώτες Τούρκοι, ενώ πολιορκήθηκαν από τους επαναστάτες της περιοχής. Στην επανάσταση του 1866-69, στις 15-5-1867, 1000 οχυρωμένοι εκεί Τούρκοι εξόρμησαν εναντίον των 150 επαναστατών που ήταν οχυρωμένοι στην περιοχή της Πλάκας και οι Τούρκοι υπέστησαν πανωλεθρία. Τον Μάιο του 1878 άλλη μεγάλη μάχη συνήφθηκε έξω από το φρούριο.
Στο νησί υπήρχαν κατά την περίοδο εκείνη, γενίτσαροι που αποτελούσαν τον φόβο και τον τρόμο των χριστιανών για τη θηριωδία τους με πιο αιμοβόρο τον Μεχμέτ Μπερμπάντη, που έσφαξε με τον πλέον απάνθρωπο τρόπο 70 χριστιανούς, αφού πρώτα τους εβασάνισε, τους έκοψε τα μέλη και τους ετύφλωσε.
Σε παλαιότερες απογραφές φαίνεται να κατοικούν στο νησί 80 τουρκικές οικογένειες το 1884 και το 1881 στον Δήμο των Τούρκων Σπιναλόγκας 1110 Τούρκοι.
Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το νησί το 1903, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος για να τους αναγκάσει να το εγκαταλείψουν, έφερε διά νυχτός μερικούς λεπρούς από το χωριό Χρυσοπηγή Ηρακλείου, που αργότερα έλαβε το όνομα Μεσκίνια, αφού τους λεπρούς τους ονόμαζαν μεσκίνηδες.
H ζωή των λεπρών που μεταφερόταν εκεί, ήταν περισσότερο από μαρτυρική μέχρι 1917, που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, χειριζόμενος προσωπικά μεγάλες δωρεές του Άγγελου Καλοκαιρινού και άλλων εβελτίωσε ουσιαστικά τη θέση των και τους έβγαλε να λαβαίνουν και κάποιο επίδομα. Με αυτό κατάφεραν να ζουν κάπως ανθρώπινα και αναπτύχθηκε και εμπορική κίνηση με την απέναντι, Πλάκα.
Ορισμένοι συγγραφείς αναφέρουν μάλιστα ότι το νησί ευημερούσε σε σύγκριση με τα απέναντι χωριά, αφού και άλλοι μεμονωμένοι άνθρωποι προσέφεραν αρκετή βοήθεια καθώς και ο Ερυθρός Σταυρός.
Το έτος 1957 καταργήθηκε το εκεί λεπροκομείο και το νησί ερήμωσε. Στο νησί υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγίου Παντελεήμονα του 17ου αιώνα που ιδιαίτερα τιμούσαν οι ασθενείς και του Αγίου Γεωργίου του 1661.
Σήμερα πλέον παίρνει μια θέση (λέγεται τη δεύτερη μετά την Κνωσό) στα αξιοθέατα της Κρήτης, χάρη σε ένα βιβλίο που έγινε μπεστ σέλερ και ένα τηλεοπτικό σήριαλ που θα παρακολουθούμε με ενδιαφέρον και επί μήνες.
