Νέα στρατηγική για την Ελλάδα: Ο προσανατολισμός προς τη Ρομποτική

Γράφει ο δρ Νικος Σπανουδακης*

Εχουμε ήδη μπει σε μία νέα εποχή, σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία με μοχλούς ανάπτυξης και ευημερίας την τεχνολογία, τη διακίνηση και εκμετάλλευση της πληροφορίας και τη διαχείριση του περιβάλλοντος. Δυστυχώς, η Ελλάδα σε αυτούς τους τομείς δεν διακρίνεται για τις καλές επιδόσεις της, αλλά μάλλον για αγκυλώσεις, ατολμία και αδράνεια. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια πρόταση για μια δημιουργική ´φυγή´ προς τα μπροστά, για μια πολιτική για την έρευνα που θα βλέπει το μέλλον με αισιοδοξία και που θα αναδεικνύει την Ελλάδα σε σημαντικό παίκτη σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αναμφισβήτητα για να διαμορφώσουμε μια τέτοια πρόταση πρέπει να μάθουμε και να εμπνευστούμε από αντίστοιχα παραδείγματα χωρών στη σύγχρονη ιστορία, όπως αυτό της Φινλανδίας. Οι Φινλανδοί ήδη από τη δεκαετία του ?80 είδαν την παγκοσμιοποίηση σαν μια μεγάλη ευκαιρία και όχι σαν μια χίμαιρα. Οι ίδιες οι εργατικές οργανώσεις (οι συνδικαλιστές!) αποφάσισαν ότι ήθελαν μια στροφή προς τη βιομηχανία της πληροφορίας, διαπιστώνοντας ότι αυτό θα δημιουργούσε πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας από όσες πρόσκαιρα θα καταργούσε. Βέβαια, ήδη τότε, οι μάνατζερ είχαν μεγαλώσει σε ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό περιβάλλον που προωθούσε την καινοτομία βασισμένο σε μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1960. Εκείνη η γενιά, όταν πήρε τα ηνία, άλλαξε τον τρόπο σκέψης και το 1983 δημιουργήθηκε η επιτροπή Tekes, η φινλανδική υπηρεσία χρηματοδότησης για την τεχνολογία και την καινοτομία, η οποία αποφάσιζε για τη στρατηγική της διοχέτευσης των κονδυλίων για την έρευνα.
Έτσι, τα κονδύλια που αντλήθηκαν από τις ιδιωτικοποιήσεις της δεκαετίας του ?90 επενδύθηκαν (δεν χρησιμοποιήθηκαν για να «κλείσουν τρύπες», όπως γίνεται στην Ελλάδα) στην τεχνολογία και απέδωσαν γρήγορα στο πολλαπλάσιο. Τέλος, η Φινλανδία αντιλαμβανόμενη το μικρό της μέγεθος δεν επένδυσε σε όλες τις τεχνολογίες που αναδύονταν στην αγορά αλλά επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένους τομείς (π.χ. κινητά τηλέφωνα). Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το αποκαλούμενο «Φινλανδικό θαύμα» είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της ευρωπαϊκής κοινότητας και στο management today, όπως και σε επιστημονικά άρθρα.
Ελπίζοντας ότι η Ελλάδα θα τολμήσει να αναλάβει αντίστοιχες πρωτοβουλίες, πρέπει να μελετήσουμε ποιος θα πρέπει να είναι ο στόχος. Σίγουρα, το μεγάλο στοίχημα για τη χώρα μας θα είναι η εξειδίκευση σε έναν τομέα της τεχνολογίας, ο οποίος θα γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη για τα επόμενα 20 χρόνια. Μια τέτοια τεχνολογία είναι η ρομποτική, η οποία αναμένεται να γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη μέσα στην ερχόμενη δεκαετία. Το ρομπότ είναι μια ηλεκτρο-μηχανική συσκευή, η οποία μπορεί να εκτελεί προγραμματισμένες ή μη εργασίες. Ενα ρομπότ μπορεί να λειτουργεί κάτω από τον έλεγχο ενός ανθρώπου ή αυτόνομα, υπό τον έλεγχο ενός υπολογιστή.
Μια αναφορά του NISTEP (Ιαπωνικό Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτικής για την Επιστήμη και την Τεχνολογία) σχετικά με την τεχνολογία που θα αναπτυχθεί στην Ιαπωνία προς το έτος 2030 προβλέπει τις παρακάτω εξελίξεις στον τομέα της ρομποτικής:
2012 ? Εξελιγμένα βιομηχανικά ρομπότ διαφοροποιούν δραστικά τις ευκαιρίες εύρεσης εργασίας αλλά και τους τρόπους εργασίας στον βιομηχανικό τομέα. Γίνεται εκτεταμένη χρήση τους σε επικίνδυνες εργασίες ή σε εργασίες που λαμβάνουν χώρα κάτω από ακραίες συνθήκες, περιορίζοντας τον κίνδυνο στη βιομηχανική εργασία.
2013 ? Εμφανίζονται ρομπότ ικανά να ανταγωνίζονται τους ανθρώπους σε μία γκάμα αθλημάτων (π.χ. στην επιτραπέζια αντισφαίριση).
2014 ? Δημιουργία τηλεκατευθυνόμενων αγροτικών ρομπότ πολλαπλών χρήσεων με τεχνητή νοημοσύνη τα οποία επιτρέπουν ακόμα και σε ανθρώπους προχωρημένους σε ηλικία να καλλιεργούν χωράφια και να μαζεύουν τους καρπούς. Ρομπότ εφοδιασμένα με ειδικούς αισθητήρες εργάζονται με τηλεκατεύθυνση σε τοποθεσίες που δεν μπορούν να πάνε οι άνθρωποι (π.χ. τοποθεσία πυρηνικού ατυχήματος).
2015 ? Είναι ευρέως διαδεδομένη η χρήση των ρομπότ για τη φροντίδα ατόμων με ειδικές ανάγκες ή με αναπηρία. Το 80% των αποθηκών και κέντρων διανομής εμπορευμάτων είναι πλήρως αυτοματοποιημένα και χρησιμοποιούν ρομπότ για την εύρεση, ταξινόμηση και αποστολή αγαθών. Γίνεται πρακτική η χρήση ρομπότ για εξόρυξη μετάλλων.
2016 ? Εμφάνιση των ρομπότ – πυροσβεστών και εκτεταμένη χρήση ρομπότ για έρευνα και διάσωση.
2017 ? Στην πλειοψηφία των εγχειρήσεων χρησιμοποιούνται μικρομηχανές ή ρομπότ με αποτέλεσμα οι τομές να είναι πολύ μικρές. Δημιουργία ρομπότ για χρήση σε διαστημικές επιχειρήσεις με ικανότητα αυτοελέγχου των συστημάτων τους και αυτοεπισκευής. Εκτεταμένη χρήση των ρομπότ στις κατοικίες των ανθρώπων που εξυπηρετούν άτομα με ειδικές ανάγκες βοηθώντας τα να πάνε στην τουαλέτα, να γευματίσουν, να κάνουν μπάνιο, ακόμα και να διασκεδάσουν.
2017 – 2019 ? οικιακά ρομπότ ικανά να εκτελέσουν όλες τις οικιακές εργασίες.
2026 ? Ανάπτυξη ευφυών ρομπότ με αισθητήρες όρασης, ακοής κ.λπ., ικανό για σκέψη, λήψη απόφασης και επίδειξη ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Με λίγα λόγια, μέσα στην επόμενη δεκαετία θα υπάρχει τουλάχιστον ένα ρομπότ μέσα σε κάθε σπίτι.
Πέρα από την πρόβλεψη του έτους εμφάνισης των παραπάνω τεχνολογιών, έχουν γίνει και μελέτες σχετικά με την ανάπτυξη της αγοράς για προϊόντα της ρομποτικής. Μια τέτοια μελέτη προβλέπει τον κύκλο εργασιών εταιρειών που θα δραστηριοποιούνται σε αυτή την αγορά (της ρομποτικής) να εκτοξεύεται στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια έως το έτος 2015. Μέσα στα επόμενα χρόνια, οι άνθρωποι είναι πολύ πιθανό να είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για να αποκτήσουν ένα προσωπικό ρομπότ όσα ξοδεύουν και για να αποκτήσουν σήμερα ένα αυτοκίνητο. Μην ξεχνάμε ότι το πρώτο οικιακό ρομπότ είναι ήδη διαθέσιμο στα πολυκαταστήματα. Πρόκειται για την αυτόματη ηλεκτρική σκούπα Roomba της εταιρείας iRobot. Άλλα τυπικά παραδείγματα της ανάπτυξης της αγοράς των ρομπότ είναι η Ιαπωνική Sony με το τετράποδο ρομπότ Aibo, αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο η νεοσύστατη Γαλλική Aldebaran Robotics με το ανθρωποειδές ρομπότ Nao. Το Aibo, αν και έχει σταματήσει η παραγωγή του, αριθμεί μερικά εκατομμύρια χρήστες, ενώ το ανερχόμενο Nao, πριν ακόμη κυκλοφορήσει στην ευρύτερη αγορά, αριθμεί ήδη πάνω από 1.000 χρήστες.
Είναι προφανές ότι η νέα οικονομία στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον θα στηριχθεί έντονα στις εξελίξεις στον τομέα της ρομποτικής. Ακόμα, ο χώρος αυτός λειτουργεί σε συνάφεια με πάρα πολλά επιστημονικά πεδία, όπως αυτό της επιστήμης των υπολογιστών, των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας, της ηλεκτρονικής και ηλεκτρολογίας, της μηχανικής (μηχατρονικής), των υλικών, της βιοχημείας, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της νομικής και άλλων επιστημών. Ετσι, ένα ευρύ επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό μπορεί να κατευθυνθεί στη συνεργασία και τη στόχευση των δραστηριοτήτων του σε αυτό τον τομέα.
Η χώρα μας πρέπει να το δει ως ευκαιρία το να συμμετέχει σε αυτή την κατεύθυνση, ξεκινώντας από το χώρο της εκπαίδευσης. Όλοι οι Πανεπιστημιακοί και Τεχνολογικοί διδάσκαλοι μπορούν να κατευθύνουν τα (εργαστηριακά αλλά και όχι μόνο) μαθήματά τους και τις εφαρμογές σε αυτό τον τομέα, δημιουργώντας αντίστοιχες στοχευμένες συνεργασίες.
Ακολούθως, η χρηματοδότηση της έρευνας πρέπει να στραφεί προς την ίδια κατεύθυνση. Αυτό θα βοηθήσει και στην αξιολόγηση προτάσεων χρηματοδότησης. Δυστυχώς, σήμερα, η λογική χρηματοδότησης ερευνητών και ερευνητικών ομάδων στα Πανεπιστήμια από το κράτος μοιάζει να είναι το «μοίρασμα» χρημάτων και όχι η επίτευξη εθνικών στόχων. Για τον «Ηράκλειτο 2» εκατοντάδες αιτήσεις για χρηματοδότηση διδακτορικών σε πολλαπλούς τομείς της έρευνας αξιολογήθηκαν σε διάστημα δύο (!) ετών, αλλά με ποια κριτήρια; Με ποια κριτήρια θα αξιολογηθούν και οι προτάσεις για το πρόγραμμα «Θαλής» το οποίο ακόμα εκκρεμεί; Πως συγκρίνεται μια πρόταση για έρευνα στα Μαθηματικά με μία για έρευνα στη Φυσική; Για το ίδιο θέμα ρωτάει και η Π.Ο.Σ.Δ.Ε.Π. το Υπουργείο Παιδείας (δείτε την πρόσφατη απόφασή της Π.Ο.Σ.Δ.Ε.Π. της 5/1/2011). Εάν υπήρχε ένα εθνικό σχέδιο σαν το παραπάνω, τότε θα υπήρχε τρόπος να συγκριθούν αιτήσεις σε διαφορετικά αντικείμενα, μετρώντας τον αντίκτυπο που θα έχουν στην τεχνολογία της ρομποτικής.
Το σύστημα πρέπει να δίνει ευκαιρίες και στη βιομηχανία (μην ξεχνάμε ότι στη Φινλανδία το 70% της έρευνας γίνεται στις επιχειρήσεις), αλλά πάντα με στόχο το αποτέλεσμα και όχι το «μοίρασμα» χρημάτων στις επιχειρήσεις μας. Γιατί και η βιομηχανία στην Ελλάδα δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Όταν βλέπει τα ερευνητικά έργα ως κρατική επιχορήγηση και όχι ως επένδυση, όταν τα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης αποτελούνται από μάνατζερ και όχι από ερευνητικές ομάδες που χτίζουν μια τεχνογνωσία ικανή, όταν ωριμάσει, να μετατραπεί σε σύγχρονα προϊόντα, τότε πως περιμένουμε να δούμε προκοπή; Ποιο ποσοστό από τα ερευνητικά έργα και έργα καινοτομίας δημιουργούν προϊόντα που εμφανίζονται στην αγορά;
Στην Ελλάδα, σήμερα, υπάρχουν μεμονωμένες ομάδες που δουλεύουν σε αυτό τον τομέα, δυστυχώς με πενιχρές ευκαιρίες χρηματοδότησης, όπως αυτή των «Κουρητών» του Πολυτεχνείου Κρήτης. Η ομάδα αυτή συμμετέχει στα παγκόσμια πρωταθλήματα ρομποτικού ποδοσφαίρου (RoboCup), όπου μέχρι το 2006 δεν υπήρχε καμία Ελληνική συμμετοχή, με σημαντικές επιτυχίες, οι οποίες βασίζονται στο προσωπικό μεράκι του εκπαιδευτικού προσωπικού του Πολυτεχνείου Κρήτης και των φοιτητών του. Ανάλογο παράδειγμα είναι και η ομάδα «Πανδώρα» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με συμμετοχές και διακρίσεις στον διαγωνισμό έρευνας και διάσωσης (search and rescue) του RoboCup. Όσο και αν φαίνεται παράξενο, μία χώρα όπως το Ιράν έχει πολύ σημαντική παρουσία μαζί με τη Γερμανία και τις ΗΠΑ στη συγκεκριμένη διοργάνωση.
Με ένα προσανατολισμό, λοιπόν, προς τον τομέα της ρομποτικής από την πλευρά των Πανεπιστημίων, των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, αλλά και της Κυβέρνησης μέσω διεθνών συμφωνιών μεταφοράς τεχνογνωσίας και χρηματοδοτούμενων συνεργασιών Ελληνικών επιχειρήσεων με αυτών της αλλοδαπής η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει έναν εθνικό στόχο εκμεταλλευόμενη την φιλικότητα των Ελλήνων προς τη νέα τεχνολογία και να αναδειχτεί σε σημαντικό εταίρο στο νέο διεθνές γίγνεσθαι της επόμενης δεκαετίας.

*μηχανικός Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής, μέλος Ειδικού και Εργαστηριακού Προσωπικού του Πολυτεχνείου Κρήτης, http://users.isc.tuc.gr/~nispanoudakis

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. http://cordis.europa.eu/finland/showcases11_en.html
2.. http://www.managementtoday.co.uk/search/article/555753/the-finnish-miracle/
3. Ενδεικτικά: Paija, L. (2001): What is Behind the Finnish ?ICT Miracle?? The Finnish Economy and Society 17(3): 51-54.
4. The Seventh Technology Foresight: Future Technology in Japan toward the Year 2030. NISTEP REPORT No.71. National Institute of Science and Technology Policy, Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, JAPAN, July 2001
5. Gaudin, S., Personal robot market expected to balloon to $15B by 2015. Computerworld, December 31, 2007, http://www.computerworld.com
6. http://www.aibo-europe.com/
7. http://www.aldebaran-robotics.com/
8. http://www.kouretes.gr
9. http://www.robocup.org/
10. https://pandora.ee.auth.gr