Παπάδες πάρτε τα ιερά και σεις κεριά σβηστήτε
γιατί είναι θέλημα Θεού, η Πόλη να τουρκέψει.
Μον στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να ’ρθούνε τρία καράβια
τό ’να να πάρει το Σταυρό και τ’ άλλο το Βαγγέλιο
το τρίτο το καλύτερο την Άγια Τράπεζά μας
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν.
Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες.
Σώπασε κυρα Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις
πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας θα ’ναι.
Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ
Για όλο τον Ελληνισμό, η πτώση της Κωνσταντινούπολης(29/5/1453), μετά από τόσα πολλά χρόνια, εξακολουθεί να είναι μία πληγή στην καρδιά. Το πέρασμα του Βυζαντίου στη ζωή αυτού του κόσμου, εξακολουθεί να εμπνέει τη σκέψη κάθε μελετητή ή επιστήμονα και να αποσπά τον θαυμασμό του.
Αυτή η κιβωτός της Ελληνικής Παιδείας διέσωσε ό,τι καλύτερο έχουμε σήμερα να θαυμάζουμε από τον αρχαίο κόσμο, δημιουργώντας παράλληλα τον δικό της πολιτισμό. Ασφαλώς και η Κρήτη, τα παιδιά του Μίνωα, δεν μπορούσαν να μη βάλουν τη σφραγίδα τους και στις τελευταίες στιγμές της Βασιλεύουσας. Υπήρχαν άλλωστε δεσμοί αίματος με το Βυζάντιο, απ’ την εποχή που εποίκησαν την Κρήτη, οι δώδεκα αρχοντικές οικογένειες της αυτοκρατορίας, που τα ονόματά τους εξακολουθούν και σήμερα να ακούγονται και αξίζει να τα θυμηθούμε. Ήταν οι: Σκορδύλης, Φωκάς, Γαβαλάς, Αρχολέων, Χορτάτζης, Μουσούρος, Βαρούχας, Μελισσινός, Λίθινος, Αργυρόπουλος, Βλαστός, Καλαφάτης. Από αυτές της οικογένειες, δημιουργήθηκαν πολλοί κλάδοι γνωστών οικογενειών που συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να προσφέρουν σ’ αυτόν τον τόπο. Έτσι λοιπόν η Κρήτη δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη στην υπεράσπιση της Πόλης. Φθάνοντας ο αντιπρόσωπος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, στο Λουτρό Σφακίων,ζητάει να δει τον «Αρχηγό των Σφακίων και Άρχοντα του Σελίνου» Μανούσο Καλλικράτη και του εξηγεί τον κίνδυνο που διατρέχει η Βασιλεύουσα. Αμέσως ο ογδοντάχρονος καπετάνιος θα συγκαλέσει παγκρήτια συνάντηση στην Κράπη Σφακίων όπου θα μιλήσει με θερμά λόγια στους καπεταναίους της Κρήτης για την αναγκαιότητα της εκστρατείας. Θα μιλήσει για τη συμμετοχή των Κρητών στον Τρωικό Πόλεμο και στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Κρήτες συμφώνησαν με ενθουσιασμό και στις 18/3/1453 ξεκινούσαν πέντε καράβια με 1.500 περίπου μαχητές, από το λιμάνι της Σούδας. «Ηταν δεκαοχτώ Μαρτιού η μέρα εκείνη κι όλο, το Γένος μ’ ιερό παλμό θα τη θυμάται πάντα». Αρχηγός της εκστρατείας ήταν ο γερο-καπετάνιος Μανούσος Καλλικράτης. Μέχρι τα Δαρδανέλια η πορεία τους ήταν χωρίς προβλήματα. Στην Προποντίδα θα συναντήσουν μεγάλο αριθμό τούρκικων πλοίων όπου θα προσπαθήσουν να τους κυκλώσουν και με ρεσάλτο να τους καταλάβουν τα πέντε καράβια τους. Θα αποτύχουν αρκετές φορές και έτσι αποφασίζουν να τους βουλιάξουν με κανονιοβολισμούς.
Ο Καλλικράτης βλέποντας τώρα ότι δεν έχουν ελπίδα να περάσουν θα δημιουργήσει αντιπερισπασμό με δύο καράβια και ολιγομελές πλήρωμα και με βοήθεια την ταραγμένη θάλασσα θα καταφέρουν τα υπόλοιπα τρία καράβια να περάσουν στο λιμάνι της Πόλης. Έτσι θυσιάστηκε ο αρχηγός και λίγα παλικάρια του για να συνεχιστεί η εκστρατεία. Στις πέντε του Απρίλη όλοι οι Κρητικοί ήταν ήδη στις επάλξεις για την άμυνα της Βασιλεύουσας. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος γυρνάει από πύργο σε πύργο με το σπαθί στο χέρι και εμψυχώνει τους υπερασπιστές της Πόλης. Τους μιλάει για το χρέος που έχουν μπρος στις επόμενες γενιές να αγωνιστούν για τα ιερά και όσια, για τη μεγάλη κληρονομιά τους. «Γενναίοι συμπολεμισταί, σ’ εμάς έταξε η Μοίρα, να προασπίσουμε από εχθρό βάρβαρο, μα σπουδαίο σε δύναμη και τεχνική, την ένδοξη αυτή Πόλη, το φρούριο τούτο το στερνό, της Ρωμηοσύνης όλης, που αν πέσει και χαθεί κι αυτό κι αν όλοι δεν σφαγούμε όσοι θα ζήσουν, σκλάβοι αυτοί παντοτεινά θα μείνουν, στον βάρβαρο κατακτητή». Ξέρει ότι το τέλος πλησιάζει, αλλά προτιμά τον ένδοξο θάνατο από την ατίμωση της παράδοσης ή της φυγής. Το ήξερε από πολύ πριν την πολιορκία της Πόλης. Από τότε που ανέλαβε το τιμόνι της πληγωμένης αυτοκρατορίας από την «πολιτισμένη» Δύση. Κι όμως ο γιος του Μανουήλ του Β’ του Παλαιολόγου και της Σέρβας πριγκίπισσας Ελένης Δραγάση θα αναλάβει τις ευθύνες του να περισώσει ό,τι μπορεί από αυτήν τη σπουδαία Βυζαντινή κληρονομιά. Στο μήνυμα που του στέλνει ο Σουλτάνος να φύγει και να του παραδώσει την Πόλη θα απαντήσει: «εγώ από τώρα και στο εξής κλείω τας πύλας και θα υπερασπισθώ τον λαό μου μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματός μου». Ετσι θα πέσει ο τελευταίος μας αυτοκράτορας με το σπαθί στο χέρι.
Ο θάνατός του θα γίνει σύμβολο θα γίνει θρύλος,θα γίνει αφορμή δημιουργίας από τις επόμενες γενιές. Η Πόλη πλέον παραδόθηκε στις λεηλασίες. Μόνο από ένα πύργο ακούγονται πολεμικές ιαχές και ισχυρή αντίσταση ακόμα. Ο σουλτάνος θα ρωτήσει τους στρατηγούς του ποιοι είναι αυτοί που μάχονται ακόμα με τέτοια αυταπάρνηση. Του απάντησαν ότι είναι Κρητικοί που ήρθαν με τα καράβια τους να υπερασπιστούν το Βασιλιά τους. Και ο Σουλτάνος απάντησε: «Μπράβο τους! και άει πές τους πως ο καινούργιος Βασιλιάς της Πόλης εκτιμώντας την αντρειά τους, στη σκλαβιά δεν θέλει να τους βάλει και άδεια τους δίνει το ευτύς να πάνε στο νησί τους, μ’ ένα απ’ τα τρία τους σκαφιά και μ’ όλα τα άρματά τους». Έτσι κι έγινε. Μπήκαν σε ένα καράβι τους οι Κρητικοί με προορισμό το νησί τους. Θα σταματήσουν στο Άγιο Όρος για να αφήσουν τον πληγωμένο καπετάν Πέτρο Γραμματικό από την Κυδωνία, που θα γίνει ο μοναχός Ιερώνυμος και θα διασώσει την ιστορία αυτή των κρητικών υπαγορεύοντάς την στον μοναχό Καλλίνικο από την Ανώπολη Σφακίων. Θα κλείσουμε αυτήν την ένδοξη σελίδα που τιμάει ακόμα μια φορά κάθε κρητικό,με τα λόγια του αείμνηστου καθηγητή Νικολάου Τωμαδάκη: «Δεν γράφουμε ιστορία,απλώς φυσούμε το κάρβουνο της Ιεράς Εστίας, της Ιερωτέρας Μνήμης».
«Εάν λησμονήσωμε τους πατέρας και τους πάππους μας,θα είμεθα και των θυσιών και του ονόματός των ανάξιοι».
Πηγές: Πάρι Κελαϊδή «Τα δώδεκα αρχοντόπουλα του Βυζαντίου στην Κρήτη του 1182».
Πάρι Κελαϊδή «Σφακιανοί οι τελευταίοι υπερασπιστές του Βυζαντίου».
Ιωάννη Κόντου «Τα κρητικά καράβια στα 1453».
Νικολάου Τωμαδάκη «Η Άλωσις και η ιστορική μνήμη των Ελλήνων».
