ΦΩΤΟΑΝΔΡΟΜΕΣ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΧΑΝΙΑ

Toυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
Eνα απ’ τα αναπτυσσόμενα χωριά του Ακρωτηρίου στον οδικό άξονα που συνδέει τα Χανιά με τ’ αεροδρόμιο, είναι το Αρώνι. Δύσκολα θα μπορούσε σήμερα να τ’ αναγνωρίσει κάποιος που έχει να τ’ επισκεφθεί πάνω από 15 χρόνια – όχι μόνο λόγω της επέκτασης κι ανοικοδόμησής του, αλλά κι εξαιτίας των σημαντικών αναπλάσεων και διαμορφώσεων που πρόσφατα έγιναν στους κοινόχρηστους χώρους του (πλακοστρώσεις, νέος φωτισμός με παραδοσιακού τύπου φανοστάτες κ.λπ.) περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο χωριό τ’ Ακρωτηρίου.
Ας ξεκινήσουμε όμως απ’ τα παλιά, αφού όπως λέει η παλιά ρήση: ´Αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις´. Το όνομα του χωριού -που ασφαλώς προέρχεται απ’ τον πρώτο οικιστή του- είναι ελληνοποιημένος τύπος του εβραϊκού ονόματος Ααρών. Σύμφωνα με τον παλιό θρύλο, ο άρχοντας Αρώνης ήρθε κι έκτισε το χωριό στα χρόνια των Βενετσιάνων, δίνοντάς του το όνομά του.
Πράγματι το όνομα Αρώνης ήταν σε χρήση ήδη απ’ τα χρόνια του Βυζαντίου -και ασφαλώς ο πρώτος οικιστής (άρχοντας ή όχι) έφερε αυτό το όνομα. Σωστότερη λοιπόν ετυμολογικά, θα ήταν η γραφή του με ´η´ (στου Αρώνη).
Μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω θρύλο, ο άρχοντας αυτός είχε πύργο που σώζεται και σήμερα, έχοντας ανακαινιστεί και μεταποιηθεί σε κατοικία. Το χωριό αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές, στον Kαστροφύλακα με 179 κατοίκους (το 1583) ενώ στην απογραφή του Basilicata, αναφέρεται ως Aconi (προφανώς είχε μισοσβήσει ή κακογραφτεί το ´r´).
Στην απογραφή των ναών και των μονών του 1637, αναφέρεται με 5 εκκλησίες: του Αγ. Σπυρίδωνα, του Αγ. Νικολάου, του Αγ. Κωνσταντίνου, του Αγ. Γεωργίου και του Αγ. Ιωάννη του Ερημίτη (δηλώσεις με αριθμούς 19, 20, 24, 25, 36), ενώ χωριστά απογράφεται ο ναός του Αγ. Γεωργίου στον οικισμό Ασπρα Σπίτια που βρισκόταν βορειοανατολικά του χωριού. Τα επίθετα των κληρικών που τους δηλώνουν είναι Κατελάνος, Μεγαλοκονόμος και Γαλατάς, ενώ τον Αγ. Γεώργιο στ’ Ασπρα Σπίτια τον δηλώνει ο παπα-Γιώργης Μαχαιριώτης. Σήμερα σώζονται οι τρεις πρώτοι ναοί (ο Αγ. Γεώργιος ανήκει σήμερα στο γειτονικό οικισμό του Αργουλιδέ), ενώ έχει καταστραφεί ο Αγ. Ιωάννης.
Η σημερινή μεγαλοπρεπής εκκλησία της Παναγίας στο κέντρο του χωριού, είναι κτισμένη το 1950 στα θεμέλια παλιού ναού που κάηκε απ’ τους Τούρκους. Από την παλιά εκκλησία διασώθηκε μισοκαμένη παλιά εικόνα όπου φαίνεται το πρόσωπο της Παναγίας, πιθανότατα σ’ αυτό οφείλεται και η εντύπωση ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος σ’ αυτήν και η ονομασία δόθηκε στο νεότερο ναό.
Οπως όμως φαίνεται απ’ την απογραφή, κατά πάσα πιθανότητα αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Αγ. Ιωάννη τον Ερημίτη. Ο Αγ. Γεώργιος ´στσι Φεγγίτες´ που αναφέρεται ως μικρή μονή μ’ ένα καλόγερο (τον ιερομόναχο Κατελάνο) πρέπει να είναι ο παλιός ναός (14ος αιώνας) με τις τοιχογραφίες που βρίσκεται κοντά στον οικισμό Αργουλιδές. Κάποιοι τον συγχέουν με τη μονή του Τιμίου Προδρόμου στις Κορακιές, η ταύτιση αυτή όμως δεν φαίνεται να ευσταθεί. Ο Αγ. Σπυρίδωνας είναι μια εντυπωσιακή κατασκευή, καθώς είναι κτισμένος μέσα σε λαξευτό ταφικό υπόγειο της ύστερης αρχαιότητας (πιθανά μικρή Κατακόμβη) παρόμοιο με τ’ αντίστοιχα της περιοχής των Στερνών. Η πρόσοψή του φανερώνει ότι κατασκευάστηκε στη βενετοκρατία.
Ο Αγ. Νικόλαος -κτίσμα του 1613- σύμφωνα με την παράδοση έσωσε το χωριό, αφού μια σφαίρα που έριξαν Τούρκοι επιδρομείς κτύπησε την καμπάνα, με αποτέλεσμα να ειδοποιηθούν απ’ τον ήχο οι χωριανοί και ν’ απομακρυνθούν. Λέγεται ότι η θέση του χωριού αρχικά ήταν στη τοποθεσία ´Τζίγκουνας´ κι ότι καταστράφηκε απ’ τους πειρατές. Πάντως σώζεται στη βορειοδυτικά άκρη του χωριού ο ´πύργος´ (έτσι λέγεται ακόμα) που ανήκε στον ιδρυτή του χωριού και σήμερα ανήκει στην οικογένεια Στρατουδάκη.
Πρόκειται για διώροφο κτήριο της βενετοκρατίας με αμυντικό χαρακτήρα -κυρίως στην ανατολική πλευρά του- που διασώζει οξυκόρυφα τόξα. Εχει επισκευαστεί πρόσφατα και καθώς τον μισοκρύβει ογκώδες σύγχρονο συγκρότημα καταστημάτων, δύσκολα γίνεται αντιληπτή η παλαιότητά του. Στον παλιό πυρήνα του χωριού διασώζονται ακόμα κάμποσα παλιά σπίτια, κάποια απ’ τα οποία κτίστηκαν πιθανά την περίοδο της βενετοκρατίας. Οπως προανέφερα, το ´ιστορικό του κέντρο´ έχει πλακοστρωθεί κι αναβαθμιστεί αισθητικά, δίνοντας μια αίσθηση πολιτισμού και ποιότητας ζωής.
Νοτιοανατολικά τού κυρίως οικισμού και σε τοποθεσία με υπέροχη θέα προς τον Κόλπο της Σούδας, βρίσκεται η παλιά εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και ερείπια παλιών κτισμάτων που ανήκαν στο μεσαιωνικό οικισμό ´Ασπρα Σπίτια´.
Η τοποθεσία βρίσκεται ανάμεσα στο Αρώνι και τις Στέρνες κι εντοπίστηκε απ’ την κα Δ. Σπίθα-Πιμπλή τη δεκαετία του 1980, οπότε και παρουσιάστηκε στην έκδοση του Δήμου Χανίων (Χανιά 1987).
Δίπλα στην εκκλησία -που είναι ακουμπισμένη σε βράχινο τοίχωμα- υπάρχει σπηλαιώδης κοίλωμα κι από πάνω μεσαιωνικός τάφος λαξευμένος στο βράχο. Τα ερείπια των σπιτιών βρίσκονται από κάτω (νότια) και είναι σκόρπια.
Σε απόσταση γύρω στα 200 μέτρα βορειοανατολικά, προς την κορφή του υψώματος, υπάρχουν τα ερείπια κυλινδρικής βίγλας γνωστή ως ´Πύργος´ ή ´Πύργος του Νταρμάρο´. Τέτοιοι πύργοι υπήρχαν σε κάμποσες τοποθεσίες κοντά στις ακτές του Ακρωτηρίου, απ’ τα χρόνια της βενετοκρατίας όπως φανερώνουν τα τοπωνύμια (π.χ. ο πύργος του Καμπάνη που βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα)
Χαρακτηριστικό τους η σχετικά πρόχειρη τοιχοποιία που θυμίζουν ξερολιθιά. Εχω εντοπίσει μια παρόμοια κατασκευή κοντά στο λιμανάκι του Αγ. Ονουφρίου στη βορειοδυτική ακτή της χερσονήσου, που στους παλιούς χάρτες αναφέρεται ως ´Κόκκινος πύργος´. Τα Άσπρα Σπίτια αναφέρονται στις απογραφές του 1629 και 1644 (Τριβάν) καθώς και στην απογραφή των ναών και των μονών του 1637.
Οπως γράφει η κα Πιμπλή, δίνοντας μια εικόνα του σήμερα: ´Γκρεμισμένοι πέτρινοι τοίχοι που διακρίνονται μόνο αφού πλησιάσεις κοντά γιατί τώρα έχουν πάρει το χρώμα της γης, ξεχασμένα ερείπια ενός χωριού τελείως άγνωστου σήμερα. Ποιος δίνει σημασία σε χαλάσματα παλιών άλλοτε Ασπρων Σπιτιών, που αν δεν βρίσκαμε το όνομα γραμμένο δε θα μαθαίναμε ποτέ την ύπαρξή του; Ποιος ξέρει πότε καταστράφηκε, πόσοι άνθρωποι το κατοίκησαν, ποιοι ήταν οι τελευταίοι κάτοικοι του χωριού αυτού με το τόσο γραφικό όνομα…´
Αρκετά όμως για σήμερα.
Στην πρώτη φωτογραφία, όψη του Αγ. Σπυρίδωνα τραβηγμένη στη δεκαετία του 1950. Το μνημείο, που διατηρείται στην ίδια κατάσταση και σήμερα, είναι ένα ταφικό υπόγειο της ύστερης αρχαιότητας που μετατράπηκε σε ναό και στη βενετοκρατία απέκτησε τη σημερινή πρόσοψη.
Στη δεύτερη, ανατολική όψη του ´Πύργου´, κατοικία τοπικού άρχοντα μάλλον από τα χρόνια των Βενετσιάνων, που σήμερα στεγάζει κατοικία. Η βάση του είναι σκαρπωτή.
Στην τρίτη, ο ναός του Αγ. Γεωργίου στ’ ´Ασπρα Σπίτια´ (σήμερα η τοποθεσία λέγεται ´Φράμμα´). Καλοδιατηρημένα τα υστερογοτθικά στοιχεία της πρόσοψης, χαρακτηριστικά για τους μικρούς ορθόδοξους ναούς της υπαίθρου των Χανίων το 16ο αιώνα.
Στην τέταρτη, τα υπολείμματα του ´Πύργου του Δαρμάρο´ κάτω από τον οικισμό της Αεροπορίας, κοντά στις Στέρνες. Σχήματος κόλουρου κώνου, εποπτεύει αιώνες τώρα την είσοδο του κόλπου της Σούδας.
Στην πέμπτη, υπολείμματα των άλλοτε Ασπρων Σπιτιών. Είναι σχεδόν τελείως αθέατα πια, στο χώρο όμως έχουν αρχίσει και κτίζονται σύγχρονες βίλες.
Τέλος στην έκτη, κτίσμα από την περίοδο της τουρκοκρατίας, με χαρακτηριστικές καμάρες στον παλιό πυρήνα του Αρωνίου.