Καθώς οι ανάγκες του παγκόσμιου πληθυσμού για περισσότερη ενέργεια αυξάνονται, πληθαίνουν οι προσπάθειες για την εύρεση νέων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων – κυρίως πετρελαίου και φυσικού αερίου – και την εξόρυξή τους από δυσπρόσιτες περιοχές, από τις οποίες ορισμένες βρίσκονται σε υποθαλάσσια μέρη μεγάλου βάθους. Έτσι τα τελευταία χρόνια, εντοπίσθηκαν αξιοποιήσιμα υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Κύπρο, ενώ έντονες είναι και οι προσπάθειες εντοπισμού τέτοιων κοιτασμάτων και στη χώρα μας.
Στο πλαίσιο αυτό, οι προσδοκίες που καλλιεργούνται σήμερα για τα μελλοντικά έσοδα από την εκμετάλλευση των πιθανολογούμενων υποθαλάσσιων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων της Ελλάδος, είναι μεγάλες. Η εξόρυξη όμως υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου από μεγάλο βάθος, είναι πολύπλοκη τεχνολογικά και ενέχει κινδύνους ατυχημάτων που συνήθως συνοδεύονται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές. Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη μεταφορά πετρελαίου από τα σημεία εξόρυξης στα σημεία επεξεργασίας του όπου υπάρχει κίνδυνος ατυχήματος και πρόκλησης σημαντικής περιβαλλοντικής καταστροφής. Τους τελευταίους δύο αιώνες στους οποίους ο άνθρωπος χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο τους υδρογονάνθρακες για την κάλυψη των ενεργειακών του αναγκών έχουν συμβεί πολλά μικρά η μεγαλύτερα ατυχήματα περισσότερο ή λιγότερο καταστροφικά κατά την εξόρυξη, τη μεταφορά τους και την επεξεργασία τους. Ομως θα ανέμενε κανείς ότι η πρόοδος της τεχνολογίας θα συνέβαλε στην πρόληψη τέτοιων ατυχημάτων και πιθανώς στην εξάλειψή τους κάτι που δεν συνέβει καθώς απεδείχθη στην πράξη ότι η λειτουργία των σύνθετων συστημάτων ενέχει πάντα την πιθανότητα αποτυχίας τους.
Χαρακτηριστικά μεγάλα ατυχήματα που συνδέονται με την εξόρυξη και τη μεταφορά ορυκτών καυσίμων την τελευταία τριακονταετία είναι:
1. ΑΤΥΧΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΞΕΔΡΑ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΤΗΣ BRITISH PETROLEUM ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ
Ένα μεγάλο ατύχημα στην εξέδρα άντλησης υποθαλάσσιου πετρελαίου της British Petroleum στον κόλπο του Μεξικού συνέβη το 2010, το οποίο και προκάλεσε μεγάλη διαρροή πετρελαίου στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή. Λόγω του μεγάλου βάθους ήταν δύσκολο να αντιμετωπισθεί η διαρροή του πετρελαίου, κάτι το οποίο επετεύχθη μετά από 87 ημέρες προσπαθειών και αφού εν τω μεταξύ είχαν χυθεί στη θάλασσα περίπου 5 εκατ. βαρέλια πετρελαίου (780.000 κ.μ.).
Οπως ήταν αναμενόμενο το συμβάν αυτό προκάλεσε μια μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή η οποία είχε επιπτώσεις:
α) Στη χλωρίδα και στην πανίδα της περιοχής
β) Στον τουρισμό και
γ) Στην αλιεία
Η προκληθείσα ρύπανση της ευρύτερης περιοχής επηρέασε περισσότερο τις νότιες ακτές των Η.Π.Α., της Λουιζιάνας και λιγότερο της Αλαμπάμα, της Φλόριδας και του Μισισιπή.
2. ΑΤΥΧΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΞΕΔΡΑ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΑΝΤΛΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ
Η εξέδρα υποθαλάσσιας άντλησης πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα με την ονομασία Piper Alpha ιδιοκτησίας της Occidental Petroleum, παρήγαγε μέχρι το 1988 το 10% περίπου του παραγόμενου πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή αυτή.
Τότε λόγω κάποιου λάθους, συνέβη ένα μεγάλο ατύχημα – έκρηξη στην εξέδρα άντλησης, με αποτέλεσμα τον θάνατο του μεγαλύτερου μέρους των εργαζομένων εκεί, συνολικά 167 ατόμων. Η πυρκαγιά που ακολούθησε την έκρηξη ήταν δύσκολο να ελεγχθεί και αυτό επετεύχθη μετά από τρεις εβδομάδες επίπονων προσπαθειών και αφού προκλήθηκε έκλυση στην ατμόσφαιρα πληθώρας τοξικών αερίων.
3. ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ PRESTIGE
To 2002 το πλοίο Prestige το οποίο μετέφερε 76.000 κ.μ. πετρελαίου, ναυάγησε έξω από τις ακτές της Ισπανίας στον Ατλαντικό ωκεανό ρυπαίνοντας τις ακτές της Ισπανίας, Γαλλίας και Πορτογαλίας με το καύσιμο αυτό.
Το ατύχημα αυτό προκάλεσε εκτεταμένη ρύπανση σε μια οικολογικά ευαίσθητη περιοχή, καταστρέφοντας τη χλωρίδα και την πανίδα της επηρεάζοντας σοβαρά την αλιεία και τον τουρισμό στις παράκτιες περιοχές των χωρών αυτών. Καθώς στις προαναφερθείσες χώρες οι παράκτιες περιοχές τους κατά μήκος του Ατλαντικού ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες τουριστικά το πλήγμα που δέχθηκε ο τουρισμός λόγω του προκληθέντος ατυχήματος ήταν σημαντικό.
4. ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ EXXON VALDEZ
Το 1989 ναυάγησε στις ακτές της Αλάσκας το πλοίο Exxon Valdez το οποίο μετέφερε πετρέλαιο. Υπολογίζεται ότι πάνω από 40.000 κ.μ. πετρελαίου (σύμφωνα με άλλους περίπου 100.000 κ.μ.) μόλυναν τις ακτές της Αλάσκας, σε μήκος μίας ακτογραμμής μεγαλύτερης των 2.000 χλμ. Οι ακτές αυτές αποτελούσαν το οικοσύστημα μιας σειράς ευαίσθητων θαλάσσιων οργανισμών και οι πληθυσμοί τους επηρεάστηκαν δυσμενώς από το ναυάγιο.
Δεδομένου και του άσχημου κλίματος της περιοχής, οι εργασίες καθαρισμού των ακτών από τις κηλίδες του πετρελαίου διήρκεσαν αρκετά, με αποτέλεσμα την επίταση των φαινομένων της ρύπανσης. Τα αποτελέσματα του ναυαγίου ήταν καταστροφικά για τα ευαίσθητα οικοσυστήματα της περιοχής αυτής, για την αλιεία, αλλά και για το ψυχαγωγικό τουρισμό που είχε αναπτυχθεί στα μέρη αυτά.
5. Η ΔΙΑΡΡΟΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΛΠΟ
Η μεγαλύτερη παγκόσμια περιβαλλοντική καταστροφή από ορυκτά καύσιμα προκλήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Περσικό κόλπο το 1991. Τα στρατεύματα του Ιράκ προσπαθώντας να εμποδίσουν τις δυνάμεις των Η.Π.Α. να προχωρήσουν στο Κουβέιτ, προκάλεσαν εσκεμμένα τη διαρροή μιας τεράστιας ποσότητας πετρελαίου στην περιοχή που εκτιμάται σε περίπου 1.500.000 κ.μ. και η οποία κάλυψε μια μεγάλη θαλάσσια περιοχή με πετρέλαιο πάχους περίπου 10 εκατοστών.
Μέχρι σήμερα, λοιπόν, η μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στον πλανήτη από τα ορυκτά καύσιμα δεν οφείλεται σε ανθρώπινο ατύχημα ή ατύχημα λόγω δυσμενών κλιματικών φαινομένων, αλλά σε εσκεμμένες πράξεις κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων.
Καθώς η εξόρυξη πλέον των ορυκτών καυσίμων γίνεται από δυσπρόσιτα σημεία, τα οποία πολλές φορές βρίσκονται σε αρκετό βάθος κάτω από τον θαλάσσιο βυθό, απαιτείται η χρήση εξελιγμένων τεχνικών εξόρυξης και πολύπλοκων τεχνολογιών. Λόγω ακριβώς της πολυπλοκότητας των τεχνολογιών αυτών, ο κίνδυνος ατυχημάτων πάντα ελλοχεύει και μπορεί να προκληθούν μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές. Οι υδρογονάνθρακες λοιπόν δεν ευθύνονται μόνο για την πρόκληση πλανητικής κλίμακας περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η επίταση του φαινομένου του θερμοκηπίου και η όξινη βροχή, αλλά και τοπικών η περιφερειακών προβλημάτων ρύπανσης με βαρύτατες επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα.
Το πρόσφατο ατύχημα της Φουκουσίμα, μας έδειξε ότι ένα σύνθετο και πολύπλοκο βιομηχανικό σύστημα σε μια εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογικά χώρα, την Ιαπωνία, μπορεί να αποτύχει και να προκαλέσει τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή. Σύνθετα και πολύπλοκα τεχνολογικά συστήματα με πολύ μεγάλη αξιοπιστία, μπορεί να γίνουν ευάλωτα όταν ένας συνδυασμός απρόβλεπτων και ακραίων παραγόντων οδηγήσουν στην κατάρρευσή τους και στην πρόκληση μεγάλων βλαβών.
Εφόσον, λοιπόν, οι προσπάθειες εξεύρεσης υδρογονανθράκων στην Κρήτη ή σε άλλες περιοχές της χώρας ευοδωθούν, θα πρέπει να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας από τυχόν ατυχήματα λαμβάνοντας όμως υπόψη το γεγονός ότι ένα απρόβλεπτο ατύχημα μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες περιβαλλοντικές και όχι μόνο, καταστροφές.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει Ενεργειακή και Περιβαλλοντική Τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
