Διατηρητέα κτήρια – έργα τέχνης των Χανίων

Διατηρητέα κτήρια των Χανίων η ιστορία των οποίων είναι συνυφασμένη με την ιστορία της κοινωνικής ζωής της πόλης. Κτήρια που χαρακτηρίζονται από το Υπ. Πολιτισμού ως έργα τέχνης και χρήζουν ειδικής προστασίας ως ιστορικά οικοδομήματα καθώς αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, όπως αυτή αναπτύχθηκε έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης στα τέλη της τουρκικής κατοχής και στα πρώτα ελεύθερα βήματα του τόπου.

Οικία Ελευθερίου Βενιζέλου

 
Η έκταση όπου είναι κτισμένο το σπίτι στη Χαλέπα αγοράστηκε από τον Κυριάκο Βενιζέλο το 1876. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε περίπου το 1880. Μετά την αναχώρηση του Βενιζέλου για την Αθήνα το σπίτι νοικιάζεται διαδοχικά σε διάφορα πρόσωπα μέχρι το 1927. Τότε ο Βενιζέλος κατεβαίνει στην  Κρήτη και ασχολείται με τη ριζική ανακαίνισή του.
Το 1941 το σπίτι βομβαρδίζεται. Οι Γερμανοί το αναστηλώνουν και το χρησιμοποιούν ως στρατηγείο και κατοικία του εκάστοτε Γερμανού Διοικητή. Το σπίτι θα υποστεί σοβαρές φθορές, βανδαλισμούς και κλοπές μεγάλης αξίας.
Μετά την απελευθέρωση ο Σοφοκλής Βενιζέλος αναλαμβάνει την πρώτη αποκατάσταση του κτηρίου και αργότερα, υπό την εποπτεία της Μαρίκας Βενιζέλου, γίνονται κάποιες βελτιώσεις κυρίως στους εσωτερικούς χώρους. Το 2002 το Υπουργείο Οικονομικών αγόρασε το σπίτι και το παραχώρησε στο Ιδρυμα “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” και τον Μάιο του 2012, ο ΕΟΤ ανέλαβε, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, τη στατική αποκατάσταση και τη μετατροπή της οικίας σε σύγχρονο μουσείο.

Βίλα βαρόνης Σβαρτς  

Από τις πιο ενδιαφέρουσες φυσιογνωμίες της εποχής εκείνης η φιλεύσπλαχνη βαρόνη έχτισε γύρω στα 1860 ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτίσματα της Χαλέπας που στέγασε πλήθος κοινωνικών εκδηλώσεων. Μετά την αναχώρηση της βαρόνης από την Κρήτη, το σπίτι πουλήθηκε ενώ σήμερα ανήκει στον Δήμο Χανίων.

Οικία Χαρ. Πωλογιώργη – Υγειονομικό

Χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέδια και επίβλεψη του Μιχ. Σαββάκη. Το 1920 περίπου αγοράστηκε από τον Εβραίο Μωύζ Κοέν ο οποίος και το επισκεύασε το 1924. Μετά την κατοχή περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και σήμερα στεγάζεται το Υγειονομικό.

Ελληνικό Προξενείο ιδιοκτησίας Μιχ. Καρδαμάκη

 
Στο οίκημα αυτό στεγάστηκε για χρόνια το ελληνικό προξενείο. Κτίστηκε από τον βαμβακέμπορα Χορτάτζη και σήμερα, παρά τις διάφορες κατά καιρούς επισκευές του, η μορφή και η θέση του το επιβάλλουν σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κτίσματα της Χαλέπας. Πουλήθηκε στον έμπορο Μπιτσάκη και αργότερα πέρασε στην κατοχή του επιχειρηματία Καρδαμάκη.

Οικία Βαλέριου Καλούτση

Το σπίτι χτίστηκε από τον Βαλέριο Καλούτση το 1900 αλλά επειδή η σύζυγος του ιδιοκτήτη και κυρία του σπιτιού δεν ήθελε να αφήσει το σπίτι της στον Τοπανά για να έρθει στο χωριό της Χαλέπας νοικιάστηκε σε διάφορες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο υπασπιστής του πρίγκιπα Γεωργίου κ.ά. Από το 1950 έως το το θάνατό της εργάστηκε σε αυτό η Φλωρεντίνη Καλούτση. Κατά τους βομβαρδισμούς του τελευταίου πολέμου καταστράφηκε ο εξώστης της πρόσοψης, ο οποίος και κατασκευάστηκε ξανά από τους σημερινούς ιδιοκτήτες και εγγονούς του αρχικού Βαλέριο και Γιώργο Καλούτση.

Δεσποτικό

Το Δεσποτικό, ιδιοκτησίας Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου, στην οδό Δημοκρατίας και Γιάνναρη, κτίστηκε στις αρχές του αιώνα μας για σπίτι και γραφείο του μηχανικού Μιχ. Σαββάκη. Το κτίσμα αν και έχει υποστεί φθορές από τον χρόνο, εξακολουθεί να είναι ένα από τα αξιολογότερα κτήρια της πόλης και αντιπροσωπευτικό έργο του μηχανικού.
Είναι κτισμένο σε τρία επίπεδα, είναι επηρεασμένο από τα ξένα πρότυπα και διατηρεί τη μορφή του πύργου με ενδιαφέρουσα διαμόρφωση της κυκλικής σκεπαστής βεράντας που περιβάλλεται από ιωνικούς κίονες.
Περιβάλλεται από κήπο με τα απαραίτητα φοινικοειδή. Το 1917 πουλήθηκε στη μοναστηριακή επιτροπεία στεγάζοντας την κατοικία του Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου. Το κτίσμα έχει υποστεί αρκετές καταστροφές με το πέρασμα του χρόνου αλλά και τους βομβαρδισμούς του τελευταίου πολέμου, παρ’ όλα αυτά όμως εξακολουθεί να είναι ένα από τα περισσότερο χαρακτηριστικά της πόλης. Εχει χαρακτηριστεί ως κτήριο – έργον τέχνης στην πόλη των Χανίων.

Οικία Φαιναρέτης Μητσοτάκη – ιδιοκτησία Σπανουδάκη  

Χτίστηκε από τον έμπορο Θ.Κ. Μητσοτάκη και το έδωσε ως προίκα στην κόρη του Φαιναρέτη όταν αυτή παντρεύτηκε τον Ανδρέα Μάστρακα. Στο κτίσμα στεγάστηκε η Αγγλική Πρεσβεία. Από τους αρχικούς ιδιοκτήτες το κληρονόμησε η Κατίνα Φούμη για να το πουληθεί αργότερα στον Εμμ. Γοναλάκη και να περάσει στη συνέχεια στην ιδιοκτησία του Σπανουδάκη. Λειτουργεί ως ξενοδοχείο.

Δημοτική Αγορά

Τον 19ο αιώνα εκεί που σήμερα βρίσκεται η Δημοτική Αγορά βρισκόταν ο ενετικός προμαχώνας Piatta Forma που σηματοδοτούσε την άκρη της πόλης. Ο χώρος λειτουργούσε ως μια υπαίθρια λαϊκή αγορά όπου οι χωρικοί έφερναν τα προϊόντα τους να τα πουλήσουν.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Δήμος Χανίων αποφάσισε να εξωραΐσει το μέρος χτίζοντας τη Δημοτική Αγορά. Τα σχέδια ήταν του μηχανικού Δρανδάκη στα πρότυπα της σκεπαστής αγοράς της Μασσαλίας. Η ανέγερση του κτηρίου ξεκίνησε το 1911 αφού προηγήθηκε η κατεδάφιση μεγάλου μέρους των ενετικών τειχών.
Η Δημοτική Αγορά εγκαινιάστηκε το 1913 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και έκτοτε αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς για τους ντόπιους αλλά και τους ξένους επισκέπτες.

Βίλα Μανούσου Κούνδουρου

Οικοδομήθηκε το 1909 σε σχέδια και επίβλεψη του Μιχάλη Σαββάκη και βρίσκεται στο τέλος της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου, ακριβώς πάνω από τη θάλασσα. Η διάταξη στην κάτοψη είναι χαρακτηριστική, σχεδόν όπως σε όλα τα σπίτια – γραφεία των βουλευτών που σχεδίασε ο Σαββάκης, με τη δεύτερη είσοδο για την ελεύθερη διακίνηση των ανθρώπων του σπιτιού, τους χώρους υποδοχής και το γραφείο στο ισόγειο, και τους ιδιαίτερους χώρους στον όροφο. Στην πρόσοψη, χαρακτηριστικά κτισμένος είναι ο κεντρικός άξονας της εισόδου και του εξώστη με κολόνες και αέτωμα που απολήγει σε λεοντοκεφαλές, αλλά και πελεκητές σκαλισμένες καντο- νάδες από λευκό πωρόλιθο. Τα σχέδια των πέτρινων σκαλισμάτων που περιβάλλουν τον κύκλο με την ημερομηνία ανέγερσης του σπιτιού προδίδουν την επίδραση της Δύσης στον Μιχάλη Σαββάκη.

Πρώην Αγροτική Τράπεζα

Η απόλυτη συμμετρία χαρακτηρίζει, σύμφωνα με το υπ. Πολιτισμού, το διώροφο νεοκλασσικό κτήριο της πρώην Αγροτικής Τράπεζας στην οδό Τζανακάκη και Ερωτοκρίτου 82, που πλέον έχει περάσει στον όμιλο της τράπεζας Πειραιώς.
Πρόκειται για κτήριο υψηλής αστικής αρχιτεκτονικής κατά τα αθηναϊκά νεοκλασσικά πρότυπα. Οι πλάγιες όψεις ήσαν εξίσου περίτεχνα διαμορφωμένες αρχικά. Το κτίριο κατασκευαζόταν για κατοικία του εργολάβου Γ. Κασιμάτη, όταν αγοράστηκε από το Κοινωφελές Ταμείο της Κρητικής Πολιτείας (1912) την μετέπειτα και Αγροτική Τράπεζα που σήμερα έχει περάσει στον Όμιλο Πειραιώς.

Οικία του χρυσοχόου Ανίκητου Γαροφαλάκη  

Το ισόγειο του σπιτιού κτίστηκε το 1905 από τον ιδιοκτήτη Μανώλη Γαροφαλάκη  σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αντώνη Μουντάκη. Το 1935 ο Ανίκητος Γαροφαλάκης γιος του Μανώλη έκτισε τον όροφο με σχέδια του μηχανικού Μ. Σαββάκη. Σύμφωνα με τους απογόνους του την ιδέα την πήρε από νεοκλασσικά κτήρια στην οδό Β. Σοφίας στην Αθήνα. Το σπίτι αποτελείται από δύο ξεχωριστές κατοικίες μια στο ισόγειο και μια στον όροφο στον οποίο και οδηγεί εξωτερική σκάλα. Στην κατοχή το είχαν επιτάξει οι Γερμανοί και σε αυτό είχαν εγκαταστήσει 4 ασυρμάτους.

Οικία του βουλευτή Κωνσταντίνου Φούμη  

Αρχισε να χτίζεται στο 1906 και τελείωσε το 1910 ως κατοικία και γραφείο του γερουσιαστή και βουλευτή Κ. Φούμη. Το σπίτι στοίχισε συνολικά 55.000 χρυσές δραχμές. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήρθε στο σπίτι το 1910 και το 1927. Δεσπόζει στην Πλατεία Δικαστηρίων και σήμερα έχει αφεθεί στη φθορά του χρόνου… κάποτε έσφυζε ζωή ενώ διατηρούσε  ζωγραφιστά ταβάνια, κήπο και φοίνικα στην εσωτερική αυλή. Αρχιτέκτων του κτηρίου ήταν ο Δ. Λεβίδης, τα δε ταβάνια ζωγράφισε ο κοσμηματογράφος Κων. Αλυγιζάκης. Το 1925 γίνεται η προσθήκη του δυτικού εξώστη. Η ξυλεία του σπιτιού μεταφέρθηκε από τη Σουηδία.
Χαρακτηρίζεται από απόλυτη συμμετρία των μορφολογικών του στοιχείων, τα οποία διατάσσονται κατακόρυφα (πλαίσια ανοιγμάτων, παραστάδες κ.λπ.) και οριζόντια (διακοσμητικές ταινίες, γείσο των ανοιγμάτων, γείσο και ακροκέραμα στην επίστεψη του κτηρίου). Ενδιαφέρουσα είναι και η λιτή διαμόρφωση της γωνίας του κτηρίου προς τον τοίχο όπου τοποθετείται ο εξώστης του κτηρίου που στηρίζεται σε μαρμάρινα φουρούσια και έχει κάγκελο από ελατό σίδηρο. Εχει χαρακτηριστεί κτήριο – έργον τέχνης στην πόλη των Χανίων. Κατά τη γερμανική κατοχή το επίταξαν οι Γερμανοί και έμενε ο αξιωματικός των Ες – Ες Μπλοκ.

Οικία του βουλευτή Γεωργίου Παπαδόπετρου  

Κτίστηκε το 1912 για τις ανάγκες του ιδιοκτήτη βουλευτή με σχέδια και επίβλεψη του Μιχάλη Σαββάκη και με εργολάβο τον Αλέξανδρο Πλατσιδάκη. Μέχρι το 1940 χρησιμοποιήθηκε για κατοικία της οικογένειας Παπαδόπετρου, στη συνέχεια νοικιάστηκε για επαγγελματική στέγη και αργότερα έγινε δωρεά στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Εδώ και πολλά χρόνια το Πολυτεχνείο ξεκίνησε εργασίες για την αποκατάσταση του κτηρίου, ωστόσο, το έργο δεν έχει ακόμα αποπερατωθεί και το κτήριο παραμένει αχρησιμοποίητο.

Νομαρχιακό Μέγαρο

Ξεκίνησε να κτίζεται στο τέλος του 19ου αιώνα ως Τουρκικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο υπό την επίβλεψη του Μιχάλη Σαββάκη αλλά σε σχέδια ξένου μηχανικού. Το 1900 αποπερατώθηκε ο πρώτος όροφος και αφού εγκαταστάθηκαν οι δικαστικές αρχές εξωραΐστηκε με μαρμαροστρώσεις και διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου. Πρόκειται για το δεύτερο δημόσιο κτήριο μετά τον Ιταλικό Στρατώνα που κτίζεται έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης. Αμέσως μετά την αποπεράτωση και την έναρξη της λειτουργίας του ανοίγεται η σημερινή οδός Ηρώων Πολυτεχνείου τότε οδός Δημοσίων Γραφείων για να συνδέσει το κτήριο με το παλάτι και τη Χαλέπα. Το 1936 μετά από πυρκαγιά αναστηλώνεται και προστίθεται ο 3ος όροφος του κεντρικού κτηρίου. Εργασίες επισκευής και συντήρησης έγιναν το 1984, διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου το 1988 και το 1990 έργα συντήρησης και αποκατάστασης καθώς το κτήριο βρέθηκε στο επίκεντρο της μαζικότερης συγκέντρωσης κατά των βάσεων και, μεταξύ άλλων, σημειώθηκε πυρκαγιά σε αυτό. Σήμερα στεγάζει την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και Δικαστικές Υπηρεσίες.

Δημοτικό Γηροκομείο

Διώροφο κτήριο νεοκλασσικού ρυθμού κατά τα αθηναϊκά πρότυπα. Είναι κτισμένο στον τύπο της βίλας σε μεγάλο κήπο με πράσινο. Ο κεντρικός άξονας τονίζεται με εξώστη που στηρίζεται σε πρόστυλο. Η περιτείχιση της ιδιοκτησίας έχει πήλινες νεοκλασσικές γλάστρες.

Ιταλικός Στρατώνας

Κτίσθηκε στα 1884 και ήταν το πρώτο δημόσιο κτήριο εκτός των τειχών. Χαρακτηρίζεται από λιτότητα και συμμετρία και μορφολογικά αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα κτήρια της πόλης. Χρησιμοποιήθηκε για χρόνια ως στρατολογικό κέντρο, στο ισόγειο του βρίσκονταν το πολεμικό μουσείο. Από το 2009 έχει εγκαταλειφθεί.

Οικία του βουλευτή Αντώνη Κατζουράκη  

Κτίστηκε την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα στον δρόμο του Περιπάτου με σχέδια και επίβλεψη του Κωνσταντίνου Δρανδράκη. Το σπίτι στοίχισε 3.000 χρυσές λίρες, ενώ με τους βομβαρδισμούς του τελευταίου πολέμου καταστράφηκε η στέγη και τα ζωγραφισμένα ταβάνια του σπιτιού.

Ρολόϊ δημοτικού κήπου

Ενα ακόμη οικοδόμημα – έργο τέχνης της πόλης, αποτελει το Ρολόϊ στη βόρειο-ανατολική πλευρά του Δημοτικού Κήπου. Αρχισε να χτίζεται το 1924 και τέλειωσε το 1927. Εχει τριμερή διάρθρωση: βάση, κορμό (του οποίου οι πλευρές συγκλίνουν προς τα πάνω), και στέγη που διαμορφώνεται σε κυκλικό περίπτερο. Για το χτίσιμο του χρησιμοποιήθηκαν καντονάδες από τα λατομεία Λενταριανών και Χαλέπας και ποταμίσια άμμος. Τα σχέδια του ρολογιού έγιναν από το μηχανικό Δ. Κολλάρο.
Το Ρολόι, ένα από τα σύμβολα της πόλης των Χανίων, μέχρι σήμερα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στατικότητας και εκκρεμούν έργα που έχει προγραμματίσει ο δήμος για την αποκατάσταση του.

Δεξαμενή

Η κατασκευή του επιβλητικού, πέτρινου κτηρίου της Δεξαμενής, το οποίο δεσπόζει στη συνοικία του Αη Γιάννη, ξεκίνησε το 1913, ενώ όπως πληροφορεί τους διαβάτες η μαρμάρινη πλάκα στην πρόσοψη του κτηρίου “το παρόν κτίσμα οικοδομήθηκε το έτος 1927 επί δημαρχίας Εμμ. Π. Μουντάκη σε έκταση που δωρήθηκε το έτος 1905 από τον Γεώργιο Θ. Σγουρό”.
Κατά τον σχεδιασμό της δεξαμενής ακολουθήθηκαν τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά πρότυπα που χαρακτηρίζουν τα σημαντικά δημόσια ή ιδιωτικά κτήρια της εποχής της Κρητικής Πολιτείας.
Επίσης, λόγω της σπουδαιότητας του έργου επιστρατεύθηκαν για την ανέγερσή του οι καλύτεροι τεχνίτες της περιοχής, ενώ για τον σχεδιασμό του εργάστηκε ο αρχιτέκτονας Α. Μουντάκης.

Βενιζέλειο Ωδείο

Το κτήριο που στεγάζει το Βενιζέλειο Ωδείο Χανίων, ιδιοκτησίας Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών, άρχισε να χτίζεται το 1931 και τελείωσε το 1933 με δαπάνη της Ελενας συζύγου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο σκελετός του κτηρίου ήταν μικτός από λιθοδομή και μπετόν. Κατασκευαστής ήταν ο Κωνσταντίνος Λυγιδάκης.
Η αίθουσα συναυλιών είναι ονομαστή για τη θαυμάσια ακουστική της.
Σήμερα φιλοξενούνται στους χώρους του Ωδείου η Χορωδία Χανίων και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης. Εχει χαρακτηριστεί ως κτήριο – έργον τέχνης στην πόλη των Χανίων.

Ιστορικό Αρχείο Κρήτης

Το Ιστορικό Αρχείο, στην οδό Σφακιανάκη αποτελεί ένα διώροφο κτήριο εκλεκτικιστικής μορφολογίας των αρχών του 20ού αιώνα. Πρόκειται για διώροφη μονοκατοικία υψηλής νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής με πλούσιο διάκοσμο (κορνίζα στέψης, παραστάδες γωνιακές και παραθύρων περίτεχνα κιγκλιδώματα στα ανοίγματα κ.λπ). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του σπιτιού ανάγλυφες παραστάσεις στις όψεις με λουλούδια και δράκοντες κατά τα αναγεννησιακά πρότυπα (art nouveau) Ιδρύθηκε το 1920 με έδρα τα Χανιά και σήμερα αποτελεί αποκεντρωμένο τμήμα των Γενικών Αρχείων του Κράτους και υπάγεται απ’ ευθείας στο Υπουργείο Παιδείας. Εχει χαρακτηριστεί ως κτήριο – έργον τέχνης στην πόλη των Χανίων.

Χρυσόστομος

Το κτήριο που στεγάζεται ο “Χρυσόστομος” βρίσκεται στην οδό Χάληδων, σχεδόν απέναντι από τη Δημοτική Πινακοθήκη κι αποτελεί τυπικό δείγμα του ρεύματος του νεοκλασικισμού στην Κρήτη. Στο θαυμάσιο και ανακαινισμένο χώρο του πραγματοποιούνται διαλέξεις, τιμητικές εκδηλώσεις για επιφανείς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, μουσικές εκδηλώσεις και εικαστικές εκθέσεις.
Είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και ανήκει στον Σύλλογο “Ο Χρυσόστομος”.

Οικία του βουλευτή Νίκου Μπιστολάκη (ΤΕΕ-ΤΔΚ) Νεάρχου

Αρχισε να χτίζεται το 1922 πάνω σε σχέδια και επίβλεψη του Μιχάλη Σαββάκη και εργολάβο τον Μποτώνη Κουράκη. Το κτίσμα κάλυψε τις ανάγκες της οικογένειας του ιδιοκτήτη αλλά και το γραφείο του. Μετά τον θάνατο του γιου του αρχικού ιδιοκτήτη το κτήριο αγοράστηκε από το ΤΕΕ – Τμήμα Δυτικής Κρήτης. Είναι ένα κτήριο υψηλής αστικής αρχιτεκτονικής, εκλεκτικιστικού ρυθμού (με επιδράσεις νεοκλασσικές, art-nouneou, μπαρόκ). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οι ανάγλυφες παραστάσεις από επίκρανα κορινθιακού ρυθμού και ο κεντρικός εξώστης του κτηρίου που προβάλλει με εξώστη στηριζόμενος σε ιωνικού ρυθμού περίστυλο.

Παλαιό Τελωνείο  

Μονώροφο λιθόκτιστο κτήριο με ύψος διωρόφου, καλυμμένο σ’ ένα τμήμα με σύγχρονο δώμα και σε άλλο με τετράριχτη μεταλλική στέγη. Εχει στη δυτική πλευρά εννέα ανοίγματα στο ισόγειο και πέντε στον πρώτο όροφο, στη νότια πλευρά έχει επτά ανοίγματα ανά όροφο, στην ανατολική πλευρά έχει εννέα ανοίγματα στο ισόγειο και πέντε στον πρώτο όροφο και στη βόρεια πλευρά έχει μόνο επτά ανοίγματα στο ισόγειο. Εξωτερικά όλα τα ανοίγματα είναι ορθογώνια με λίθινα πλαίσια και σιδεριές. Εσωτερικά υπάρχουν τοξωτά ανοίγματα με παραστάδες και κιονόκρανα.
Η εσωτερική διαρρύθμιση του κτηρίου είναι αξιόλογη. Το κτήριο στεγάζει το Τελωνείο, που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Σαββάκη και χτίστηκε το 1912, γι’ αυτό το σκοπό. (Επικαιροποιημένη Μελέτη Προστασίας και Ανάδειξης Μεσαιωνικής Πόλης Χανίων (Α.Σ. Καλλιγάς – Α.Γ. Ρωμανός). Ανακατασκευάστηκε πρόσφατα ως πολιτιστικός πολυχώρος.

9o Δημοτικό Σχολείο Χανίων

Κρίθηκε διατηρητέο το 1993 με τον περιβάλλοντα χώρο του, χωρίς την προσθήκη του, καθώς είναι κτισμένο σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του περασμένου αιώνα και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής. Λειτούργησε από την αρχή ως εξατάξιο δημοτικό σχολείο.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο της Αιμιλίας Κλάδου “Τα Χανιά έξω από τα τείχη”, το πληροφοριακό σύστημα του Δήμου Χανίων και ιδιοκτήτες ιδιωτικών κατοικιών.