Αντί για «λιγότερο κράτος» θα πρέπει να θέλουμε «καλύτερο και αποτελεσματικότερο κράτος»
Γράφαμε την περασμένη εβδομάδα (Χ.Ν. 17/1/2017) για τις θεμελιώδεις αρμοδιότητες του κράτους και για τις αρμοδιότητες που απαιτούνται για να εφαρμόζονται οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως οι περισσότερες αρμοδιότητες του κράτους προβλέπονται από τον καταστατικό χάρτη της ελληνικής πολιτείας.
Διαβάζοντας το Σύνταγμα της Ελλάδας διαπιστώνουμε ότι δεν αναφέρονται ρητά αποκλειστικές κρατικές αρμοδιότητες για την εσωτερική ή εξωτερική ασφάλεια (εκτός από την αρμοδιότητα του Προέδρου να εκπροσωπεί διεθνώς το Κράτος και να κηρύσσει πόλεμο). Βεβαίως, το Σύνταγμα αφιερώνει πολλά άρθρα στην συγκρότηση της νομοθετικής εξουσίας και την θέσπιση των νόμων καθώς και στην δικαστική εξουσία.
Όμως, δεν αναφέρει τίποτα για την προστασία των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές. Η δημόσια τάξη αναφέρεται σε συνάρτηση με την άσκηση της θρησκευτικής λατρείας, τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάμεων και τέλος σε σχέση με τη διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας στο Άγιο Όρος. Αναφέρει επίσης γενικά ότι ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.
Το Σύνταγμα προβλέπει το δικαίωμα των πολιτών στην προστασία της υγείας και της γενετικής τους ταυτότητας χωρίς όμως να προσδιορίζει σαφώς αν η προστασία αυτή αποτελεί αρμοδιότητα της Πολιτείας και πως ασκείται. Τέλος, προβλέπει ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου … τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους χωρίς όμως τα απαριθμεί λεπτομερώς ούτε και να αναφέρει τον χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης ή τον αντίστοιχο χάρτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παιδεία, οικογένεια, υγεία, εργασία. Ωστόσο, το Σύνταγμα προβλέπει ρητά υποχρεώσεις του Κράτους όσον αφορά διάφορους επιμέρους τομείς. Αυτοί περιλαμβάνουν την ανάπτυξη και την προαγωγή της τέχνης και της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας. Την δωρεάν παιδεία που αποτελεί βασική κρατική αποστολή. Την προστασία και εποπτεία του αθλητισμού. Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα τελούν υπό κρατική εποπτεία, οι καθηγητές των οποίων είναι δημόσιοι λειτουργοί, ενώ το Κράτος παρέχει και επαγγελματική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση.
Το Κράτος προστατεύει την οικογένεια, το γάμο, τη μητρότητα και την παιδική ηλικία. Παρέχει ειδική φροντίδα στις πολύτεκνες οικογένειες, στους ανάπηρους πολέμου και ειρηνικής περιόδου, στα θύματα πολέμου, στις χήρες και τα ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, καθώς και σε όσους πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο. Μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων.
Φροντίζει επίσης για την απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς, ενώ ευθύνεται και για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή δημογραφικής πολιτικής. Επίσης, το δικαίωμα στην εργασία προστατεύεται από το Κράτος, το οποίο μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών, για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού και για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων.
Περιβάλλον και οικονομία. Υποχρέωση του Κράτους αποτελούν και τα εξής: η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, η σύνταξη δασολογίου και εθνικού κτηματολογίου, ο έλεγχος της χωροταξικής αναδιάρθρωσης της χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών. Και τέλος η προστασία των μνημείων, των παραδοσιακών περιοχών και στοιχείων.
Το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα, λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών.
Σε ειδικές περιπτώσεις, προβλέπεται η αναγκαστική συμμετοχή του Κράτους ή άλλων δημόσιων φορέων σε επιχειρήσεις, εφόσον αυτές έχουν χαρακτήρα μονοπωλίου ή ζωτική σημασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό φυσικά εφόσον η κρατική συμμετοχή δεν έρχεται σε αντίθεση με τις πολιτικές ελευθέρωσης της αγοράς, που υιοθετούνται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παράλληλα, προβλέπεται ότι το κράτος μεριμνά για τη ζωή του απόδημου ελληνισμού, για τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα Πατρίδα καθώς και για την παιδεία και την κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των Ελλήνων που εργάζονται έξω από την επικράτεια.
Συμπέρασμα. Όμως, παρόλο που οι αρμοδιότητες του κράτους στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες, από την καθημερινή μας εμπειρία ξέρουμε ότι σε πολλούς τομείς (παιδεία, περιβάλλον, υγεία, κοινωνική ασφάλιση, …) οι εν λόγω αρμοδιότητες ασκούνται ελλιπώς ή και καθόλου. Παράλληλα, σε άλλους τομείς (οικονομία, εργασία) το κράτος ασκεί τις αρμοδιότητές του με γραφειοκρατικό και συχνά ασυντόνιστο και απρογραμμάτιστο τρόπο, έτσι ώστε τελικά να αναστέλλει αντί να προάγει την σχετική πρόοδο.
Αντί λοιπόν να μιλούμε για «λιγότερο κράτος», ίσως θα έπρεπε να μιλούμε κατ’ αρχήν για «καλύτερο και αποτελεσματικότερο κράτος» έτσι ώστε να ικανοποιούνται πλήρως οι επιταγές του Συντάγματος και οι δεσμεύσεις έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσοι έχουν ασχοληθεί σοβαρά με την ανάλυση της λειτουργίας του κράτους υποστηρίζουν ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τον ορισμό συγκεκριμένων στόχων και δεικτών κόστους/επιδόσεων για κάθε επιμέρους αρμοδιότητα και δραστηριότητα. Δηλαδή με σοβαρές και εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία της κρατικής μηχανής και με εκτεταμένη χρήση της πληροφορικής.
Επιπλέον, απαιτείται η οριοθέτηση και ο σαφής καθορισμός στο Σύνταγμα ορισμένων κυριαρχικών αρμοδιοτήτων και του ρόλου της Πολιτείας όσον αφορά την προστασία του πολίτη από ατυχήματα, καταστροφές και έκνομες ενέργειες. Όμως σε αυτό το θέμα θα επανέλθουμε.
* Φυσικός, πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
