Νέα απειλούμενα φυτικά είδη σε περιοχές που δεν είχαν εντοπιστεί ως σήμερα στον Ομαλό αποκάλυψε ερευνητική ομάδα του Μ.Α.Ι.Χ. και του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε την τελευταία τριετία στον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων και έδωσε σημαντικά αποτελέσματα. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζουν οι ερευνητές του προγράμματος με άρθρο τους στα “Χ.Ν.”.
Τα Λευκά Ορη είναι αναμφισβήτητα μία από τις πλέον σημαντικές περιοχές για την ενδημική χλωρίδα της Κρήτης και της Ελλάδας. Τουλάχιστον 25 φυτικά είδη φύονται αποκλειστικά στα Λευκά Ορη (στενοενδημικά είδη), 6 φυτικά είδη έχουν χαρακτηριστεί ως είδη προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ενωση, ενώ περισσότερα από 40 φυτικά είδη περιλαμβάνονται στον εθνικό κατάλογο Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών.
Για τη λεπτομερή καταγραφή και παρακολούθηση των σημαντικότερων φυτικών ειδών των Λευκών Ορέων, η Μονάδα Διατήρησης Μεσογειακών Φυτών του Μ.Α.Ι.Χ., σε συνεργασία με το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, υλοποίησε τριετές (2013 – 2015) πρόγραμμα με τον τίτλο “Καταγραφή και παρακολούθηση ειδών χλωρίδας εντός του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς (Λευκά Ορη)”. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από εθνικούς πόρους και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του Ε.Σ.Π.Α. 2007 – 2013 μέσω του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς.
90 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2015, η ερευνητική ομάδα του Μ.Α.Ι.Χ. και του Παν/μίου Αθηνών πραγματοποίησε περισσότερες από 90 ερευνητικές επισκέψεις στις κορυφές και τα φαράγγια των Λευκών Ορέων για την καταγραφή και παρακολούθηση των 33 σημαντικότερων φυτικών ειδών της περιοχής. Η μετακίνηση προς τις περιοχές μελέτης έγινε με την αρωγή του προσωπικού του Φορέα Διαχείρισης, αν και σε πολλές περιπτώσεις η πρόσβαση σε αυτές απαιτούσε πολύωρες πεζοπορίες. Ουσιαστική ήταν επίσης και η συμβολή του Ορειβατικού Συλλόγου Χανίων στη διευκόλυνση των εργασιών, όταν αυτό απαιτήθηκε.
Ως προς τα αποτελέσματα του προγράμματος, εξαιρετικά σημαντική ήταν η ανακάλυψη απειλούμενων φυτικών ειδών σε περιοχές που δεν είχαν εντοπιστεί ως σήμερα, όπως το φυτικό είδος Bupleurum kakiskalae (είδος προτεραιότητας) κοντά στις θέσεις Ζαρανοκεφάλα και Αθυμόλακκος και το είδος Ranunculus radinotrichus στην κορυφή Πάχνες. Εκτός από τα νέα δεδομένα για τη Βοτανική, στο πλαίσιο του προγράμματος έγινε αξιολόγηση των φυσικών πληθυσμών των σπάνιων φυτών (Κατάσταση Διατήρησης) (πίνακας 1). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι 13 φυτικά είδη βρίσκονται σε καλή κατάσταση (απαιτείται να διατηρηθούν τουλάχιστον στη σημερινή τους κατάσταση), 14 βρίσκονται σε μέτρια κατάσταση (απαιτείται στενή, συστηματική παρακολούθηση και περιορισμός των παραγόντων που επηρεάζουν αρνητικά τους πληθυσμούς τους), 4 σε κακή κατάσταση (απαιτούνται άμεσες ενέργειες προστασίας για να μην απειληθούν με εξαφάνιση στο μέλλον) και για 2 φυτικά είδη δεν ήταν δυνατή η συλλογή αρκετών στοιχείων για την αξιολόγησή τους (απαιτείται περαιτέρω έρευνα). Οι σημαντικότερες απειλές είναι κατά κύριο λόγο η υπερβόσκηση των ανθοφόρων βλαστών, που δυσχεραίνουν την αναπαραγωγή των φυτικών ειδών, ενώ σε μικρότερο βαθμό οι εκσκαφές, οι διανοίξεις δρόμων, η χωροθέτηση κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, άλλες μη βιώσιμες αγροτικές πρακτικές (πυρκαγιές, χρήση φυτοφαρμάκων), η διάβρωση του εδάφους κ.ά. Αν και αρκετά από τα ενδημικά φυτικά είδη των Λευκών Ορέων αναπτύσσονται είτε σε δύσβατες κορυφές είτε σε απρόσιτα τοιχώματα φαραγγιών και γκρεμών, ορισμένα σπάνια είδη εντοπίζονται σε περιοχές με έντονη οικονομική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να απειλούνται άμεσα με σημαντική υποβάθμιση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το φθινοπωρινό βολβώδες φυτό Prospero depressum, το οποίο εμφανίζεται μόνο στο οροπέδιο του Ομαλού και ο πληθυσμός του έχει μειωθεί λόγω της καταστροφής του βιοτόπου του από τα έργα κατασκευής της λιμνοδεξαμενής. Στο οροπέδιο του Ομαλού, επίσης, η ερευνητική ομάδα παρατήρησε την ανάκαμψη του σπάνιου φυτικού είδους Chaerophyllum creticum, το οποίο βρέθηκε σε λίγες περιφραγμένες εκτάσεις, όπου κατάφερε να προφυλαχθεί από την υπερβόσκηση και να πολλαπλασιαστεί, σε αντίθεση με την κατάστασή του στη θέση Ποριά, όπου έχει περιορισμένη εξάπλωση και κινδυνεύει να χαθεί οριστικά από την περιοχή.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Από τα αποτελέσματα του προγράμματος γίνεται σαφές ότι τα Λευκά Ορη διατηρούν σε ικανοποιητική κατάσταση τον φυτικό τους πλούτο, είναι απαραίτητες, ωστόσο, ήπιες διαχειριστικές πρακτικές για τη διατήρηση αυτού του πλούτου και τη βελτίωση της κατάστασης ορισμένων φυτικών ειδών. Οι διαχειριστικές πρακτικές θα πρέπει να εφαρμοστούν σε συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, ώστε από τη μία να μην θίγονται οι οικονομικές δραστηριότητες, αλλά παράλληλα να προστατεύεται το φυσικό κεφάλαιο, το οποίο αν χαθεί, θα χαθεί για πάντα. Παράλληλα με τη διαχείριση των βιοτόπων των απειλούμενων φυτών, είναι απαραίτητο να υπάρχουν συστηματικές καταγραφές ώστε να μπορεί να διαπιστωθεί τεκμηριωμένα αν υπάρχουν τάσεις μείωσης των φυτικών ειδών. Για τον λόγο αυτό, με το πέρας των εργασιών του προγράμματος, η ερευνητική ομάδα του Μ.Α.Ι.Χ. και του Παν/μίου Αθηνών παρέδωσε στον Φορέα Διαχείρισης ένα σχέδιο μακροχρόνιας παρακολούθησης της κατάστασης των σημαντικών φυτικών ειδών των Λευκών Ορέων.
Στο πρόγραμμα συμμετείχαν οι ερευνητές
Μ.Α.Ι.Χ.: Φουρναράκη Χριστίνη δρ βιολόγος, Γώτσιου Παναγιώτα βιολόγος (MSc), Μαρκάκη Ελένη, τεχνολόγος γεωπόνος, Κοκκινάκη Αδαμαντία βιολόγος (MSc).
Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Βιολογίας: Καθηγητής Βοτανικής Κώστας Α. Θάνος (επιστημονικός υπεύθυνος), Κουτσοβούλου Αικατερίνη δρ βιολόγος, Καλτσής Αποστόλης βιολόγος (MSc).
