Ο περιορισμός του κράτους θα πρέπει να στηριχτεί και σε αναδιατύπωση των βασικών κειμένων που διέπουν τις αρμοδιότητες της πολιτείας.
Πολλά κόμματα που στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής πολιτείας ζητούν «Λιγότερο Κράτος». Η μείωση της γραφειοκρατίας με την απλοποίηση των διαδικασιών για την ίδρυση μιας επιχείρησης και την ταχύτερη έκδοση μιας σύνταξης γήρατος αλλά και η απλούστευση του φορολογικού συστήματος αναφέρονται ως τυπικά παραδείγματα που δικαιολογούν το παραπάνω σύνθημα.
Είναι όμως εφικτή στην πράξη η δραστική μείωση του κράτους; Αρκεί να απολυθούν μερικές χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι και να αναδιοργανωθούν οι υπηρεσίες για να μειωθεί σημαντικά ο ρόλος και η παρέμβαση του κράτους; Μήπως πρέπει να περιοριστούν ή και να καταργηθούν κάποιες κρατικές αρμοδιότητες και εξουσίες και άλλες να αναδιαμορφωθούν έτσι ώστε και ο πολίτης να εξυπηρετείται αλλά και να προασπίζεται το δημόσιο συμφέρον;
Θεμελιώδεις αρμοδιότητες. Μερικοί τομείς πολιτικής αποτελούν από τη φύση τους θεμελιώδεις αρμοδιότητες της πολιτείας. Πρόκειται για τις «κυριαρχικές» αποκαλούμενες αρμοδιότητες, δηλαδή τις αρμοδιότητες εκείνες που μπορούν να ασκούνται μόνον από την πολιτεία. Μάλιστα, ανάλογα με την επικρατούσα ιδεολογική κατεύθυνση οι κυριαρχικές αυτές αρμοδιότητες μπορεί να είναι περιορισμένες ή εκτεταμένες.
Οι ορθόδοξοι φιλελεύθεροι, για παράδειγμα, παραδέχονται μόνον τέσσερεις τέτοιες κυριαρχικές αρμοδιότητες. Την εξωτερική ασφάλεια (διπλωματία και εθνική άμυνα). Την εσωτερική ασφάλεια και τήρηση της δημόσιας τάξης. Τη θέσπιση των νόμων και την απονομή της δικαιοσύνης. Και τέλος, την οικονομική και χρηματοπιστωτική κυριαρχία (κυρίως μέσω της έκδοσης νομίσματος). Μάλιστα, πολλοί φιλελεύθεροι αμφισβητούν αυτή την τέταρτη κυριαρχική αρμοδιότητα, η οποία με την Συνθήκη του Μάαστριχτ και την υιοθέτηση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος έχει πλέον καταστεί μια από τις αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε άλλες χώρες, ως κυριαρχικές αρμοδιότητες θεωρούνται και η παιδεία, η υγεία, οι κοινωνικές πολιτικές (κατοικία, κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική συνοχή, απασχόληση και αντιμετώπιση της ανεργίας, εργατικά ατυχήματα, κλπ), η προστασία του περιβάλλοντος, ο πολιτισμός και άλλες. Πρόκειται για χώρες με διάφορα πολιτικά συστήματα από τις Σκανδιναβικές χώρες του σοσιαλισμού της ευημερίας (welfare socialism) μέχρι χώρες με ισχυρή παρουσία του κράτους λόγω παράδοσης (π.χ. Γαλλία) αλλά και μέχρι τις λίγες εναπομένουσες χώρες του πάλαι ποτέ υπαρκτού σοσιαλισμού.
Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια υπερεθνική οντότητα στον οποία τα συμμετέχοντα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει ένα μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας, δηλαδή συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Το αποτέλεσμα είναι η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να δημιουργεί υποχρεώσεις, για την καθημερινή εκπλήρωση των οποίων, αρμόδιο είναι το κράτος. Πράγματι, οι περισσότερες νομικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (οδηγίες, κανονισμοί, αποφάσεις) περιέχουν φράσεις όπως «τα κράτη μέλη μεριμνούν όπως», «τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι», ή «τα κράτη μέλη οφείλουν να» …
Αυτό ισχύει ακόμη και για τους τομείς στους οποίους τα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση την αποκλειστική αρμοδιότητα. Πρόκειται για: 1) την τελωνειακή ένωση, 2) τη θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, 3) τη νομισματική πολιτική για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ, 4) τη διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής και 5) την κοινή εμπορική πολιτική (δηλ. τις εμπορικές σχέσεις με τρίτες χώρες).
Παράλληλα, σε μια σειρά άλλων τομέων (εσωτερική αγορά, οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, γεωργία και αλιεία, περιβάλλον, προστασία των καταναλωτών, μεταφορές, διευρωπαϊκά δίκτυα, ενέργεια, χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ασφάλεια στον τομέα της δημόσιας υγείας και ορισμένες πτυχές της κοινωνικής πολιτικής), η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει «συντρέχουσα» αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη. Ασκεί δηλαδή τις σχετικές αρμοδιότητες από κοινού με αυτά.
Τέλος, υπάρχουν τομείς στους οποίους οι αρμοδιότητες ασκούνται από τα κράτη μέλη αλλά η Ένωση μπορεί να οργανώνει δράσεις υποστήριξης. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η προστασία και βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, η βιομηχανία, ο πολιτισμός, ο τουρισμός, η παιδεία, η επαγγελματική εκπαίδευση, η νεολαία και ο αθλητισμός, η πολιτική προστασία, και τέλος η διοικητική συνεργασία.
Είναι άραγε δυνατόν να μειώσουμε το κράτος στους τομείς αρμοδιότητας της ΕΕ χωρίς να κατηγορηθούμε για παραβάσεις και να μπλέξουμε με πρόστιμα και καταδίκες λόγω καθυστερημένης ή ελλιπούς εφαρμογής των σχετικών διατάξεων; Θα μου πείτε ότι και σήμερα με την δυσκίνητη και γραφειοκρατική δημόσια διοίκηση συχνά το ελληνικό κράτος καταδικάζεται από το δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο για την καθυστερημένη ή πλημμελή εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου … οπόταν «τ’ είχες Γιάννη, τ’ είχα πάντα».
Παρόλο όμως που η κατάργηση υπηρεσιών, ή ακόμη χειρότερα η αποδυνάμωσή τους ενδέχεται να επιτείνει μια ήδη βεβαρημένη κατάσταση, σε πολλές χώρες οι ίδιες διατάξεις εφαρμόζονται από μικρότερες, αποτελεσματικότερες και καλύτερα οργανωμένες γραφειοκρατίες. Αυτό σημαίνει ότι η αναδιοργάνωση και των αντίστοιχων ελληνικών υπηρεσιών είναι δυνατόν να εξασφαλίσει καλύτερη διαχείριση με μείωση των διοικητικών διαδικασιών και δαπανών.
Όμως, υπάρχουν και οι εκτεταμένες αρμοδιότητες του κράτους με βάση το Σύνταγμα της Ελλάδος. Σε αυτές θα αναφερθούμε την επόμενη εβδομάδα …
* Φυσικός, πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
