Από τις διαβάσεις για ανάπηρους και τις λωρίδες για τους τυφλούς στους εξειδικευμένους υπότιτλους για κωφούς και την ακουστική περιγραφή για άτομα με προβλήματα όρασης.
Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα σε περίπτωση ατυχήματος ή καταστροφής. Προσωπικά, το συνειδητοποίησα στα μαθήματα διάσωσης που παρακολούθησα στο πλαίσιο της εργασίας μου. Εκεί άκουσα ότι σε κάθε πολυώροφο κτήριο πρέπει να υπάρχει ειδικός ανελκυστήρας για την εκκένωση των ατόμων με κινητικά προβλήματα από τους διασώστες. Ότι πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για όσους δεν μπορούν να ακούσουν το συναγερμό σε περίπτωση πυρκαγιάς, αλλά και για όσους δεν μπορούν να δουν τις εξόδους κινδύνου λόγω προβλημάτων όρασης.
Με βάση τη νομοθεσία περί υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας οι αρμόδιοι θα πρέπει να φροντίζουν ιδιαίτερα για τις διαδικασίες που θα εφαρμοστούν για τα άτομα με αναπηρίες σε περίπτωση ατυχήματος ή καταστροφής. Παράλληλα, θα πρέπει οδηγοί και καταστηματάρχες να μην κλείνουν τις διαβάσεις και τους οδηγούς όδευσης τυφλών στα πεζοδρόμια. Στις θέσεις στάθμευσης για ανάπηρους δεν θα πρέπει να σταθμεύουν άλλοι πολίτες. Και τα κτήρια θα πρέπει σιγά-σιγά να γίνουν, είτε εκ κατασκευής είτε στο πλαίσιο ανακαίνισης, φιλικότερα προς τους ανάπηρους.
Όμως, η ένταξη των ατόμων με αναπηρία δεν εξαντλείται σε κάποια προφανή μέτρα για την προστασία τους σε περίπτωση ατυχήματος ή καταστροφής, ή για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Υπάρχει ένας άλλος μεγάλος τομέας που φαίνεται ότι έχει παραμεληθεί και που αρχίζει να αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού και στην Ελλάδα. Πρόκειται για τις διευκολύνσεις που πρέπει να παρέχονται σε όσους πάσχουν από αναπηρίες ακοής και όρασης ώστε να έχουν πρόσβαση σε κινηματογραφικά έργα, στις εκπομπές της τηλεόρασης, στο διαδίκτυο, στην εκπαίδευση και τέλος στα έργα τέχνης και τα μουσεία.
Τα εργαλεία που διευκολύνουν τους ανάπηρους έχουν δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πρώτον, με δεδομένη την γήρανση του πληθυσμού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τους ηλικιωμένους. Οι οποίοι, παράλληλα με άλλα προβλήματα υγείας αντιμετωπίζουν μειωμένη όραση και ακοή. Και δεύτερον, καλύπτουν ανάγκες και στον σημαντικό τομέα της μετάφρασης και της διερμηνείας από τον οποίο αντλούν τεχνογνωσία και εμπειρία.
Για το λόγο αυτό το Γραφείο Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιέλαβε τη διάσταση της υποστήριξης των ατόμων με αναπηρία σε πολλές από τις εκδηλώσεις που οργάνωσε τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα το περιέγραψε παραστατικά ο Ιωάννης Γιάλλουρος, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδας, στην Ημερίδα για τις ελλείψεις και τις προοπτικές όσον αφορά τα εργαλεία υποστήριξης της ελληνικής γλώσσας στους υπολογιστές: «Εμείς μεγαλώσαμε χωρίς να έχουμε πρόσβαση στις ταινίες του κλασσικού ελληνικού κινηματογράφου!».
Οι ατάκες του Βέγγου και του Κωνσταντάρα, οι διάλογοι της Βουγιουκλάκη και του Παπαμιχαήλ ή της Καρέζη και του Καζάκου, αλλά και τα αστεία του Χατζηχρήστου και του Ηλιόπουλου, ήταν άγνωστα σε αυτούς τους συμπολίτες μας αφού οι ταινίες αυτές απέκτησαν ελληνικούς υπότιτλους μόλις πριν από λίγα χρόνια. Μάλιστα, για τα άτομα με ακουστικές αναπηρίες ο απλός υποτιτλισμός δεν αρκεί. Χρειάζεται εξειδικευμένος υποτιτλισμός με αναφορά και στους άλλους ήχους μιας ταινίας ή και υπόδειξη, συχνά με υπότιτλους άλλου χρώματος ή γραμματοσειράς, ότι μιλά κάποιος που δεν εμφανίζεται στο πλάνο.
Όμως τι γίνεται με τις ειδήσεις, τις συνεντεύξεις καθώς και με τα ζωντανά προγράμματα και τις αναμεταδόσεις; Υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης. Με τη χρήση νοηματικής γλώσσας. Χρησιμοποιώντας πρόγραμμα αυτόματης παραγωγής υποτίτλων ή νοηματικής διερμηνείας με αναγνώριση της ομιλίας. Ή ακόμη με «ζωντανό υποτιτλισμό» όπου οι υπότιτλοι παράγονται από «διερμηνέα» ο οποίος ακούει και πληκτρολογεί σε πραγματικό χρόνο. Υπέρτιτλοι χρησιμοποιούνται επίσης σε θέατρα και όπερες.
Για τους τυφλούς χρησιμοποιούνται άλλες τεχνικές. Μια από αυτές είναι η ακουστική περιγραφή. Στα κενά των διαλόγων μιας ταινίας παρεμβάλλονται σχόλια από έναν αφηγητή που περιγράφει τις σκηνές έτσι ώστε ο τυφλός να κατανοήσει το έργο. Για την χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, έξυπνων τηλεφώνων και του διαδικτύου, οι τυφλοί χρησιμοποιούν προγράμματα σύνθεσης φωνής τα οποία «διαβάζουν» τα κείμενα που εμφανίζονται στην οθόνη.
Ωστόσο, η ύπαρξη τεχνολογικών λύσεων δεν σημαίνει ότι οι ανάπηροι μπορούν να απολαύσουν απρόσκοπτη πρόσβαση σε οπτικοακουστικές παραγωγές. Γιατί θα πρέπει οι παραγωγοί των ταινιών και των τηλεοπτικών εκπομπών να συμπεριλάβουν στα προϊόντα τους υπότιτλους και ακουστικές περιγραφές. Κάτι που στην Ελλάδα συμβαίνει μόνο σε πάρα πολύ μικρή κλίμακα …
Σε μιαν άλλη Ημερίδα σχετικά με την οπτικοακουστική μετάφραση και την πρόσβαση ατόμων με αναπηρία, αναλύθηκαν η υπάρχουσα κατάσταση, οι προκλήσεις και οι προοπτικές σε αυτό τον τομέα. Ένα πρώτο εμπόδιο είναι η ισχύουσα νομοθεσία που πρέπει να ενισχυθεί δημιουργώντας σαφείς υποχρεώσεις και προβλέποντας περαιτέρω ενίσχυση των σχετικών πανεπιστημιακών σπουδών. Απαιτείται επίσης η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων και η αντιμετώπιση των ατόμων με αναπηρία ως ισότιμων πολιτών όσον αφορά το θέμα της προσβασιμότητας.
Τέλος, στο πρόσφατο Συνέδριο για τα Γλωσσικά επαγγέλματα και την Ψηφιακή Ενιαία Αγορά παρουσιάστηκε μια επισκόπηση των γλωσσικών τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη ατόμων με αναπηρία και ηλικιωμένων. Πρόκειται για τις εργασίες του εργαστηρίου Φωνής και Προσβασιμότητας του Πανεπιστημίου Αθηνών που υποστηρίζει τους φοιτητές με αναπηρία ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους.
Όλες οι πληροφορίες για της Ημερίδες και το Συνέδριο υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Γραφείου Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη διεύθυνση http://europa.eu/!WF43bm.
* Φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
