Λίγες σκέψεις για τις επιδημίες φανατισμών που ταλανίζουν στις μέρες μας την ανθρωπότητα και για τις οποίες έχουν μιλήσει επί αιώνες οι ποιητές μας… Η πρόσφατη επιδημία αιμορραγικού πυρετού λόγω του ιού Έμπολα που πλήττει την Αφρική μου θύμισε ένα άρθρο μου στα ΧΝ πριν από τρία χρόνια (ΧΝ 10/8/2011) με τίτλο «Ο διαρκής παγκόσμιος πόλεμος». Έγραφα τότε ότι παρόλο που ο πόλεμος του ανθρώπου με τα μικρόβια διαρκεί αιώνες, το ανθρώπινο γένος όχι μόνο επιβιώνει κάθε φορά από τις επιδημίες και τις πανδημίες αλλά εξέρχεται και πιο δυνατό. Μάλιστα, η πρόσφατη επιδημία φαίνεται πως αντιμετωπίζεται εύκολα με σωστή απολύμανση και αποφυγή της επαφής με μολυσμένα άτομα, ζώα ή τρόφιμα. Δηλαδή, με τις ίδιες λίγο πολύ μεθόδους που εφήρμοσε ο Ιπποκράτης για να αντιμετωπίσει τον λοιμό στην Αθήνα …
Όμως, ο σύγχρονος κόσμος δεν φαίνεται να κινδυνεύει τόσο πολύ από τα μικρόβια όσο από τις επιδημίες φανατισμού. Αλήθεια, πως αποφεύγει κανείς μιαν επιδημία φανατισμού; Που προκαλεί λυσσαλέο πόλεμο με χιλιάδες θύματα ακόμη και ανυποψίαστους, αθώους ανθρώπους; Ακόμη και παιδιά; Με εκτελέσεις αμάχων εν ψυχρώ επειδή δεν ασπάζονται τα ίδια πιστεύω με τους δήμιους; Με τη χρησιμοποίηση αμάχων ως ασπίδα προστασίας για να χρησιμοποιηθούν οι εικόνες από τα θύματα στον πόλεμο της προπαγάνδας; Θυμάμαι μια ιστορία του πατέρα μου από τον Εμφύλιο. Όταν οι προελαύνοντες αντάρτες τοποθετούσαν γυναικόπαιδα ως εμπροσθοφυλακή προκειμένου να υποχρεώσουν τους κυβερνητικούς να μην πυροβολούν. «Όταν θυμάμαι», έλεγε ο πατέρας μου, «τα ουρλιαχτά των γυναικών και τα κλάματα των παιδιών ακόμη και σήμερα ανατριχιάζω ολόκληρος…». Η χρήση των άμαχων είναι μια κλασσική μέθοδος των φανατικών κάθε χρώματος και ιδεολογίας όταν φτάσουν στο έσχατο στάδιο της ένοπλης σύγκρουσης όταν δεν έχουν πια τίποτε να χάσουν. Χρησιμοποιούμε τους αμάχους της δικής μας παράταξης ως ασπίδα κατά των εχθρών. Στρατολογούμε γυναίκες κι αμούστακα παιδιά που τα στέλνουμε στο μέτωπο όταν δεν υπάρχουν πια άνδρες προς στρατολόγηση. Αλλά και τους αμάχους των εχθρών, τους χρησιμοποιούμε αναλόγως. Για να εκβιάσουμε, να αποσταθεροποιήσουμε, να προκαλέσουμε. Και τέλος για να τιμωρήσουμε με βασανιστήρια ή θανάτωση, επειδή οι αντίπαλοι δεν υποχωρούν. Ποιες όμως είναι οι πραγματικές αιτίες του φανατισμού; Αν τις καλοεξετάσει κανείς δεν διαφέρουν πολύ από τις αιτίες για τις οποίες πολεμούσαν οι Λιλιπούτειοι.
Στο περίφημο βιβλίο του «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ», ο Τζόναθαν Σουίφτ εξηγεί με γλαφυρό και μάλλον ειρωνικό τρόπο ότι οι Λιλιπούτειοι πολεμούσαν επί χρόνια με τους γείτονές τους γιατί αυτοί έτρωγαν το αυγό από τη μυτερή πλευρά κι οι γείτονες από την πλατιά … Σας φαίνεται αστείο; Κι όμως δεν είναι! Αν το καλοεξετάσει κανείς είναι κάτι παραπάνω από τραγικό … Είναι τραγικό να εξολοθρεύεται ένας ολόκληρος λαός, οι Γιαζίντι στο βόρειο Ιράκ επειδή η μυθολογία τους, στο πλαίσιο της οποίας λατρεύουν έναν άγγελο-παγώνι (Μάλακ Τάους), ερμηνεύεται εσφαλμένα από τους φανατικούς μουσουλμάνους οι οποίοι θεωρούν ότι ο άγγελος αυτός ταυτίζεται με τον Σατανά. Είναι τραγικό να καταρρίπτεται ένα αεροπλάνο της πολιτικής αεροπορίας και να σκοτώνονται 283 επιβάτες και 15 μέλη του πληρώματος ως παράπλευρη απώλεια σε έναν εθνικιστικό εμφύλιο πόλεμο στην Ουκρανία επειδή το ένα μέρος θέλει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το άλλο στην Ρωσία. Είναι τραγικό να συνεχίζεται επί πάνω από 67 χρόνια ένα πόλεμος με εκατομμύρια θύματα επειδή κάποιοι θεωρούν με βάση τη μυθολογία τους ότι τους ανήκει ένα κομμάτι γη στο οποίο όμως επί χιλιάδες χρόνια ζούσαν κάποιοι άλλοι που πιστεύουν σε κάποιαν άλλη μυθολογία. Για να μη μιλήσουμε για τις μυθολογίες που οπλίζουν τα χέρια φανατισμένων ομάδων που είτε «επαναστατούν» σκοτώνοντας αθώους μέσα στις πόλεις μας είτε επιζητούν την ψήφο μας για να προχωρήσουν σε εκκαθαρίσεις με βάση αμφίβολα κριτήρια καταγωγής και φυλετικής υπεροχής.
Όταν μάλιστα οι εν λόγω μυθολογίες έχουν ήδη εφαρμοστεί στην πράξη προκαλώντας αιματηρούς παγκόσμιους πολέμους ή και χιλιάδες νεκρούς που χάθηκαν βασανισμένοι στα κρεματόρια ή στα γκούλαγκ των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Πώς αντιμετωπίζεται ο ιός του φανατισμού; Πώς μπορείς να πείσεις κάποιον που σε βλέπει σαν άπιστο, σα διάβολο, σαν σκουπίδι που πρέπει να εξαφανιστεί από προσώπου της γης, να σε δει ως συνάνθρωπο, με ίδιο αίμα, ίδιες ανησυχίες, ίδιες φοβίες; Ίδιες επιθυμίες για μια καλή και ήσυχη ζωή με παιδιά και εγγόνια; Οι ποιητές ξέρουν πολύ καλά την απάντηση. Ο Ελύτης στον Ήλιο τον Ηλιάτορα μας το εξηγεί απλά. Λέει ο «Χορός των ανδρών: Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος / να ‘ν’ ήμερος να ‘ναι άκακος / λίγο φαΐ λίγο κρασί / Χριστούγεννα κι Ανάσταση / κι όπου φωλιάσει και σταθεί / κανείς να μην του φτάνει εκεί. Μα ‘ρθαν αλλιώς τα πράματα / τονε ξυπνάν χαράματα / τον παν τον φέρνουν πίσω μπρος / του τρώνε και το λίγο βίος / κι από το στόμα την μπουκιά / πάνω στην ώρα τη γλυκιά / του τηνε παίρνουνε κι αυτή. Χαρά στους που ‘ναι οι Δυνατοί!» Κι απαντά ο «Χορός των γυναικών: Χαρά στους που ‘ναι οι Δυνατοί / γι’ αυτούς δεν έχει «εγώ» κι «εσύ». Χαρά στους που ‘ναι οι Δυνατοί / γι’ αυτούς δεν έχει χόρταση». Η δίψα για εξουσία. Η δίψα για πλούτη και δόξα. Η δίψα για επιβολή της «μοναδικής οικουμενικής αλήθειας».
Κι όσο υπάρχουν ευκολόπιστες και αμόρφωτες μάζες, οι κάθε φύσης «ποιμένες» και «δυνατοί» θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για στρατολόγηση «οπαδών» που θα προγραμματίζονται κατάλληλα ώστε να ριχτούν στη μάχη για κάποιες ιδέες που σε λίγα χρόνια θα θεωρούνται παρωχημένες … όπως και τόσες άλλες παλαιότερες που ο κόσμος έχει πια καταλάβει ότι δεν άξιζε να πεθάνει κανείς γι’ αυτές … Ένας άλλος ποιητής, ο Αισχύλος, στους «Πέρσες» μας δείχνει που καταλήγουν οι «δυνατοί» όταν τα πράγματα αντιστραφούν. Με ξεσκισμένα ρούχα γυρίζει ο Ξέρξης στα Σούσα, έχοντας χάσει τα πάντα στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Και δια στόματος Καβάφη αναρωτιέται: «Δικά μας είναι… οι πιο ωραίοι τόποι. Τι εγυρεύαμεν εκεί στην Σαλαμίνα / στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε».
