ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΒΟΥΛΕΣ
Τώρα που είναι κλειστός ο δρόμος στο φαράγγι των Τοπολίων για να πάω στο χωριό μου χρησιμοποιώ το δρομολόγιο Ταυρωνίτης – Πλεμενιανά – Στροβλές που, αν και είναι λίγο μακρύτερο από τα άλλα δύο μέσω Τσουρουνιανών ή Σασάλου, θεωρώ ότι είναι ασφαλέστερο.
Διαβαίνοντας από την περιοχή των Μεσαυλίων και έχοντας υπόψη την πρόσφατη ιστορία του τόπου, προσπάθησα να ανακαλύψω κάποιο σημάδι αναμνηστικό της μάχης που εδόθη εδώ στις 23 Μαΐου 1941 κατά την οποία χωρικοί – ελεύθεροι σκοπευτές εξόντωσαν απόσπασμα του γερμανικού στρατού, το οποίο είχε ξεκινήσει από το Μάλεμε και όδευε προς την Παλαιόχωρα. Επροηγείτο άλλο και ακολουθούσε άλλο.
Ομως δεν αντιλήφθηκα τίποτα, εκτός εάν υπάρχει κάτι και είναι κρυμμένο κάπου και δεν φαίνεται από τον δρόμο. Υπάρχουν μόνο πέντε μικρά εικονοστάσια στην άκρη του δρόμου που ασφαλώς δεν στήθηκαν για πεσόντες στη μάχη κατά του εχθρού, αλλά στη μάχη – τραγωδία της ασφάλτου.
Λίγο παραπάνω, στα Φλώρια, έχει στηθεί μνημείο σχετικά αξιοπρεπές για τους φονευθέντες στα Φλώρια και την Αγριμοκεφάλα, αλλά και σε άλλους χρόνους και πολέμους και το οποίο είναι απέναντι από το παρόμοιο γερμανικό μνημείο για τους φονευθέντες Γερμανούς και το οποίο, ευτυχώς, δεν κατέστρεψαν (μέχρι τώρα) όπως κατέστρεψαν άλλα Ελληνες πατριώτες.
Δεν είναι όμως ενδεικτικό του γεγονότος και της τοποθεσίας διεξαγωγής της μάχης.
Η μάχη των Μεσαυλίων – Αγριμοκεφάλας έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν έχουν οι άλλες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης.
Το ιδιαίτερο και σημαντικότερο στη μάχη αυτή ήταν ότι στην τελευταία φάση της, το απόγευμα, η πάλη έγινε σώμα με σώμα, χέρια με χέρια, με αποκλειστική σχεδόν χρήση αγχέμαχων όπλων, που θύμιζε ομηρικές μονομαχίες.
Και το ακόμη συγκλονιστικότερο και ίσως μοναδικό φαινόμενο σε όλη την Ευρώπη, η παράδοση τμήματος του γερμανικού αποσπάσματος σε σχεδόν άοπλους πολίτες που μάχονταν για την ελευθερία τους και τις εστίες τους.
Ο αήττητος μέχρι τότε γερμανικός στρατός, που είχε σαρώσει σχεδόν όλη την Ευρώπη με υπερφίαλο εγωισμό και τέλεια όπλα, να παραδίδεται σε πολίτες αντιπάλους.
Ενθυμούμαι τους δικούς μας να επιστρέφουν από τη μάχη με το βράδιασμα φέροντες με υπερηφάνεια τα τρόπαια της νίκης. Ταχυβόλα πιστόλια, πτυσσόμενα μαχαίρια, κιάλια και άλλα χρειώδη και ατομικά είδη που τα είχαν πάρει από τους αντιπάλους νεκρούς και αιχμαλώτους. Εμείς οι “άμαχοι” τα κοιτάζαμε με περιέργεια, με υπερηφάνεια, μα και αδιόρατο φόβο για το αύριο.
Θεωρώ ότι είναι υποχρέωση του αντιπεριφερειάρχη και των δημάρχων Καντάνου – Σελίνου, Κισάμου και Πλατανιά γιατί η μάχη έλαβε χώρα στα σύνορα Κισάμου (Κοινότητες Κακοπέτρου και Σασάλου) και Σελίνου (Κοινότητα Πλεμενιανών), να φροντίσουν να στηθεί στον τόπο της συγκλονιστικής αυτής μάχης ένα αναμνηστικό λιτό μνημείο ή έστω μια απλή πλάκα που να θυμίζει στους διερχόμενους ντόπιους και ξένους το σημαντικό αυτό γεγονός με λίγα απλά λόγια σαν και αυτά: “ΕΔΩ ΣΤΙΣ 23 ΜΑΪΟΥ 1941 ΕΞΟΝΤΩΘΗΚΕ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΟΥ ΟΔΕΥΕ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΛΕΜΕ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ”.
Δεν νομίζω η πράξη αυτή να ενοχλήσει κάποιους ευαίσθητους. Εξάλλου τόσα άλλα μνημεία έχουν στηθεί εδώ και εκεί και μάλιστα πολύ πρόσφατα.
Πιστεύω ότι δεν είναι θέμα χρημάτων, αλλά αν η Αντιπεριφέρεια ή οι Δήμοι αδυνατούν να βρουν το απαιτούμενο μικρό ποσό, ότι θα βρεθούν εθελοντές χορηγοί που θα προσφέρουν πολύ περισσότερα από όσα απαιτούνται.
Πιστεύω πως του χρόνου τον Μάιο η αναμνηστική πλάκα θα βρίσκεται στη θέση της. Θα είναι ένα μνημόσυνο σ’ αυτούς που έπεσαν και σ’ αυτούς που πολέμησαν, αλλά στάθηκαν τυχεροί να επιζήσουν, το αξίζουν. Και θα είναι ένας έπαινος για εμάς.
Από τους πρωταγωνιστές της μάχης αυτής σχεδόν όλοι έχουν μεταστεί σε άλλο χώρο. Ας ανάψουμε για όλους το κερί μας με σεβασμό, υπερηφάνεια, αλλά και με υποχρέωση και παραδειγματισμό.
Μερικές σύντομες σημειώσεις και γεγονότα:
1. Για τη μάχη αυτή έχουν γραφεί πολλά σε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία, αλλά υπάρχει μεγάλη σύγχυση στις διάφορες αυτές πηγές ως προς την ημερομηνία της μάχης, τη σύνδεση και τη δύναμη του γερμανικού αποσπάσματος και τις απώλειές του σε νεκρούς και αιχμαλώτους. Αυτό όμως δεν αλλάζει τα πραγματικά γεγονότα, δηλαδή την εξόντωση του αποσπάσματος.
2. Λεπτομέρειες για τη μάχη των Μεσαυλίων ή της Αγριμοκεφάλας εκθέτει ο συνταξιούχος δάσκαλος Γιάννης Δοξάκης από τον Σάσαλο και αυτόπτης μάρτυρας σε ομιλία του στα εγκαίνια του μνημείου των Φλωρίων στις 23 Μαΐου 1985 και ο Μιχαήλ Κουκουράκης από το Βλάτος, λαβών μέρος στη μάχη σε άρθρο του στο περιοδικό Κρητική Εστία, τεύχος 14 (Μάιος 1950).
3. Στη μάχη των Μεσαυλίων έλαβαν μέρος Σασαλιώτες, Στροβλιανοί, Eννιαχωριανοί και άλλοι γυρωχωρίτες, ενώ στη μάχη των Φλωρίων (την ίδια μέρα και τις ίδιες ώρες), Ρουμαθιανοί και Σελινιώτες.
4. Ο αριθμός των φονευθέντων Γερμανών είναι άγνωστος. Ο Richter, που θεωρείται ακριβέστερος, αναφέρει 25. Ενας Σασαλιώτης αναφέρει 17. Αλλοι αναφέρουν ανεξακρίβωτο αριθμό. Από τους δικούς μας σκοτώθηκαν δύο οδηγοί από το Συρίλι και ένας από τον Σάσαλο.
5. Μέρος του αποσπάσματος που δεν ενεπλάκη στη μάχη διανυκτέρευσε στο φαράγγι πριν τα Μεσαύλια και την επομένη εισέβαλε στον Κακόπετρο και για αντεκδίκηση σκότωσαν 5 γυναίκες και ένα βρέφος (Εμμ. Δεσποτάκης, σελ. 20 – 23).
6. Την επομένη της μάχης άλλο γερμανικό απόσπασμα ενισχυμένο με μέσα μεταφοράς και όπλα υποστήριξης προχώρησε και ύστερα από μάχη στο φαράγγι της Καντάνου έφθασε στην Παλαιόχωρα το απόγευμα της 25ης Μαΐου.
7. Στις 3 Ιουνίου σε αντίποινα οι Γερμανοί κατέστρεψαν την Κάντανο και τον Σεπτέμβριο εκτέλεσαν μεγάλο αριθμό Σελινιωτών στα χωριά τους και στην Παλαιόχωρα.
8. Οι επτά αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν το βράδυ στον Σταθμό Χωροφυλακής Μύλων και την επομένη στον Σ.Χ. Κούνενι από όπου ελευθερώθηκαν μετά την ολοκλήρωση της κατάληψης της Κρήτης.
Η συμπεριφορά των πολιτών και των οργάνων της Χωροφυλακής ήταν αυτή που αρμόζει σε άοπλους αντιπάλους και γι’ αυτό καμιά συνέπεια δεν είχαν τα χωριά της περιοχής.
9. Περιγραφές και πληροφορίες μπορεί κανείς να βρει και στα παρακάτω βιβλία (επιλεκτικά).
α) Δ/νση Ιστορίας Στρατού “Η μάχη της Κρήτης” 1967.
β) Ι.Δ. Αναστασάκης “Η Κάντανος” 1980.
γ) Βαρδής Βαρδινογιάννης “Η αντίσταση στο Σέλινο” 1988.
δ) Δημήτρης Καρτάκης “Η Κίσαμος στη μάχη της Κρήτης” 1991.
ε) Ιωάννης Ανδρουλάκης “Η γερμανική κατοχή και η αντίσταση στην επαρχία Κισάμου” 2003.
ζ) ΜcD Steward “The struggle for Crete” 1966.
η) Ηeiz Richter “Η μάχη της Κρήτης” 2011.
στ) Εμμ. Δεσποτάκης “Ο Κακόπετρος στις φλόγες του πολέμου” 1994.
