Παραχώρηση των Χανίων ως φέουδο εις Ενετούς

1 από 4

Ανάμεσα στις πολλές ημερομηνίες και χρονολογίες που για κάποιο λόγο θυμόμαστε, υπάρχουν κάποιες εξόχως σημαντικές που όμως ελάχιστοι είναι εκείνοι που αναφέρονται σε αυτές.
Μία τέτοια περίπτωση είναι και η 29η Απριλίου του 1252. Τι μπορεί να έγινε εκείνη την ημερομηνία του 13ου αιώνα που να αφορά την πόλη μας, θα επιχειρήσουμε να δούμε στο σημερινό σημείωμά μας! Πριν από 763 χρόνια λοιπόν ένα διάταγμα ενός Ενετού Δόγη καθόριζε μεταξύ άλλων και την επανοικοδόμηση της πόλης των Χανίων εδώ στην ίδια ακριβώς περιοχή όπου έως τότε υπήρχε ένας μικρότερος οικισμός.

ΜΙΚΡΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Για να βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια σωστή βάση θα κάνουμε μια μικρή σύντομη ιστορική αναδρομή στα γεγονότα της εποχής με οδηγό το βιβλίο του Γιάννη Τσίβη “Χανιά 1252-1940”.
Αρχικά να σημειώσουμε ότι το 1200μ.Χ. στην τέταρτη Σταυροφορία και μετά την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους, «τις επαρχίες του Βυζαντίου μοίρασαν μεταξύ τους οι αρχηγοί της Σταυροφορίας».
Ανάμεσα στις περιοχές ήταν και η Κρήτη που παραχωρήθηκε στον Ιταλό Μαρκήσιο του Μομφεράτου. Ο ίδιος όμως «στις 12 Αυγούστου του 1204, υπόγραψε[…] συμφωνία αγοραπωλησίας με την Ενετική Δημοκρατία» παραχωρώντας την Κρήτη έναντι 75.000 φράγκων ενώ ως αντάλλαγμα είχε πάρει και άλλα εδάφη από την Ενετική Δημοκρατία.
Ομως, πριν ακόμη «υπογραφεί η παραπάνω αγοραπωλησία, πρόλαβε και την κατέκτησε (σ.σ. την Κρήτη) ο Γενουάτης Κόμης της Μάλτας Ερρίκος Πισκατόρι» ο οποίος είχε την υποστήριξη -φυσικά- της Γένουας (Γένοβα) που τότε ήταν το αντίπαλον δέος της Ενετικής Δημοκρατίας.
Οι Ενετοί βέβαια δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια και μετά από σκληρούς αγώνες οκτώ χρόνων, το 1212 κατάφεραν να διώξουν τον Κόμη κυριαρχώντας στην Κρήτη την οποία «ονόμασαν Regno Di Candia (Βασίλειο της Κρήτης)».
Από την πλευρά τους «οι Ελληνες Χριστιανοί Ορθόδοδοξοι κάτοικοι της Κρήτης δεν δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα την ενετική κυριαρχία». Σημειώνουμε ότι από το 1212 έως και το 1645 (περίοδος της Ενετοκρατίας) ξέσπασαν στο νησί 27 επαναστάσεις κατά των Ενετών με μπροστάρηδες απογόνους από τις οικογένειες των 12 Αρχοντόπουλων (12 αριστοκρατικές οικογένειες του Βυζαντίου) που είχαν εγκατασταθεί στην Κρήτη σταλμένοι από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Κομνηνό από τα τέλη του 13ου αιώνα. (Οι συγκεκριμένες οικογένειες διατηρούσαν «όλα τα φεουδαλικά τους προνόμια» όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Γιάννη Τσίβη).
Ετσι σε μία από αυτές τις επαναστάσεις «το 1251, με αρχηγούς τους Μελισσηνούς[…] οι επαναστάτες κατόρθωσαν να διώξουν τους Ενετούς από τη δυτική Κρήτη και να γίνουν κύριοι των εδαφών που είχαν οι Ενετοί φεουδάρχες[…] Για να καταστείλουν την τελευταία αυτή επανάσταση και για να κυριαρχήσουν στην περιοχή[…] οι Ενετοί έστειλαν μεγάλη στρατιωτική δύναμη τιμαριωτικού στρατού την άνοιξη του 1252».
Κάπου εδώ λοιπόν ξεκινά η… “ίδρυση” της πόλης των Χανίων.

ΤΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ
Τα εδάφη που θα καταλάμβανε ο τιμαριωτικός στρατός θα τα μοίραζε σε 90 τιμάρια (μέρη). «[…]τα 75 θα παραχωρούνταν σε ισάριθμους ευγενείς και τα υπόλοιπα 15 στην Ενετική Δημοκρατία».
Τα παραπάνω εντός εισαγωγικών αναγράφονται μεταξύ άλλων σε διάταγμα της Συγκλήτου της Ενετικής Δημοκρατίας στις 29 Απριλίου του 1252 (Γρηγοριανό Ημερολόγιο).
Ανάμεσα στα άλλα «το διάταγμα όριζε[…] ότι οι άποικοι ευγενείς Ενετοί[…] είχαν την υποχρέωση να οικοδομήσουν και να περιτειχίσουν νέα πόλη, κατάλληλη γιά τήν εγκατάσταση δημοσίων αρχών και να ανοικοδομήσουν τήν πόλη που υπήρχε στήν περιοχή», διαβάζουμε στο βιβλίο του Γιάννη Τσίβη.
Αναφορικά με το συγκεκριμένο διάταγμα να σημειώσουμε ότι είχε παρουσιαστεί (στη λατινική και στην ελληνική) στο περιοδικό “Κρητικαί μελέται – σύγχρονος κίνησις, Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία” τεύχος 1-2, κατά το πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του, το 1933.
Ο τίτλος του ήταν: “Παραχώρησις των Χανίων, γενομένη από τον κύρ Μαρίνον Μωροζένον, Δόγην Βενετίας, και τους διαδόχους του, προς πιστούς Ενετούς, 1252, 29 μηνός Απριλίου”.
Ανάμεσα στα άλλα ενδιαφέροντα που βρίσκουμε σε αυτό είναι η αναφορά:
α) της πόλης των Χανίων («[…] quod civitatem Chanee rehedificari» «τήν πόλη τών Χανίων νά επανοικοδομήσουν»), ως ενός σημαντικού στρατηγικού σημείου της Δυτικής Κρήτης, και
β) της περιοχής του Ακρωτηρίου της Σπάθας ως ενός εξίσου στρατηγικού σημείου και γι’ αυτό θα έπρεπε κι εκεί να κτιστεί πόλη.
Εξάλλου, διαβάζουμε σε αυτό, λεπτομερείς οδηγίες προς τους ιππότες-ευγενείς οι οποίοι θα πήγαιναν να κατοικήσουν στο συγκεκριμένο τμήμα της νήσου Κρήτης, ενώ μας δίνονται σημαντικές πληροφορίες όπως το ότι υπήρχε επικεφαλής στρατηγός ο οποίος με τους συμβούλους του θα προΐστατο και θα επέβλεπε όλων των ενεργειών για το μοίρασμα της περιοχής προς τους Ενετούς ευγενείς. Ακόμη, γίνεται λόγος για τα εδάφη που θα παραχωρούνταν σε αυτούς όπως και για τα εδάφη που θα άφηναν ως περιουσία του Ενετικού Δημοσίου ενώ μαθαίνουμε και για τους… εργάτες που θα δούλευαν για την ανοικοδόμηση και διαμόρφωση της περιοχής. Διαβάζουμε: «[…]Και πρέπει να γνωρίζετε (σ.σ. οι Ενετοί ευγενείς) ότι ως παρηγγείλαμεν εις τον ειρημένον στρατηγόν και τους συμβούλους αυτού, οφείλει ούτος μετά των συμβούλων του[…] να κρατήση κατά μέρος εν τη πόλει δια το κοινόν πλατείας, (χώρους ευρείς) διά τό διοικητήριον και τά δημόσια οικήματα και τήν επίσημον οδόν και τήν εκκλησίαν ή τας εκκλησίας καί τά οικοδομηθησόμενα οχυρώματα, όπως εις τόν ίδιον στρατηγόν και τούς συμβούλους του, ή εις τόν αυτόν στρατηγόν και εις ένα εξ αυτών ήθελε φανεί καλόν· και τα τείχη τής ειρημένης πόλεως να οικοδομήσωσιν ο στρατηγός και οι συμβούλοι καί διά τά οικοδομήματα ταύτα και τας τάφρους της πόλεως είτε δια τα άλλα κατασκευασθησόμενα οχυρωματικά έργα να χρησιμοποιήσουν και ν’ αγγαρεύσουν τους χωρικούς των ειρημένων μερών[…].

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΣ ΟΔΗΓΙΕΣ «ΠΡΟΣ ΙΠΠΟΤΑΣ»
Στο διάταγμα του Δόγη της   Βενετίας καθορίζεται ξεκάθαρα ότι όλα αυτά τα εδάφη πλέον θεωρούνται «Ενετική γη», ενώ κάτι που τονίζεται συνεχώς  και σε πολλά σημεία του διατάγματος είναι ο όρκος που πρέπει να τηρείται από τους αποίκους Ενετούς ιππότες· ότι θα ακολουθήσουν κατά γράμμα όλες τις οδηγίες που τους δίνονται: π.χ. ακόμη και για τον αριθμό των αλόγων που θα συντηρούν.
Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα- παράδειγμα οδηγιών: «Ακόμη έκαστος εξ υμών οφείλει να έχη και να συντηρή υπαξιωματικόν πεπειραμένον και καλόν ιππέα σιδηρόφρακτον, και τρεις άλλους ασπιδοφόρους καλώς ωπλισμένους διά σιδηράς πανοπλίας και όλων των άλλων εν χρήσει όπλων ανά εκάστην καβαλλαρίαν· καί διά τήν χρήσιν των ασπιδορόρων τούτων δέον έκαστος εξ υμών να έχη δύο κεράτινα τόξα καλώς εξηρτημένα, εκ των ασπιδοφόρων δε τούτων δύο τουλάχιστον δέον να είνε Λατίνοι και από είκοσι μέχρι πεντήκοντα το ανώτερον ετών. Και έκαστος εξ υμών δέον να είνε σιδηρόφρακτος και ωπλισμένος διά πάντων των εις ιππότας αρμοζόντων όπλων οφείλετε δε δι’ εκάστην καβαλλαρίαν να έχετε ένα ίππον καλώς εστολισμένον διά σιδηρού επικαλύματος ή υπενδύματος[…]».
Επιπλέον πληροφορίες βρίσκουμε για τα δάνεια που θα χορηγούνταν στους ευγενείς για… τα πρώτα δύο χρόνια της παρουσίας τους στην Κρήτη αλλά και για τις οικονομικές υποχρεώσεις που θα αναλάμβαναν κ.λπ.
Μνεία γίνεται ακόμη και για τους απογόνους των ευγενών, οι οποίοι θα έπρεπε να τηρούν τις δεσμεύσεις των προγόνων τους. Πέρα από την πίστη προς τον Δόγη της Ενετίας και προς τους απογόνους του «διά της πλειοψηφίας του ημετέρου Συμβουλίου», οι μετέπειτα έπρεπε να δεσμευθούν ότι δεν θα απαλοτριώσουν ή δεν θα πουλήσουν τη γη που τους έχει δοθεί παρά μόνο σε Ενετούς και μάλιστα ύστερα από τη σύμφωνη γνώμη του όποιου μελλοντικού «στρατηγού ή του διοικητού και του συμβουλίου του».
Στο τέλος του διατάγματος υπάρχουν τα ονόματα όλων των ιπποτών στους οποίους παραχωρήθηκαν οι 75 καβαλλαρίες (κομμάτια γης). Ανάμεσα στα 45 ονόματα βρίσκουμε πρώτο εκείνο του Ιacobo Georgio, ενώ διαβάζουμε και τα ονόματα των Μαρίνου Τζάνε, Ιουλιανού Τζαγγαρόλο, Ερρίκου Φώσκωλου, Ανδρέα Γεράρδου, Ιωάννη Πανταλέων, Ιάκωβου Μουδάτσιου κ.λπ.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ
Είναι πάρα πολλά εκείνα τα στοιχεία που θα μπορούσαμε να παραθέσουμε από το συγκεκριμένο διάταγμα, ωστόσο θα αρκεστούμε στα όσα παρουσιάσαμε και επιπλέον θα παραθέσουμε κάποια από τα γραφόμενα -στην εφ. “Κήρυξ”, (βλ. φ. 21-1-1993)- του Μιχάλη Δελάκη σχετικά με το λιμάνι των Χανίων:
«Οι Ενετοί[…] βρήκαν στην περιοχή αυτή έναν ευρύχωρο όρμο, κατάλληλο για τη δημιουργία του λιμανιού της νέας πόλης. Η κατασκευή του λιμανιού (στην πρώτη φάση) πραγματοποιήθηκε με τη μεταφορά πελώριων βράχων που αποσπάσθηκαν από την ακτή της Αγίας Κυριακής Χαλέπας ως τη βίγλα του Κουμπελί[…]. Το λιμάνι θα πρέπει να έχει πάρει την τελική του μορφή το 1356. Στη συνέχεια γινόταν διαρκώς επισκευές και εκβανθύνσεις που ποτέ δεν πήραν οριστικό τέλος».
Κάπως έτσι και με την πάροδο των χρόνων, η πόλη μεγάλωνε για να φτάσουμε γύρω στο 1609-1610 όταν ο Σκωτσέζος περιηγητής Λίφγκοου επισκέπτεται την Κρήτη και τα Χανιά και μας παραδίδει την περιγραφή που ακολουθεί και την οποία βρήκαμε στο βιβλίο του Μιχάλη Γρηγοράκη “Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι” (σ.σ. μετάφραση του Λεωνίδα Μανωλικάκη).
Γράφει λοιπόν ο Λίθγκοου: «[…]Τα Χανιά[…] είναι εξαιρετικά πολυάνθρωπη, καλά περιτειχισμένη κι οχυρωμένη με προμαχώνες. Εχει ένα μεγάλο κάστρο, που περιλαμβάνει ενενήντα εφτά ανάκτορα (αρχοντικά), στα οποία ο ρέκτορας κι άλλοι Ενετοί ευγενείς κατοικούν. Βρίσκονται εκεί συνεχώς εφτά λόχοι στρατιωτών που φυλάσσουν σκοποί στα τείχη, φρουρούν τις εισόδους και τις θέσεις των αγορών της πόλης. Ούτε σ’ αυτή την πόλη, ούτε στο Ηράκλειο (Candia) μπορεί κάποιος χωρικός να μπει με όπλα (ειδικά με αρκεβούζια), για το φόβο που ‘χουν για προδοσία. Στ’ αλήθεια, αυτή η πόλη μπορεί να εξισωθεί σε δύναμη, είτε με τη Ζάρα στη Δαλματία είτε με τη Λούκα ή το Λιβόρνο κι οι δύο στη Τοσκάνη ή την απαράμιλλη Πάλμα στο Φρίουλι. Γιατί, οι πέντε αυτές πόλεις είναι τόσο ισχυρές, ώστε σ’ όλα μου τα ταξίδια ουδέποτε είδα όμοιές τους. Κατά την πρώτη διαμονή μου στα Χανιά, που κράτησε ένα δεκαπενθήμερο, ήρθαν 6 γαλέρες από τη Βενετία[…]».
Αυτό το τελευταίο απόσπασμα μας περιγράφει την εικόνα μιας κραταιάς πόλης που ωστόσο τελεί πάντοτε υπό… φόβο!
…Μερικές δεκαετίες αργότερα, στα 1645 τα Χανιά περνούν στην τουρκική κυριαρχία.