Το θαύμα της ζωής ξεκινάει με τη στιγμή της σύλληψης του παιδιού και συνεχίζεται με τον ερχομό του παιδιού μας και τα συναισθήματα ευτυχίας, περηφάνιας και θαυμασμού που μας κατακλύζουν.
Από τη στιγμή που γεννηθεί, αναπτύσσεται ένας συναισθηματικός δεσμός με το παιδί μας που μας ωθεί να του δώσουμε όλη τη φροντίδα, την αγάπη και τη στοργή μας. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει για την ενστικτώδη, ανιδιοτελή αγάπη της μάνας προς το μωρό της.
Ο Βρετανός ψυχολόγος Bowlby αναφέρθηκε πρώτος σε αυτή τη σχέση ως «δεσμό προσκόλλησης» στη Θεωρία του Δεσμού που ανάπτυξε το 1969. Πρόκειται για ένα έμφυτο συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και τους ανθρώπους που το φροντίζουν από τη γέννησή του το οποίο συνδέεται με νευροβιολογικές δομές στον εγκέφαλό μας. Είναι αμφίδρομος και αμοιβαίος, αφού οι γονείς «δένονται» με τα μωρά τους και τα μωρά «δένονται» με τους γονείς.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’70, έρευνες που έκανε με μωρά και μικρά παιδιά η ψυχολόγος Ainsworth έδειξαν τη σημασία της ποιότητας του συναισθηματικού δεσμού. Έδειξαν ότι τα παιδιά που βιώνουν από τη βρεφική ηλικία λιγότερο άγχος αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό με τους γονείς τους, ακριβώς επειδή ανταποκρίνονται άμεσα στις ανάγκες των παιδιών τους.
Τι σημαίνει αυτό; Η σχέση που χτίζουμε με το παιδί μας το συνοδεύει σε όλη του τη ζωή. Του προσφέρει από πολύ νωρίς τις βάσεις πάνω στις οποίες θα κτίσει τον εαυτό του. Το βοηθάει να αναπτύξει αυτοεκτίμηση, του μαθαίνει να αγαπάει, να ρυθμίζει τα συναισθήματά του, να φτιάχνει υγιείς σχέσεις σαν ενήλικας, να αναπτύξει αντοχή στις δυσκολίες, να επιλύει προβλήματα, να παίρνει πρωτοβουλίες και να ξεπερνάει αντίξοες καταστάσεις και άγχη πιο εύκολα.
Στην αντίθετη περίπτωση όπου το παιδί βιώνει συνεχές, παρατεταμένο και έντονο άγχος από πολύ μικρή ηλικία στη σχέση του με τους γονείς, αναπτύσσει ανασφαλή δεσμό. Μεγαλώνοντας θα αναπτύξει ανασφάλειες, θα έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, θα βιώνει τις δυσκολίες της ζωής με μεγάλη απογοήτευση, θα δυσκολεύεται να επιλύει προβλήματα και να δημιουργεί υγιείς σχέσεις και θα νιώθει την ανάγκη να στηρίζεται σε άλλους.
Ποιες είναι αυτές οι ανάγκες του παιδιού και πώς μπορώ να ανταποκριθώ; Από την πρώτη στιγμή, τα βρέφη μαθαίνουν μέσα από τις εμπειρίες τους μέσα από την επαφή μαζί μας. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να επικοινωνούν και με τον προφορικό λόγο. Συνεπώς, όσο σημαντικό είναι να ανταποκρινόμαστε σε κάθε τους βιολογική ανάγκη, εξίσου σημαντικό για τα παιδιά μας είναι να τους δείχνουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα αγάπης, στοργής και φροντίδας που νιώθουμε γι’ αυτά από τη βρεφική ηλικία κιόλας. Γιατί να τους τα στερούμε αφού τα νιώθουμε;
Το βρέφος αποζητά τη βλεμματική επαφή με τους γονείς του. Κοιτάζοντας το παιδί μας στα μάτια στέλνουμε ισχυρά μηνύματα ασφάλειας και αγάπης. Μέσα από τις εκφράσεις του προσώπου μας και το βλέμμα μας, το παιδί μας δέχεται τις πρώτες πληροφορίες για τα συναισθήματα και μαθαίνει από τις πρώτες μέρες να ανταποκρίνεται σε αυτά, ακόμα και να τις μιμείται.
Το βρέφος δεν έχει αναπτύξει ακόμα τη γλώσσα και ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσει μαζί μας τις ανάγκες του, να μας πει «πεινάω», «πονάω», «νιώθω μοναξιά» είναι το κλάμα. Κάθε φορά που ανταποκρινόμαστε στο κλάμα του παιδιού μας με φροντίδα και αγάπη, το αίσθημα της ασφάλειας αυξάνεται και το παιδί μας μαθαίνει ότι μπορεί να μας εμπιστεύεται.
Το παιδί μας έχει ανάγκη τη ζεστή αγκαλιά μας για να το καθησυχάσει και να το βοηθήσει να χαλαρώσει και να νοιώσει ασφάλεια, αγάπη και νιάσιμο. Μέσα από την αγκαλιά μας μπορούμε να του προσφέρουμε το τρυφερό χάδι μας. Και τα δυο επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού μας καθώς αναπτύσσονται αντισώματα.
Ας του μιλήσουμε με ζεστασιά και ας ανταποκριθούμε στους ήχους και τα χαμόγελά του. Τα χαμόγελα του παιδιού μας πάντα τραβούν την προσοχή μας. Τα μωρά μας λένε πόσο χαρούμενα κι ευτυχισμένα νιώθουν μαζί μας. Επίσης, μας καλούν να επικοινωνήσουμε μαζί τους, να τους χαμογελάσουμε και να τους μιλήσουμε. Οταν ανταποκρινόμαστε στα χαμόγελά τους, χαλαρώνουν και εκφράζουν συναισθήματα ευτυχίας. Ετσι μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα συναισθήματά τους.
Σήμερα, η νευροεπιστήμη προσφέρει αποδείξεις για τη σημασία της ποιότητας της σύνδεσης με τα παιδιά μας καθώς αυτή καταγράφεται άμεσα σε νευροβιολογικό επίπεδο στον εγκέφαλό του παιδιού μας από τη βρεφική ηλικία. Διαμορφώνει τις περιοχές του εγκεφάλου στο προμετωπιαίο λοβό (κοινωνικός εγκέφαλος) που συνδέονται με τον έλεγχο των συναισθημάτων μας, την προσοχή που δίνουμε στα ερεθίσματα που προέρχονται από τους άλλους καθώς και την ενσυναίσθηση.
Οσο πιο πολλά θετικά ερεθίσματα βιώνουν τα βρέφη τόσο πιο πολύ αναπτύσσουν τον κοινωνικό εγκέφαλό τους και συνεπώς τα στοιχεία που αναφέραμε παραπάνω στον ασφαλή δεσμό.
Από τους πρώτους μήνες μετά τη γέννηση, δημιουργούνται συνδέσεις ανάμεσα σε νευρικά κύτταρα (συνάψεις) στον εγκέφαλο που αντανακλούν τις συναισθηματικές εμπειρίες του παιδιού μαζί μας. Κατά το δεύτερο και τρίτο έτος, όποιες συνδέσεις δεν χρησιμοποιούνται χάνονται. Αυτό σημαίνει ότι αν το παιδί μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με αρνητικά ερεθίσματα, ο εγκέφαλός του θα κρατήσει τις συνδέσεις εκείνες που αντιστοιχούν σε δικές μας αρνητικές συμπεριφορές.
Εχει διαπιστωθεί ότι στα βρέφη που βιώνουν παρατεταμένο άγχος ενεργοποιείται ο μηχανισμός άγχους και αυξάνονται τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα τους. Τα μωρά ακόμα και τα μεγαλύτερα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν έχουν τις εμπειρίες να προστατευτούν από το άγχος και βασίζονται σε εμάς να τα βοηθήσουμε να ηρεμήσουν και να νοιώσουν ασφάλεια. Το χρόνιο άγχος προκαλεί βλάβες στον μηχανισμό αυτό και τα δυσκολεύει να αναπτύξουν θετικά συναισθήματά για τον εαυτό τους.
Γενικά, η κριτική, ο θυμός, οι φωνές, η υποτίμηση, τα αντιφατικά συναισθήματα και η στέρηση της επικοινωνίας των συναισθημάτων μας για το παιδί προς αυτό, θα εμποδίσει τη συναισθηματική ανάπτυξή του. Η συνταγή για να μεγαλώσουμε συναισθηματικά υγιή παιδιά είναι να τους δείχνουμε την αγάπη που έχουμε για αυτά απλόχερα.
Ας δείξουμε στα παιδιά μας από βρέφη όλη μας την αγάπη και τα όμορφα συναισθήματα που νιώθουμε γι’ αυτά. Ας τους προσφέρουμε ένα όμορφο συναισθηματικό περιβάλλον που θα τα βοηθήσει να ξετυλίξουν όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς τους και τις ικανότητές τους, ώστε ως ενήλικες να έχουν αυτοεκτίμηση, αυτογνωσία και ενσυναίσθηση.
*πτυχιούχος Ψυχολογίας – BSc (Honours) Psychology, σύμβουλος ψυχικής υγείας – μέλος British Psychological Association (MBPsS)
