Η πλήρης εφαρμογή της αντικαπνιστικής νομοθεσίας δεν είναι απλή υπόθεση, αφού υπάρχουν αντιφάσεις, ελλείψεις και σύγχυση αρμοδιοτήτων…
Μια από τις προβεβλημένες προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης είναι και η εφαρμογή της αντικαπνιστικής νομοθεσίας. Αυτό δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα δύσκολο αφού, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2017, οι περισσότεροι Έλληνες (71%) δεν καπνίζουν. Μάλιστα, η πλειοψηφία (83,8%) θεωρεί ότι η μη εφαρμογή του νόμου αποτελεί δείγμα πολιτιστικής υποβάθμισης, κάτι που 93% αποδίδει στην αδιαφορία της πολιτείας.
Επιπλέον, οι περισσότεροι (74%) είναι θυμωμένοι όταν κάποιοι καπνίζουν ενώ ο νόμος το απαγορεύει. H εφαρμογή της νομοθεσίας γίνεται αναγκαία αφενός γιατί ο αριθμός των παθητικών καπνιστών στην Ελλάδα αυξάνεται ενώ παράλληλα πολλαπλασιάζονται οι σύλλογοι και οι ομάδες που απαιτούν την εφαρμογή της νομοθεσίας. Δυστυχώς όμως η ίδια η νομοθεσία εμφανίζει προβλήματα.
Οι αντιφάσεις της νομοθεσίας. Ο αρχικός Νόμος 3730 του 2008 έχει τροποποιηθεί επτά φορές μέχρι φέτος, ενώ η τελευταία Κοινή Υπουργική Απόφαση για την εφαρμογή του χρονολογείται από το 2010 και δεν έχει επικαιροποιηθεί με βάση τις νεότερες εκδόσεις. Το αποτέλεσμα είναι η ισχύουσα νομοθεσία να βρίθει από ελλείψεις και αντιφάσεις.
Ο αρχικός νόμος αφορούσε την προστασία ανηλίκων από τον καπνό και τα αλκοολούχα ποτά. Όριζε ρητά ως ανήλικους τα άτομα που δεν έχουν συμπληρώσει τα 18, κάτι που συνάδει με τον ορισμό των ανήλικων με βάση τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ωστόσο, μεταγενέστερη συμπλήρωση σχετικά με την απαγόρευση του καπνίσματος στα αυτοκίνητα, ιδιωτικής και δημοσίας χρήσης, προβλέπει ότι αυτή εφαρμόζεται σε ανήλικους ηλικίας μέχρι 12 ετών. Λες και οι ανήλικοι από 12 έως 18 δεν πρέπει να προστατεύονται από το (παθητικό) κάπνισμα …
Αλλά εκεί που πραγματικά ο νομοθέτης τα κάνει σαλάτα είναι οι έλεγχοι. Ο νόμος προβλέπει την ανάθεση της αρμοδιότητας ελέγχου σε οκτώ (8) διαφορετικές υπηρεσίες! Στις Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας των Περιφερειακών Ενοτήτων, στη Δημοτική Αστυνομία, στους επιθεωρητές του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, στους επιθεωρητές εργασίας (ΣΕΠΕ), στους επιθεωρητές των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ), στους ιατρούς και τους οδοντιάτρους Δημόσιας Υγείας του ΕΣΥ και τους επόπτες δημόσιας υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και στις λιμενικές αρχές.
Όμως, η Δημοτική Αστυνομία καταργήθηκε το 2013 και οι αρμοδιότητές της μεταφέρθηκαν στην Ελληνική Αστυνομία. Στη συνέχεια, το 2015 προβλέφθηκε η επανασύστασή της, αλλά λόγω έλλειψης προσωπικού οι Δήμοι μπορούσαν να της αναθέτουν μερικές μόνο από τις προβλεπόμενες αρμοδιότητες. Έτσι πολλοί Δήμοι, ανάμεσά τους και ο Δήμος Χανίων δεν προέβλεψαν τη δημιουργία αυτοτελούς Δημοτικής Αστυνομίας ούτε ανέθεσαν τον έλεγχο της εφαρμογής της αντικαπνιστικής νομοθεσίας σε άλλη υπηρεσία του Δήμου (όπως έκαναν π.χ. για τα παρκόμετρα).
Επιπλέον, σε αντίθεση με το νόμο, η Κοινή Υπουργική Απόφαση εφαρμογής αναφέρει τη δυνατότητα σχηματισμού κοινών κλιμακίων ελέγχου με πρωτοβουλία των διευθύνσεων δημόσιας υγείας των αντιπεριφερειών. Αυτό, σε συνδυασμό με τις ελλείψεις σε προσωπικό και την περικοπή των υπερωριών, οδήγησε σε δραστική περικοπή των ελέγχων … Ας μη μιλήσουμε για τη αδιαφανή διαδικασία με την οποία οι παραβάτες μπορούν να ασκήσουν ένσταση κατά της επιβολής του προστίμου … και τελικά να το ακυρώσουν.
Ο νόμος προβλέπει τέλος την διαφοροποίηση των προστίμων σε περίπτωση υποτροπής τόσο για τους καπνίζοντες όσο και για τους υπεύθυνους των χώρων που δεν τηρούν το νόμο. Κατ’ αρχήν τα στάδια υποτροπής είναι πολύπλοκα και τα πρόστιμα ξεκινούν από πολύ χαμηλά ποσά. Μάλιστα, για να εξασφαλιστούν αποτελεσματικότεροι έλεγχοι προβλεπόταν από το 2010 η δημιουργία πλήρους μηχανογραφημένου ηλεκτρονικού συστήματος καταγραφής των παραβάσεων … Φυσικά, τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει!
Πλήρης έλλειψη στρατηγικής. Η νομοθεσία προβλέπει ότι το Υπουργείο είναι αρμόδιο για την καθιέρωση, με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), ενός εθνικού συστήματος επιδημιολογικής παρακολούθησης της κατανάλωσης καπνού και αλκοόλ, καθώς και των σχετικών κοινωνικών και οικονομικών δεικτών και δεικτών υγείας. Φυσικά τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει ενώ το Υπουργείο Υγείας δεν δημοσιεύει τις προβλεπόμενες ετήσιες εκθέσεις με τα στατιστικά στοιχεία των παραβάσεων για όλη την Ελλάδα.
Το Υπουργείο είναι επίσης αρμόδιο για τη δημιουργία, σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, ενός εθνικού σχεδίου πρόληψης … σε θέματα καπνού και αλκοόλ. Δυστυχώς, το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα 2008 – 2012» δεν ανανεώθηκε και η δραστηριότητα των εν λόγω οργανισμών στον τομέα της κατανάλωσης καπνού έχει ατονήσει πλήρως π.χ. με την κατάργηση του τηλεφωνικού αριθμού 1142 για καταγγελίες. Εξαιρείται ο ΟΚΑΝΑ που διατηρεί κάποια σχετικά υποτονική παρουσία στο χώρο.
Τέλος, μόλις φέτος απαγορεύτηκε νομοθετικά η διαφήμιση ηλεκτρονικών τσιγάρων και νέων καπνικών προϊόντων, ώστε να μην προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι η χρήση τους εμφανίζει μειωμένο κίνδυνο για την υγεία. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας στην πρόσφατη έκθεσή της για την παγκόσμια επιδημία του καπνίσματος επισημαίνει τους δυνητικούς κινδύνους από τα εν λόγω προϊόντα ιδίως για τους νέους και μη καπνιστές. Ωστόσο, μεγάλες καπνοβιομηχανίες συνεχίζουν να προωθούν τα προϊόντα τους με την ανοχή της πολιτείας … Για να μη μιλήσουμε για την έμμεση διαφήμιση του καπνίσματος μέσω τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών …
Ο χώρος δεν επαρκεί για να αναφερθούμε στο λαθρεμπόριο τσιγάρων ούτε στην φορολογία των καπνικών προϊόντων (2,90 δις € για το 2018). Πάντως είναι προφανές από τα παραπάνω ότι το Υπουργείο και η νέα Επιτροπή εμπειρογνωμόνων για τον έλεγχο του καπνίσματος υπό τον καθ. Παναγιώτη Μπεχράκη θα έχει πολλή δουλειά προκειμένου να υλοποιηθεί ο στόχος για πλήρη και καθολική εφαρμογή της νομοθεσίας απαγόρευσης του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους …
