ΚΑΠΟΤΕ, όπως θρυλείται, ρώτησαν έναν διάσημο Βρετανό πολιτικό, τι απ’ τα δυο θα προτιμούσε να χάσει η χώρα του, τις αποικίες της ή τον Σαίξπηρ; Απάντησε τις αποικίες, δηλώνοντας έτσι την ανεκτίμητη αξία που έχει για τους Βρετανούς το έργο του σημαντικότερου πνευματικού εκπροσώπου τους στον κόσμο.
Ο ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ (1564-1616) αποτελεί ένα κεφάλαιο, όχι μόνο για τη γηραιά Αλβιόνα, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Κάθε στίχος του έργου του είναι και ένα μνημειώδες απόφθεγμα, τετρακόσια δε χρόνια μετά το θάνατό του, ο ποιητής παραμένει στην κορυφή της παγκόσμιας δραματουργίας. Τα δημιουργήματά του δεν έπαψαν να μεταφράζονται στις περισσότερες χώρες του κόσμου, ενώ τα θεατρικά του παίζονται παντού διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του κόσμου.
Ο ΣΑΙΞΠΗΡ, σύμφωνα με έναν από τους πιο αξιόλογους Έλληνες μεταφραστές του, τον Βασίλη Ρώτα (1), «ζωγραφίζει πάθη, πράξεις, καταστάσεις, ζωή κι όταν αναλαβαίνει να μας δείξει τον τραμπουκισμό και το αγαπητιλίκι με τα επακόλουθά τους, τον πόλεμο, την καταστροφή, τον ξεπεσμό, κοιτάζει πώς να ολοκληρώσει το θέμα του κι αδιαφορεί για την τέτοια είτε αλλιώτικη πλοκή, για την αρχή και το τέλος, για την ίσια ή στραβή πορεία της περιπέτειας του έργου του· γι’ αυτό και θα μπορούσαμε να πούμε πως κάθε του έργο έχει και ξέχωρη μορφή, όσο κι αν στις γενικές γραμμές τους όλα του μοιάζουν κι αυτή η ξέχωρη μορφή συμβάλλει στο να κάμει το καθένα απ’ αυτά τα έργα μοναδικό· το θέμα διαμορφώνει και το σχήμα και την πορεία του».
ΕΙΝΑΙ δε αξιοθαύμαστο πως, σε διάστημα περίπου 24 ετών, έγραψε 37 θεατρικά έργα (τραγωδίες, κωμωδίες και ιστορικά δράματα) στα οποία συνυπάρχουν κωμικά και τραγικά στοιχεία, όπως ακριβώς και στη ζωή. Επιπλέον, συνέθεσε θαυμάσια ποίηση (σονέτα). Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να απαριθμήσει κανείς την ατέλειωτη βιβλιογραφία πάνω στο έργο και τη ζωή του. Η δε μυθοπλασία που τον τυλίγει κάθε λίγο και λιγάκι στρέφει συχνά τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του (2).
…ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΜΑΣΤΕ σε ελάχιστες ρήσεις -μικρή γεύση της διαχρονικής σοφίας του- μεταφέροντάς τες στα καθ’ ημάς, αφού ως κλασικός συγγραφέας παραμένει επίκαιρος, γοητευτικός, πανανθρώπινος. Μέσω των ολιγόλεκτων αυτών φράσεων αποδεικνύεται ότι ο κόσμος, οι άνθρωποι, οι κοινωνίες, τα άτομα, παραμένουν τα ίδια. Ούτε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες μάς αλλάζουν, ούτε πόλεμοι, ούτε προσφυγιές, ούτε κρίσεις και καταρρεύσεις, ούτε λιμοί και λοιμοί:
«Ο κόσμος όλος είναι ένα θέατρο. Και όλοι, άντρες και γυναίκες, δεν είναι παρά απλά ηθοποιοί. Έχουν τις εισόδους και τις εξόδους τους. Και κάθε άνθρωπος στη ζωή του παίζει πολλούς ρόλους…» (3)
[Μήπως έτσι δεν είναι; Πάρτε για παράδειγμα τους πολιτικούς μας: αριστεροί ή δεξιοί, σοσιαλιστές ή φιλελεύθεροι, αυτό που τους ενδιαφέρει είναι πώς θα «παίξουν» καλά το ρόλο τους, ώστε να διατηρούνται στην εξουσία. Αλλά κι εμείς στην καθημερινότητά μας, άλλο ρόλο δεν παίζουμε στο σπίτι, άλλο στη δουλειά και άλλο στις κοινωνικές μας σχέσεις;]
«Αυτό που φοβάμαι είναι ο φόβος σου» (4)
[Ναι! Οι φόβοι μας συνήθως είναι μεγαλύτεροι από τα γεγονότα. Καταλήγουν μάλιστα πολλές φορές στο να διακινδυνεύσουμε ακριβές σχέσεις δημιουργώντας φανταστικές καταστάσεις, όταν αυτές-οι καταστάσεις- εκλαμβάνονται ως πραγματικές! Με τις ανάλογες φυσικά συνέπειες (έριδες, δυσπιστίες, απογοητεύσεις, εκρήξεις θυμού, χωρισμοί κ.λπ.), όταν δεν υπάρχει κάτι βαθύτερο να μας ενώνει.]
«Δεν αρκεί να μιλάς, πρέπει να μιλάς και σωστά» (5)
[Πράγματι, Λόγος και Σιωπή είναι δυο ανθρώπινες στάσεις συμπεριφοράς που επί αιώνες συζητιούνται για την αξία τους. Γνωστότατη η αρχαιοελληνική ρήση, «Μιλήσας, πολλάκις μετενόησα, σιωπήσας μηδέποτε» καθώς και το νεοελληνικό, «αργυρό το μίλημα και χρυσό το σώπα». Σκεφθείτε μόνο τους πολιτικούς «λόγους» με απραγματοποίητες υποσχέσεις και τις συνέπειές τους στη ζωή μας.]
«Ο έρωτας δεν βλέπει με τα μάτια, αλλά με την ψυχή» (6)
[Μια αλήθεια που βασίζεται στην «ομορφιά» των αισθήσεων, δηλαδή στην εφήμερη σωματική ομορφιά, επειδή το «βλέμμα» μας δεν βλέπει μακρύτερα-την εσωτερική της ψυχής. Άλλο βέβαια ο έρωτας κι άλλο η πραγματική αγάπη η οποία έχει τα «δικά της» μάτια, τη δική της όραση, τη δική της αισθητική, τη δική της λογική.]
«Είναι αρρώστια της εποχής μας: τρελοί να οδηγούν τυφλούς».
[Ο κόσμος γύρω μας επιβεβαιώνει απόλυτα την παραπάνω θέση. Δέστε μόνο την ποιότητα των πολιτικών ανδρών σε όλο τον πλανήτη και θα αντιληφθείτε εύκολα την «αρρώστια της εποχής» μας. «Τυφλοί» ψηφοφόροι ψηφίζουν πάντα ανόητους («τρελούς») πολιτικούς.]
«Πρέπει ν’ αντέξουμε το βάρος της θλιβερής μας εποχής: τα λόγια μας να μην τα επιβάλλει χρέος, αλλά κατάθεση ψυχής./ Οι πρόγονοί μας είχαν βάσανα χειρότερα. Κι εμείς, που τώρα ζούμε,/ ούτε στα χρόνια τους θα φτάσουμε, ούτε τόσα πολλά θα δούμε» (8)
[Στίχοι εύγλωττοι για το «μνημονιακό» δράμα ιδιαίτερα των νέων μας, αλλά και για τη γενική παγκόσμια κατάσταση]
ΓΙΑ τον Σαίξπηρ λίγα ξέρουμε. Το έργο όμως που μας άφησε (ή που αποδίδεται σ’ αυτόν) έχει παγκόσμια απήχηση. Περικλείει διαχρονικές αλήθειες, απεικονίζει δυνατά συναισθήματα και μοιραία πάθη: οι χαρακτήρες του είναι κοινοί και αιώνιοι. Έτσι, ανεξάρτητα από εποχές, ο Σαίξπηρ θα αγαπιέται, θα παίζεται, θα διασκευάζεται, θα διδάσκεται, θα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς του κόσμου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[Το Σάββατο 23/4/2016, ημέρα επετείου του θανάτου του Σαίξπηρ, ο Πρίγκιπας Κάρολος της Αγγλίας, σε επίσημη εκδήλωση για τα 400 χρόνια του θανάτου του ποιητή, που έγινε στο Royal Shakespeare Theatre στο Stratford-upon-Avon, εξέπληξε το κοινό: ανέβηκε απροειδοποίητα στη σκηνή και απάγγειλε, δίπλα από διάσημους σαιξπηρικούς ηθοποιούς, το περίφημο αμλετικό δίλημμα, «Να ζει κανείς ή να μη ζει, αυτό είναι το ερώτημα» («To be or not to be, that’s the question»)]
-(1) Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Τρωίλος και Χρυσίδα». Εισαγωγή και μετάφραση Βασίλης Ρώτας, έκδ. Επικαιρότητα, σελ. 12-13, Αθήνα, 1989.
-(2) Σύμφωνα με τις ειδήσεις (24-3-16), 400 χρόνια μετά το θάνατο του Σαίξπηρ στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας (Στράτφορντ-απόν-Έιβον, κεντρική Αγγλία), επετράπη σε ερευνητές να «σκανάρουν» τον τάφο του! Όμως στο σημείο όπου θα ανέμενε κανείς να βρίσκεται η κεφαλή του δεν βρέθηκε τίποτε! Συμπεραίνεται ότι κάποιος είχε σκάψει τον τάφο αφαιρώντας το κρανίο του ποιητή εξάπτοντας για άλλη μια φορά τη φαντασία των σαιξπηριστών.
-(3) «Όπως σας αρέσει», πράξη ΙΙ, σκηνή 7η. [Την ίδια άποψη συναντούμε και στον «Έμπορο της Βενετίας», Πράξη Ι, σκηνή 1η: «Κρατώ τον κόσμο όπως είναι ο κόσμος: ένα θέατρο όπου ο καθένας πρέπει να παίξει το ρόλο του»]
-(4) «Ρωμαίος και Ιουλιέττα», 1594-1595
-(5 και 6) «Όνειρο καλοκαιρινής Νύχτας», 1595-1596
-(7 και 8) «Βασιλιάς Λιρ», Πράξη 4η και 5η (καταληκτικοί στίχοι), 1605.
