«Αν οι γονείς δεν διαβάζουν βιβλία, αν οι δάσκαλοι δεν αγαπούν τη λογοτεχνία, αν όλοι γύρω μας θεωρούν ότι η ανάγνωση είναι πολυτελής δραστηριότητα και όχι ανθρώπινη ανάγκη, τότε γιατί να διαφέρουν τα παιδιά; Το κλειδί, λοιπόν, είναι η αναγνωστική χαρά. Αυτό πρέπει να προσπαθήσουμε στο σχολείο. Τα βιβλία δεν είναι μουρουνόλαδο. Είναι βιταμίνες».
Για τη συγγραφέα, εκπαιδευτικό και βιβλιοκριτικό Σοφία Νικολαΐδου οι λέξεις -όπως λέει- είναι ο τρόπος για να καταλαβαίνει τι συμβαίνει μέσα της και γύρω της. Και υπερασπίζεται αυτή την πίστη με συνέπεια. Οχι μόνο στα “εύκολα” και τις χαρές της ζωής αλλά και όταν τα πράγματα ζορίζουν. Απόδειξη το τελευταίο της βιβλίο “Καλά και σήμερα” (εκδ. Μεταίχμιο), μια εν θερμώ καταγραφή συμβάντων, σκέψεων και αισθημάτων όταν της χτύπησε την πόρτα ο καρκίνος.
Ενα βιβλίο που η συγγραφέας παρουσίασε χθες, Παρασκευή, στα Χανιά, στο βιβλιοπωλείο “Μικρό Καράβι”, έπειτα από πρόσκληση του Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Χανίων, ενώ σήμερα 10π.μ. – 2μ.μ., στο 5ο Γυμνάσιο Χανίων, θα παραδώσει σεμινάριο “δημιουργικής γραφής για το σχολείο” σε φιλολόγους του Νομού.
Με αφορμή την επίσκεψή της στα Χανιά οι “διαδρομές” μίλησαν μαζί της για το “πόση πραγματικότητα αντέχουν οι λέξεις”, τη μαστοριά της συγγραφικής τέχνης, την κριτική βιβλίων αλλά και πώς τα νέα παιδιά μπορούν να αγαπήσουν την ανάγνωση ιστοριών…
Ηρθατε στα Χανιά για να παρουσιάσετε το καινούργιο σας βιβλίο “Καλά και σήμερα”, ένα ημερολόγιο όπως λέτε που γράφτηκε εν θερμώ και καταγράφετε σε αυτό την περιπέτεια υγείας που αντιμετωπίσατε. Πόσο εύκολο είναι όταν βαραίνει τόσο πολύ το βιωματικό κομμάτι να μπουν οι λέξεις σε μια σειρά και να γίνουν βιβλίο;
Για μένα ήταν μια φυσική κίνηση. Είμαι συγγραφέας, ο τρόπος μου να καταλαβαίνω τι συμβαίνει μέσα μου και γύρω μου είναι οι λέξεις. Με τον καρκίνο, έκανα αυτό που ξέρω να κάνω.
Κατέγραψα συμβάντα, σκέψεις, αισθήματα εν θερμώ, για να μπορέσω να πάω παρακάτω. Συγγραφικά ήταν μεγάλο κρας τεστ: πόση πραγματικότητα αντέχουν οι λέξεις; Μπορούν να χρησιμεύσουν στα ζόρικα; Μπορούν να παρηγορήσουν;
Αυτό το βιβλίο είναι μια ωδή στην καθημερινότητα. Ενα ευχαριστήριο άσμα σε όλα αυτά τα απλά και ωραία πράγματα που συνειδητοποιούμε πόσο σημαντικά είναι, συνήθως όταν τα χάνουμε: μια βόλτα στη θάλασσα, μια αγκαλιά, η γλυκιά ρουτίνα.
Γιατί αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση: η ζωή δεν μπορεί να είναι πάντα ρόδινη. Πώς βιώνουμε λοιπόν και πώς αντιμετωπίζουμε μια κρίση στη ζωή μας; Από πού αντλούμε δύναμη και συνεχίζουμε να προχωράμε; Το σώμα, ξέρετε, αντέχει πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Κάνει μια απλωτή και ζητά να βγει στο φως. Κι όταν έχεις δει το βαθύ σκοτάδι, το φως μετά είναι εκτυφλωτικό.
Εχετε μεγάλη εμπειρία από τη διδασκαλία σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής. Διδάσκεται αλήθεια η λογοτεχνία ή μήπως η πρωτότυπη δημιουργία εναπόκειται στο ταλέντο του εκάστοτε δημιουργού;
Αν με ρωτάτε αν διδάσκεται το ταλέντο, η απάντηση είναι πως όχι, δε διδάσκεται. Πώς θα γινόταν άλλωστε; Το ταλέντο μπορεί να είναι βασική, αλλά σίγουρα δεν είναι η μόνη προϋπόθεση για το καλλιτεχνικό έργο. Στη δημιουργική γραφή συζητά κανείς κυρίως ζητήματα τεχνικής. Θα ρωτούσατε ποτέ έναν μουσικό γιατί κάνει μαθήματα μουσικής, κάποιον χορευτή γιατί κάνει μαθήματα χορού, κάποιον ζωγράφο γιατί κάνει μαθήματα ζωγραφικής; Η τέχνη της λογοτεχνίας απαιτεί πολλή και συστηματική δουλειά με τις λέξεις.
Αφοσίωση, επιμονή, υπομονή. Μελέτη. Η δημιουργική γραφή δεν είναι οδηγίες φασόν ούτε και κάποιο είδος συγγραφικού πρωταθλητισμού. Είναι μια προσπάθεια να συζητήσει κανείς ουσιώδη ζητήματα συγγραφικής μαστορικής σε εργαστηριακό επίπεδο. Παίζοντας με τις λέξεις και δοκιμάζοντας εναλλακτικές συγγραφικές επιλογές.
Εκτός από τη συγγραφή και τη διδασκαλία κάνετε και κριτική βιβλίου μέσα από τις σελίδες των “Νέων”. Κάποιοι καλλιτέχνες και λογοτέχνες υποστηρίζουν ότι η ανάλυση “σκοτώνει” την εμπειρία της ανάγνωσης και τη συγκίνηση. Η δική σας άποψη;
Η δική μου άποψη είναι ότι συγγραφή χωρίς συστηματική ανάγνωση δε γίνεται. Ο συγγραφέας είναι δόλιος αναγνώστης: μελετά την τεχνική και τις συγγραφικές επιλογές των ομοτέχνων, διδάσκεται από αυτούς, έχει εκλεκτικές συμπάθειες και αντιπάθειες.
Η κριτική (δηλαδή ο δημόσιος λόγος πάνω σε κείμενα) είναι ένα είδος συγγραφικής γυμναστικής που αφορά πολλούς λογοτέχνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δεν είναι απαραίτητο να γίνεται με στυγνό και στεγνό τρόπο.
Η συνομιλία των κειμένων μπορεί να είναι εύχαρις, ουσιαστική και να παράγει προβληματισμό ή γνώση. Αυτό δεν είναι άλλωστε το ζητούμενο;
Εχετε κάνει διδακτορικό πάνω στην αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Ανησυχείτε για το μέλλον του “παραδοσιακού” βιβλίου στην ψηφιακή εποχή ή εκτιμάτε ότι απλώς η λογοτεχνία “θα αλλάξει ρούχο”;
Παρόμοιες επιφυλάξεις διατυπώνονταν, όταν εμφανίστηκε η τυπογραφία (τότε οι γόοι αφορούσαν τη διάσταση ανάμεσα στο χειρόγραφο και το τυπωμένο βιβλίο) και αργότερα, όταν στο παιχνίδι της αφήγησης μπήκε το σινεμά, η λογομαχία μετακινήθηκε στην αντιπαλότητα κειμένου και εικόνας.
Η λογοτεχνία -καλύτερα: η αφήγηση- είναι βασική ανθρώπινη λειτουργία. Από τη σπηλιά ως το πεντάστερο, οι άνθρωποι πάντα αφηγούνταν ιστορίες. Το αν θα γίνεται αυτό με το τάδε ή το δείνα τεχνολογικό ένδυμα είναι, μάλλον, δευτερεύον.
Εργάζεστε ως εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το “κλειδί” για να αγαπήσουν τα νέα παιδιά τη λογοτεχνία;
Το αυτονόητο: να καταλάβουν ότι η λογοτεχνία δεν είναι τιμωρία αλλά διασκέδαση. Οτι έχει να μας μάθει πολλά κι ενδιαφέροντα πράγματα για τη ζωή, τον κόσμο, τους ανθρώπους γύρω μας.
Η ανάγνωση λογοτεχνίας είναι -νομίζω- η πιο βαθιά ανθρωπογνωστική εμπειρία. Ομως η ανάγνωση (και η χαρά της ανάγνωσης) χρειάζεται ένα φιλικό περιβάλλον για να ανθίσει.
Αν οι γονείς δε διαβάζουν βιβλία, αν οι δάσκαλοι δεν αγαπούν τη λογοτεχνία, αν όλοι γύρω μας θεωρούν ότι η ανάγνωση είναι πολυτελής δραστηριότητα και όχι ανθρώπινη ανάγκη, τότε γιατί να διαφέρουν τα παιδιά;
Το κλειδί, λοιπόν, είναι η αναγνωστική χαρά. Αυτό πρέπει να προσπαθήσουμε στο σχολείο. Τα βιβλία δεν είναι μουρουνόλαδο. Είναι βιταμίνες.
