– Πώς είσθε κύριε Ξενάκη;
– «Ερείπιο… Όπως όλοι μας… Δεν θυμάμαι ποιος μελετητής του 18ου αιώνα -Γερμανός νομίζω- που είχε πει πως… “Τα τελευταία ερείπια της Ελλάδας είναι οι σύγχρονοι Έλληνες” …Ε, εξακολουθεί να ισχύει…».
Ήταν ο εισαγωγικός χαιρετισμός που είχαμε με τον 84χρονο εικαστικό Κωνσταντίνο Ξενάκη, μπαίνοντας στην αίθουσα “Μανόλης Ανδρόνικος” του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, όπου πραγματοποιήθηκε, το βράδυ της Τρίτης, συζήτηση με θέμα “Παγκοσμιοποίηση – βία και σύγχρονη Τέχνη”, με αφορμή την ολοκλήρωση (ύστερα από πέντε μήνες λειτουργίας) της έκθεσης 42 έργων του, με τίτλο “HEL(L)AS! Παντού! HEL(L)AS EVERYWHERE!”.
HEL(L)AS -Κόλαση, Αλίμονο ή απλώς σύνθετα του όρου ΕΛΛΑΣ, ο πλήρης τίτλος της έκθεσης εντασσόταν στην 5η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης και αναπτύχθηκε παράλληλα (σε πλήρη συνύπαρξη) με τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου.
“Ελλάδα η χώρα των παράλληλων μονολόγων” Γ. Σεφέρης/ “Εδώ ‘ναι η στάχτη ενός λαού που ήταν αιώνια φλόγα” Κ. Βάρναλης/ Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δε Έλλην ουκ έστιν”/ Αυτή η Ελλαδα δημιουργήθηκε στις 28-12-1931, στις 6 το πρωί (ημερομηνία γέννησης του καλλιτέχνη). Το κείμενο με τις ρήσεις των Γ. Σεφέρη, Κ. Βάρναλη και η παράφραση από τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Ξενάκη περιβάλλει τον πίνακα -χάρτη της Ελλάδας “ζωγραφισμένο” με σύμβολα- το πρώτο από τα εκτιθέμενα έργα στο αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.
Θραύσματα πήλινων αγγείων και αντικειμένων από την προχριστιανική μακεδονική αρχαιότητα, ρωμαϊκά και ελληνιστικά αγάλματα, όστρακα, ψηφιδωτά, σαρκοφάγοι και αναθηματικές στήλες, συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται με ζωγραφισμένους κι ανάγλυφους και χαραγμένους κώδικες και σύμβολα και χάρτες και αιγυπτιακά ιδεογράμματα, γραφές, λίθινες στήλες, με σύγχρονα σήματα, χάρτες, βιβλία και τρισδιάστατες ψηφιακές κατασκευές και εγκαταστάσεις.
«Η σημερινή Ελλάδα με πληγώνει… Έχουμε απορρίψει τον αρχαίο κόσμο γιατί δεν τον γνωρίζουμε και δεν τον σεβόμαστε… Χάρη σε αυτόν τον αρχαίο κόσμο υπάρχουμε. Αυτός ο αρχαίος κόσμος μας συντηρεί ακόμη… Ίσως δι’ αυτών θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα που εμείς (αλλά και οι ξένοι) δημιουργήσαμε…» έλεγε ο εικαστικός στα εγκαίνια της έκθεσής του, στη Θεσσαλονίκη.
«Υπάρχει η βία της βόμβας, αλλά κι αυτή του συστήματος. Αν δεν επιβεβαιωθεί με κάθε τρόπο το σύστημα …δεν υπάρχει σύστημα… Η βία ως μια γενικευμένη αόρατη απειλή ανά την ιστορία… Και η ιστορία είναι στοιχείο του έργου του Κωνσταντίνου Ξενάκη» έλεγε -μεταξύ άλλων- στην εισήγησή του ο καθηγητής της Φιλοσοφίας της Τέχνης και του πολιτισμού στο πανεπιστήμιο του Αιγαίου Βασίλης Φιοροβάντες- εκ των εισηγητών της συζήτησης.
Ηταν ο ίδιος καθηγητής κ. Φιοροβάντες, ο οποίος επικαλούμενος άρθρο του -τού περασμένου καλοκαιριού- περί της “καθορισμένης άρνησης” του ελληνικού λαού ως ιστορικού υποκειμένου (“Το Όχι του αποφασιστικού και σταθερού Τσίπρα, βρισκόμενου μπροστά στο έργο μοντέρνας τέχνης “Εντολές HHB” του Κωνσταντίνου Ξενάκη, συνιστά τη σύγχρονη απάντηση – σύνθεση στις ακραίες αντιθέσεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, οι οποίες έχουν οδηγήσει την Ελλάδα -χώρα αδύναμο κρίκο- σε ένα κρίσιμο αδιέξοδο”) …έκανε αναλυτική αναφορά στο έργο “Εντολές HHB” (το έργο που επέλεξε τον περασμένο Μάρτιο ο νεοεκλεγείς τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, προκειμένου να κοσμήσει το γραφείο του).
Το έργο …”Αδιέξοδο” του Κωνσταντίνου Ξενάκη (“Nο way out” είναι ο τίτλος της συλλογής, απ’ όπου το έργο “Εντολές HHB”), είναι ακρυλικό σε μουσαμά 100Χ81cm, που “αναπαριστά” σε δύο στήλες τα “λογικά σύμβολα” κι αυτά του “αγωγού μετάδοσης των πληροφοριών”.
«Το έργο σχολιάζει το επικοινωνιακό χάος που μας περιβάλλει… το αδιέξοδο της επικοινωνίας. Κάνει κριτική στο σήμερα, σε αυτό που συμβαίνει ανά τον κόσμο, σε ό,τι αφορά στην απομόνωση της επικοινωνίας, καθώς όλοι σήμερα εξειδικεύονται. Δεν γνωρίζω προσωπικά τον κύριο Τσίπρα… Ούτε θα επιδιώξω ποτέ εγώ να τον συναντήσω… Χαίρομαι που επέλεξε το έργο μου. Υποθέτω ότι το κατανοεί…» σχολίασε, όταν ρωτήθηκε σχετικά, χθες, στη Θεσσαλονίκη ο Κωνσταντίνος Ξενάκης.
«Δεν πιστεύω στην Ιστορία… Η ιστορία γράφεται συνήθως απ’ τους νικητές. Υπάρχουν όμως και οι ‘άλλοι’. Η ιστορία δεν είναι ποτέ μία. Δεν υπάρχει μια ιστορία. Υπάρχουν οι ιστορίες, οι πολλαπλές αναγνώσεις».
Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, από τη γενέθλιά του Αίγυπτο και τους φαραωνικούς τάφους της, τις “νύχτες του Αμπουκίρ”, τις μέρες στις όχθες του Σηκουάνα, τους “κώνους του Βερολίνου”, τον συρματοπλεγμένο Παρθενώνα, το βιβλίο της ζωής του, τοποθετημένο σε έναν ρωμαϊκό τάφο, στο… δάπεδο του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, ο Κωνσταντίνος Ξενάκης “του κόσμου”, επέστρεψε και χθες βράδυ για να “κλείσει” την έκθεσή του στη Θεσσαλονίκη (μια ακόμη στάση στην ιλιγγιώδη πορεία της δημιουργίας του), καταθέτοντας ξανά τις δικές του σκέψεις – έργα δίπλα και παράλληλα με αυτά των μουσείων, “βάζοντας” τα εκτιθέμενα σ’ ένα αρχαιολογικό μουσείο θραύσματα να συνδιαλαγούν και να συν-ενεργοποιηθούν με τα σύγχρονα δημιουργήματα της τέχνης.
Στον ρόλο του Μουσείου στη σύγχρονη εποχή και το σκεπτικισμό, που προκύπτει από το ερώτημα, αν η παγκοσμιοποίηση “γεννά πολιτιστικές συνεργασίες ή απλώς οικονομική διαπλοκή”, αν το Μουσείο είναι απλώς μια “χρονοκάψουλα” ή μπορεί να καταστεί πεδίο διαμαρτυρίας μέσω της τέχνης, αν η πολιτιστική κληρονομιά καθίσταται πεδίο εθνικού ναρκισσισμού ή πέρα από το εκτιθέμενο αρχαίο κάλλος είναι και φορέας ζωής και αυτογνωσίας, αναφέρθηκε η αρχαιολόγος Στυλιάνα Γκαλινίκη (είχε και τη μουσειολογική επιμέλεια της έκθεσης στο ΑΜΘ σε συνεργασία με τη συνάδελφό της Ευαγγελία Τσαγκαράκη).
«”Διάβασα” καλύτερα τα σύμβολα του Ξενάκη στα έργα τους με τη βοήθεια νεαρών μαθητών που ξεναγούσα. Αυτοί μού εξηγούσαν καλύτερα τα σύμβολα με αναφορές στη χημεία, τη φυσική, την αστρονομία… Αν ο Κωνσταντίνος Ξενάκης ήταν 15 χρονών σήμερα, θα έγραφε στους τοίχους των πόλεων με σύμβολα, θα σχολίαζε με κώδικες την αδυναμία της σύγχρονης κοινωνίας να επι-κοινωνήσει… Μας πετάει το γάντι αυτός ο “κλέφτης κωδίκων” και μας φέρνει αντιμέτωπους με το δυσερμήνευτο αδιέξοδο του πλήθους των πληροφοριών»… σχολίαζε χαρακτηριστικά η κα Γκαλινίκη.
«Μα, είμαι 15, αλλά και 4.000 χρονών… Όσο οι Έλληνες και οι Φαραώ…» ανταπάντησε ο “μοντέρνος”, αλλά όχι “μεταμοντέρνος” καλλιτέχνης -όπως αυτοπροσδιορίστηκε- Κωνσταντίνος Ξενάκης.
Όσο για την παγκοσμιοποίηση και τη βία στη σύγχρονη τέχνη;
«Η πληθώρα πληροφοριών οδηγεί στην απομόνωση… Ό,τι ειναι πολύ, σκοτώνει… Η πολυ-πληροφορία, σκοτώνει την πληροφορία… Κι αυτό είναι βία… Όχι, όμως, θάνατος. Δεν υπάρχει θάνατος -και στην τέχνη- παρά μια διαρκής μεταβολή. Ίσως αυτή η δική μου- διαρκής επανάληψη των συμβόλων… Τη ζούμε εξάλλου αυτή την επανάληψη στην ελληνική τηλεόραση… Το παράλογο στην Ελλάδα είναι μια διαρκής άσκηση…».
