H αξιοποίηση του παλιού εργοστάσιου της Α.Β.Ε.Α αλλά και του περιβάλλοντος χώρου, έχει απασχολήσει πολλές φορές τους δημότες της πόλης μας. Ως μαθητές του 5ου Γυμνασίου, που έχει οικοδομηθεί σε τμήμα αυτού του χώρου, ενδιαφερόμαστε άμεσα τόσο για το παρελθόν όσο και για το μέλλον του μνημείου.
Eπιλέξαμε λοιπόν αυτό το θέμα, γιατί θέλουμε να μελετήσουμε την ιστορία του βιομηχανικού μνημείου και να ανακαλύψουμε τρόπους, ώστε να ζωντανέψει ξανά. Για να πετύχουμε τον στόχο μας, ερευνήσαμε το ιστορικό της βιομηχανίας, συνομιλήσαμε με κατοίκους και πρώην εργαζομένους του εργοστασίου, πήραμε συνέντευξη από τον δήμαρχο Χανίων και τέλος από ένα μέλος της Ανοιχτής Συνέλευσης των κατοίκων της Νέας Χώρας.
Η Α.Β.Ε.Α. είναι μια εταιρία με μεγάλη ιστορία, άλλαξε αγοραστές πολλές φορές και γνώρισε δύο παγκόσμιους πολέμους. Ο Γάλλος χημικός Ιούλιος Δέης ίδρυσε την Α.Β.Ε.Α στη Νέα Χώρα το 1889, δίπλα στο εβραϊκό κοιμητήριο. Το 1894 το εργοστάσιο αγοράστηκε από την εταιρία Sahel Tunisien, ενώ για την εξυπηρέτησή του έγινε το πρώτο ρήγμα στα τείχη στην περιοχή της πύλης του San Salvatore. Μετά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα η εταιρία αγοράστηκε από πέντε Χανιώτες επιχειρηματίες, που δημιούργησαν την εταιρία με την ονομασία Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρία “Ανατολή” (Α.Β.Ε.Α). Τα νεότερα χρόνια κρίθηκε αναγκαία η μεταφορά του εργοστασίου σε πιο σύγχρονες εγκαταστάσεις και έτσι το 1994 ξεκίνησε η μετεγκατάστασή του στην περιοχή των Κεραμειών.
Η έρευνά μας ξεκίνησε από τη λαϊκή της Πέμπτης στη Νέα Χώρα. Εκεί ρωτήσαμε τους ηλικιωμένους κατοίκους για τις αναμνήσεις τους από την ΑΒΕΑ. Οι περισσότεροι μας είπαν ότι δεν ήθελαν το εργοστάσιο εξαιτίας της μυρωδιάς και της κάπνας που προκαλούσε, ωστόσο παραδέχονται ότι έδινε δουλειά στους ντόπιους και ζωντάνια στην περιοχή. Όταν τους ρωτήσαμε για το πώς θα ’θελαν να δουν τον χώρο, μας απάντησαν ότι προτιμούν να αξιοποιηθεί και όχι να οικοδομηθεί. Μεταφέρουμε χαρακτηριστικές απαντήσεις:
«Σηκωνόμουνα στις 3 το βράδυ και έβλεπα ένα μαύρο σύννεφο εδώ πέρα».
«Θυμάμαι, οι γυναίκες ποτέ δεν άπλωναν ρούχα, ασπρόρουχα, όταν φύσαγε ανατολικός άνεμος… Βρίσκανε ακόμα και τις νάιλον κάλτσες τους τρυπημένες, τα ρούχα γινόντουσαν διάστικτα, μυρωδιές πολλές, η θάλασσα βέβαια θολή».
«Θέλουμε να το αξιοποιήσουν, αλλά όχι να οικοδομηθεί. Πνίγει τον τόπο εδώ. Τα οικοδομήματα που θα κάνουνε θα βγαίνουν στον ουρανό…».
«Θυμόμαστε ακόμα και τις ανατινάξεις που γινόντουσαν, όταν έπαιρνε φωτιά. Κάθε βράδυ που σχόλαγε η ΑΒΕΑ, βλέπαμε 100-200 εργάτες να ανεβαίνουνε απάνω με τα πόδια. Και την μυρωδιά την οποία είχε. Αλλά ήτανε ζωντανός ο χώρος…».
«Η έκταση ανήκει στην τράπεζα… Οι τράπεζες ξέρουμε όλοι πόσο μεγάλα νύχια και δόντια έχουνε και σε τέτοιες περιπτώσεις μάλλον το πρόσωπό τους αγριεύει, γιατί είναι σαν τα θηρία που μυρίζουν αίμα και τρέχουνε δυστυχώς… Το εργοστάσιο είναι ένα κομμάτι από την ιστορία της πόλης, όχι μόνο ως έδαφος αλλά και ως εγκατάσταση».
Ο κ. Ιωάννης Μανουσαδάκης, κάτοικος της Ν. Χώρας και παλιός εργάτης της ΑΒΕΑ (δούλευε εκεί πολύ νέος πριν το 1954), μας μίλησε για το θέμα αυτό. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, οι εργάτες είχαν ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας. Το εργοστάσιο λόγω των πολλών τμημάτων του απασχολούσε πολλούς εργάτες και δούλευε όλο το 24ωρο. Ο κ. Μανουσαδάκης στην ερώτηση «Πώς νιώθετε που βλέπετε έτσι τον χώρο αυτό, και τι θα επιθυμούσατε να γίνει μελλοντικά;» απάντησε: «Λυπάμαι πολύ που βλέπω το εργοστάσιο έτσι. Θα προτιμούσα να γίνει κάτι χρήσιμο και ευχάριστο για τους κατοίκους. Θεωρώ ότι η ΑΒΕΑ δεν έπρεπε να φύγει, αφού και ο ίδιος ο Δήμος δεν έκανε τίποτα για την εκμετάλλευση του χώρου».
Ο δήμαρχος στη συνέντευξη που μας παραχώρησε είπε τα εξής:
«Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της όλης έκτασης που πριν καταλάμβανε το εργοστάσιο, αυτή τη στιγμή είναι χωρισμένο στα δύο. Ένα τμήμα (το Β.Α μπροστά στη θάλασσα) το έχει η εταιρία «Κρητικά Ακίνητα», θυγατρική της Τράπεζας Χανίων και το υπόλοιπο κομμάτι το έχει η Τράπεζα ALPHA BANK. Σκοπεύουν να αναπτύξουν το ακίνητο αυτό είτε φτιάχνοντας κατοικίες, όπως ήταν το προηγούμενο σχέδιο, είτε κάποια ξενοδοχειακή μονάδα. Ο Δήμος αυτό που μπορεί να κάνει είναι να σώσει τα δύο φουγάρα και τον χώρο του θερμαντηρίου, αυτά που έχουν απομείνει δηλαδή. Έχουμε στείλει τα σχετικά έγγραφα στην Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, ώστε να παρεμποδιστεί η κατεδάφιση και να περάσει από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και αυτό που περιμένουμε είναι μια οριστική απόφαση».
Ο κ. Ι. Κοκκινάκης, μέλος της Ανοιχτής Συνέλευσης των Κατοίκων Ν. Χώρας, υποστηρίζει ότι πρέπει χωρίς άλλη καθυστέρηση να κηρυχθούν οι καμινάδες και το ενδιάμεσο κτίσμα ως νεότερα μνημεία. Θεωρεί ότι, αν το ιδιοκτησιακό καθεστώς ήταν αλλιώς κι αν πριν από μια εικοσαετία είχαν παρθεί διαφορετικές αποφάσεις, σήμερα δε θα συζητούσαμε μόνο για τις καμινάδες και το παλιό λεβητοστάσιο, κάτι που είναι λυπηρό. Συμπληρώνει: «Το όραμα της ανάδειξης των κτισμάτων έχει και συμβολική αξία για την Κρήτη. Πρέπει να διαφυλάξουμε τη βιομηχανική μας κληρονομιά, ειδικά σε μια περίοδο αποβιομηχανοποίησης της χώρας μας. Το ότι συζητάμε ακόμα το θέμα δείχνει ότι δεν έχουμε την κρίση να εκτιμήσουμε το παρελθόν μας».
Η έρευνα αυτή μας οδήγησε σε ποικίλους προβληματισμούς. Ζούμε, πηγαίνουμε σχολείο σε αυτή τη συνοικία και την αγαπάμε. Γι’ αυτό δε θέλουμε κι άλλο τσιμέντο, αλλά θα προτιμούσαμε μια διαφορετική αξιοποίηση χωρίς νέες οικοδομές που θα δώσει μια πνοή οξυγόνου στην πυκνοκατοικημένη Νέα Χώρα.
5o ΓΥΜΝΑΣΙΟ Α’ ομάδα
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Παγιαυλάς Αμάραντος (Γ΄γυμνασίου)
Τσουκαλά Μαρία (Γ΄γυμνασίου)
Φραγκονικολάκη Κυριακή (Γ΄γυμνασίου)
Λουράκη Βάγια (Β΄γυμνασίου)
Αποστολάκη Αντιγόνη (Β΄γυμνασίου)
Επιβλέπουσες καθηγήτριες
Βάσω Πατινιωτάκη – Μαρία Κατσαρού
