Tοπωνύμια των Χανίων που αντιστέκονται στη λήθη

Από πού πήρε το όνομά του το “Πανελλήνιο”; Γιατί η Πύλη της Αμμου έχει ταυτιστεί με τη Σχολή Χωροφυλακής; Τι ήταν το περίφημο “Πάνθεον” και γιατί ο προμαχώνας Σαν Σαλβατόρε ακούγεται περισσότερο ως “Ξενία”;
Τα ερωτήματα που μπορεί να θέσει κανείς σχετικά με τοπωνύμια των Χανίων αμέτρητα. Οπως αμέτρητα και τα ίχνη του παρελθόντος που αρνούνται να περάσουν στη λήθη. Ιχνη που συχνά ταυτίζονταν με κάποιο εμβληματικό κτήριο, δραστηριότητα ή μνημείο το οποίο και χάρισε το όνομά του σε μια ολόκληρη περιοχή.
Κι αν ο πανδαμάτωρ χρόνος, οι τάσεις κάθε εποχής και τα μικρά ή μεγαλύτερα συμφέροντα, κατάφεραν να παρασύρουν στο διάβα τους αυτά τα κτήρια αφήνοντας πίσω τους είτε ερείπια είτε κάποια άχαρη πολυκατοικία, τα ονόματα παραμένουν στη θέση τους μέχρι σήμερα, αποδεικνύοντας ότι η γλώσσα πολλές φορές είναι δυνατότερη και ανθεκτικότερη ακόμα και από την πραγματικότητα.
Οι “διαδρομές” με τη βοήθεια του ιστορικού ερευνητή Μανώλη Μανούσακα ανατρέχουν σήμερα σε μερικές χαρα- κτηριστικές περιπτώσεις που μια περιοχή εξακολουθεί να φέρει το όνομα ενός κτηρίου ή μνημείου, παρότι αυτό έχει εδώ και χρόνια χαθεί οριστικά.

Το γερμανικό πουλί
Το “γερμανικό” ή “κακό πουλί” υπήρξε ένα από τα πολυσυζητημένα μνημεία των Χανίων και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την περιοχή της Παρηγοριάς μέχρι και πρόσφατα όπου το μνημείο καταστράφηκε, ενώ συγχρόνως -ό,τι απόμεινε από αυτό- εξαφανίστηκε μέσα σε ένα πλήθος νεόδμητων οικοδομών.
Ενα μνημείο που έφτιαξαν οι Γερμανοί κατακτητές στη μνήμη των αλεξιπτωτιστών που έχασαν τη ζωή τους στη Μάχη της Κρήτης.
«Το γερμανικό πουλί κατασκευάστηκε το 1941 με τη συμβολή Βρετανών αιχμαλώτων αλλά και Γερμανών στρατιωτών και είχε αυτή τη μονοκόμματη αισθητική των χιτλερικών μνημείων, αν και αρκετά λιτό», σχολίασε ο κ. Μανούσακας, ενώ συμπλήρωσε ότι η φήμη πως κάτω από το μνημείο υπήρχε μια πλάκα που έγραφε στα γερμανικά ότι οι αλεξιπτωτιστές κατήλθαν δήθεν σε μια χώρα βαρβάρων κ.λπ. δεν επιβεβαιώνεται από τις φωτογραφίες της εποχής που κατασκευάστηκε κι έχουν διασωθεί.
Τελικά, η μοίρα του μνημείου σημαδεύτηκε από μια καταιγίδα στις 28 Νοεμβρίου του 2000 που φέρεται να κατέστρεψε το “πουλί”, ενώ η ραγδαία οικιστική ανάπτυξη ολοκλήρωσε τον “αφανισμό” του.
Παρόλα αυτά οι μεταπολεμικές γενιές των Χανιωτών ακόμα και μετά την καταστροφή του συνέχισαν να αποκαλούν την περιοχή “γερμανικό πουλί” αν και η ονομασία αυτή φαίνεται να φθίνει στις μέρες μας.

Τα “Πανελλήνιο”
Το “Πανελλήνιο” αποτελεί μια πολύβουη γωνιά της Νέας Χώρας από το οποίο διέρχονται καθημερινά χιλιάδες ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες. Ελάχιστοι, ωστόσο, από τους νεότερους γνωρίζουν ότι το όνομα της περιοχής το έδωσε ένα καφενείο που λειτουργούσε μέχρι και σχετικά πρόσφατα στη συμβολή των οδών Σελίνου και Μελετίου Μεταξάκη.
«Ηταν ένα διώροφο κτήριο που είχε κατασκευαστεί στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ενα κτίσμα επιβλητικό που δέσποζε στη μικρή πλατεία. Στον κάτω όροφο του κτηρίου λειτουργούσε το ιστορικό καφενείο “Πανελλήνιον” που υπήρχε από την εποχή του Μεσοπολέμου και τελικά έμεινε η ονομασία του», σημείωσε ο κ. Μανούσακας και πρόσθεσε «δυστυχώς το κτήριο αυτό χάθηκε -κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’80- γιατί δεν είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο και στη θέση του χτίστηκε μια πολυκατοικία».

Η Σχολή Χωροφυλακής
Η Πύλη της Αμμου είναι από τα σημαντικότερα μνημεία αλλά και από τις πιο αγαπημένες γωνιές των Χανίων λόγω της όμορφης θέας που προσφέρει προς το Κουμ Καπί. Κι όμως η σημερινή εικόνα της περιοχής απέχει πολύ από αυτή που ήταν πριν από μερικές δεκαετίες όταν πάνω στο σημερινό άλσος δέσποζε η Σχολή Χωροφυλακής. Από αυτή άλλωστε πήρε το όνομά της και η περιοχή με τους παλαιότερους να αναφέρονται σε αυτό το τοπονύμιο μέχρι και σήμερα.
«Την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας υπήρξε Σχολή Κρητικής Χωροφυλακής και βρισκόταν πάνω στον προμαχώνα που αργότερα χτίστηκε το Ξενία. Ωστόσο, το κτήριο της Βασιλικής Σχολής Χωροφυλακής που έδωσε το όνομά της στην περιοχή της Πύλης της Αμμου χτίστηκε μετά την Ενωση της Κρήτης και συγκεκριμένα το 1927», εξήγησε ο κ. Μανούσακας. Επρόκειτο για ένα κτήριο εντυπωσιακό που έδενε αρμονικά με το προγενέστερο μνημείο και θύμιζε αρχιτεκτονικά τα σχολεία της οδού Κοραή.
«Ηταν ένα κτήριο ισόγειο, είχε ένα κομμάτι μεγάλο από πίσω με κάποια βοηθητικά κτήρια, ενώ περιλάμβανε και το μεγάλο κτήριο του πρώην στρατιωτικού νοσοκομείου που είχε χτιστεί επί Αιγυπτιοκρατίας και είχε επεκταθεί επί Τουρκοκρατίας.
Η αρχή του τέλους του σημαντικού αυτού κτηρίου υπήρξαν οι βομβαρδισμοί του 1940 και 1941. Ειδικότερα το 1940 το κτήριο υπήρξε στόχος των ιταλικών βομβαρδισμών χωρίς ωστόσο να πληγεί το κτίσμα. Δεν είχε όμως την ίδια τύχη και κατά τους γερμανικούς βομβαρδισμός του 1941 που γκρέμισαν ένα τμήμα του. Στη συνέχεια η γερμανική διοίκηση αφαίρεσε τα κεραμίδια και τελικά το κτήριο κατεδαφίστηκε το ’44 – ’45.
Σήμερα σώζονται κάποιες καμάρες από τη στήριξη του ισογείου.

Το Πάνθεον
Τη θέση του ιστορικού κινηματογράφου πήρε μια πολυώροφη οικοδομή που φέρει το όνομα “Μέγαρο Πάνθεον”. Ωστόσο, τίποτα από την αισθητική του κτηρίου που στέγασε τον κινηματογράφο δεν έχει διασωθεί.
Υπήρξε στην εποχή του ο μεγαλύτερος κινηματογράφος της Κρήτης. Το όνομά του διασώζεται μέχρι σήμερα έχοντας “σφραγίσει” την ανατολική πλευρά της πλατείας Νέων Καταστημάτων.
Ο λόγος για τον κινηματογράφο “Πάνθεον” που για δεκαετίες ολόκληρες πρόσφερε μοναδικές συγκινήσεις από τον μαγικό κόσμο της 7ης Τέχνης σε χιλιάδες Χανιώτες και Χανιώτισσες. Ο κινηματογράφος άρχισε να λειτουργεί, προπολεμικά, το 1933. Εμπνευστές του μεγαλοπρεπούς για την εποχή σινεμά υπήρξαν, όπως αναφέρεται στο βιβλίο “Σινέ Σαντάν” του Γιώργου Φθενάκη, τα αδέρφια Γιάννης και Γρηγόρης Δασκαλογρηγοράκης. Οι προβολές ξεκινούσαν από τις 3 το μεσημέρι -και τις Κυριακές από τις 10 το πρωί- και συνεχίζονταν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της επομένης. Ο εν λόγω κινηματογράφος έζησε την εποχή της ακμής του σινεμά αλλά και την πρώτη κρίση που έφερε η έλευση της τηλεόρασης.
Τελικά, το “Πάνθεον” μαζί με το εντυπωσιακό κτήριο που στέγασε αμέτρητα κινηματογραφικά όνειρα και στιγμές χαλάρωσης και ψυχαγωγίας “έφυγε” το 1979. Η νέα εποχή, ακολουθώντας τα αισθητικά πρότυπα των Αθηνών, γοητευόταν από τις πολυκατοικίες. Ωστόσο, το ιστορικό “Πάνθεον” εξακολουθεί να ζει μέσα στις μνήμες των παλαιότερων αλλά και να αποτελεί σημείο αναφοράς για όλους τους Χανιώτες.

Η ΑΒΕΑ
Η ΑΒΕΑ υπήρξε το εμβληματικότερο εργοστασιακό κτήριο των Χανίων που δέσποζε για πάνω από 100 χρόνια στο παραλιακό μέτωπο της Νέας Χώρας. Η ιστορία της είναι συνυφασμένη με την οικονομική και κοινωνική ζωή των Χανίων ενώ εκατοντάδες είναι οι άνθρωποι, μέσα στην πολύχρονη ιστορία της, που εργάστηκαν στο εργοστάσιο. Η ίδρυση του εργοστασίου έγινε στα 1889 και αποτέλεσε την πρώτη βιομηχανία του είδους της στην Ελλάδα και μια από τις μεγαλύτερες στη Μεσόγειο. Στην Κρήτη το 18ο αιώνα το λάδι αποτελούσε το βασικό εξαγώγιμο προϊόν. Ετσι, η ΑΒΕΑ διαμόρφωσε μια ανεξάρτητη οικονομία στο νησί, στηρίζοντας τον αγροτικό τομέα, αφού συνδέθηκε με το βασικότερο αγροτικό προϊόν της περιοχής. «Δυστυχώς από το όλο συγκρότημα ελάχιστα έχουν απομείνει σήμερα καθώς το ξεκίνημα του 21ου αιώνα συνέπεσε με τη σάρωση των σημαντικότερων ίσως υπολειμμάτων του χαρακτηριστικού αυτού βιομηχανικού μνημείου, του παλιότερου και μεγαλύτερου κάποτε των Χανίων», επεσήμανε ο κ. Μανούσακας.
Αρχές του 2000 η μοίρα του εντυπωσιακού βιομηχανικού συγκροτήματος ήταν προδιαγεγραμμένη. Το εργοστάσιο της ΑΒΕΑ μεταφέρεται στα Κεραμειά και λίγα χρόνια μετά οι μπουλντόζες πιάνουν δουλειά γκρεμίζοντας όχι απλώς ένα εργοστάσιο αλλά και μια μοναδική ευκαιρία για τα Χανιά να αποκτήσουν έναν χώρο πολιτισμού και παιδείας μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας και ιστορίας.
Σε πείσμα της λήθης διασώζονται μέχρι τις ημέρες μας οι δύο υψικάμινοι του εργοστασίου χωρίς, πάντως, να είναι ακόμα εξασφαλισμένο το μέλλον τους. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, η ΑΒΕΑ παραμένει ολοζώντανη στην καθημερινότητα της πόλης ως τοπονύμιο αναγνωρίσιμο από όλους.

Το Ξενία
Το ξενοδοχείο “Ξενία” του ΕΟΤ στα Χανιά είχε κατασκευαστεί πάνω στον προμαχώνα Σαν Σαλβατόρε στη Δυτική Τάφρο των Ενετικών Οχυρώσεων. «Η ανέγερσή του έγινε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 στη θέση που κάποτε βρισκόταν ο στρατώνας της Κρητικής Χωροφυλακής», επεσήμανε ο κ. Μανούσακας και πρόσθεσε ότι το “Ξενία” υπήρξε η πρώτη σοβαρή ξενοδοχειακή μονάδα στα Χανιά εγκαινιάζοντας ουσιαστικά την τουριστική προοπτική που γιγαντώθηκε μέσα στα επόμενα χρόνια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι επικεφαλής της ομάδας αρχιτεκτόνων που ανέλαβαν την υλοποίηση των ξενοδοχείων “Ξενία” του ΕΟΤ ανά την Ελλάδα υπήρξε ο φημισμένος αρχιτέκτονας Αρης Κωνσταντινίδης.
Το ξενοδοχείο λειτούργησε έως τις αρχές του 21ου αιώνα, στη συνέχεια έμεινε για κάποια χρόνια ανενεργό για να γκρεμιστεί τελικά το 2006 με απώτερο στόχο την ανάδειξη της Δυτικής Τάφρου και του προμαχώνα Σαν Σαλβατόρε.
Σήμερα, ελάχιστα ίχνη από το ιστορικό ξενοδοχείο απομένουν για να θυμίζουν την άλλοτε κραταιή τουριστική μονάδα που έδωσε το όνομά της στην περιοχή. Ακόμα όμως κι αν δεν υπάρχει σήμερα, το “Ξενία” εξακολουθεί να αναφέρεται στις κουβέντες των ντόπιων.