Γιάκομπ Γιόρνταενς, “Προμηθέας δεσμώτης”, 1640, Μουσείο Βάλραθ – Ρίσαρτζ, Κολωνία.

O   Γιάκομπ Γιόρνταενς είχε υπάρξει ο μεγάλος συνεχιστής της Σχολής της Αμβέρσας μετά τον θάνατο του Ρούμπενς, ιδιαίτερα στα πεδία της μνημειακής θρησκευτικής και ιστορικής ζωγραφικής. Ούτε όμως και η απόδοση μυθολογικών επεισοδίων απουσίαζε από το ρεπερτόριό του, όπως καθιστά σαφές το έργο του “Προμηθέας δεσμώτης” στο μουσείο της Κολωνίας.
Η ιστορία του πολύπαθου Προμηθέα είναι λίγο πολύ γνωστή. Ο Προμηθέας, μυθικός δημιουργός της ανθρωπότητας, χορηγός της πολιτισμικής φλόγας και προστάτης των Τεχνών και των Επιστημών, έμελλε να γνωρίσει τη μήνιν του Δία, επειδή ενάντια στη βούληση του πατέρα των θεών έκανε τους θνητούς κοινωνούς του αγαθού της φωτιάς. Το αέναο μαρτύριο που του είχε επιβληθεί, προέβλεπε ότι ένας αετός θα ερχόταν και θα κατασπάραζε το συκώτι του αθάνατου γιου ενός Τιτάνα κάθε μέρα, για να ξαναφυτρώσει αυτό κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Ο Γιόρνταενς συνδυάζει στην εικονογραφική εκδοχή πολλές διαφορετικές στιγμές του μυθικού επεισοδίου. Ο Προμηθέας πεσμένος στο έδαφος με το αναψοκοκκινισμένο κεφάλι και τα παραμορφωμένα από πόνο φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του προσώπου του, έχει συλληφθεί υφιστάμενος το τρομερό μαρτύριο, με τον αετό – τιμωρό να επικρέμαται από πάνω του, προτάσσοντας απειλητικά τις ανοιχτές φτερούγες του. Στο δεξιό φόντο του πίνακα διακρίνεται ο αγγελιοφόρος των θεών Ερμής. Η παρουσία του βρίσκει την εξήγησή της στη βάση μιας πληροφορίας που μας παρέχει ο τραγικός ποιητής Αισχύλος στην περίφημη αρχαία Τριλογία του με θέμα το μυθικό ήρωα -διασώζεται ως γνωστόν μονάχα ο “Προμηθέας Δεσμώτης”. Ο Δίας είχε αποστείλει τον Ερμή στον Τιτάνα για να του αποσπάσει το μυστικό που μονάχα ο τελευταίος κατείχε από τη μητέρα του για την ύπαρξη μιας προφητείας που προέβλεπε ότι ο Δίας θα εκπέσει από την εξουσία, γνωρίζοντας την προδοσία ενός από τα ίδια του τα τέκνα. Στην παράκληση του Ερμή, ο Προμηθέας θα τον περιγελάσει, θέτοντας ως απαρέγκλητη προϋπόθεση για την αποκάλυψη της κρίσιμης πληροφορίας την απελευθέρωσή του από τα δεσμά. Ο Δίας μπροστά στην αμετακίνητη στάση του ανένδοτου Προμηθέα, θα εξοργιστεί τόσο πολύ, ώστε θα εκτοξεύσει εναντίον του έναν κεραυνό, βυθίζοντάς τον στα Τάρταρα.
Μια σειρά από άλλα συνοδευτικά αντικείμενα που κάνουν την εμφάνισή τους εντός του έργου καλούνται να εικονογραφήσουν με αλληγορικό τρόπο άλλες πτυχές του μυθικού επεισοδίου. Ετσι, η μαρμάρινη προτομή στα δεξιά θα μπορούσε να εκληφθεί σε μια διττή, ίσως παραπληρωματική ερμηνεία, είτε ως μια παραπομπή στην ιδιότητα του Προμηθέα ως “πλάστη” του ανθρώπινου είδους, είτε ως αλληγορική αναφορά στην Πανδώρα, που κατεβαίνοντας με εντολή του Δία στη γη θα υπάρξει πηγή δεινών για τους θνητούς, καλούμενη καθ’ αυτόν τον τρόπο να μετουσιώσει σε πράξη την εκδικητική μανία του Ολύμπιου πατέρα για την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα.
Ενα βάζο με οστά κάτω ακριβώς από το άγαλμα, παραπέμπει σε μια περαιτέρω προκλητική ενέργεια από την πλευρά του Προμηθέα απέναντι στον τύραννό του, στην προσφορά θυσίας στον Δία άσαρκων οστών, ως ειρωνική πράξη αντίδρασης στην εντολή του τελευταίου να ενσκήψει λοιμός στην ανθρωπότητα.
Αντίθετα μονάχα στην κάτω αριστερή γωνία του πίνακα μόλις και διακρίνεται, απεικονισμένη συμβολικά με τη μορφή μιας πύρινης εστίας, η γενεσιουργός αιτία των παθών του ευγενούς Τιτάνα.