Ιστορική επιμέλεια: ΓΙΩΡΓΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ
Με αφορμή τον πρόσφατο μεγάλο σεισμό (6.2 Ρίχτερ της 12ης Οκτωβρίου), ας ανατρέξουμε στον ύστερο μεσοπόλεμο της Ελλάδας και ας αναζητήσουμε από πηγές της εποχής μαρτυρίες και πληροφορίες για σεισμούς και άλλες θεομηνίες που έπληξαν την χώρα και την Κρήτη. Ένα σημαντικό γεγονός, λοιπόν, από την άποψη ότι μαρτυρά αψευδώς το βαθμό ετοιμότητας της κρατικής μηχανής, είναι, ανέκαθεν, μια θεομηνία.
Πυρκαγιά του 1936 στάθηκε αφορμή για τη ριζική ανακαίνιση του Διοικητηρίου του Νομού Χανίων, στην Κρήτη. Το σημερινό Διοικητήριο (Νομαρχιακό Μέγαρο – Δικαστήρια) Χανίων είχε αρχίσει να χτίζεται στο τέλος του 19ου αιώνα ως Τουρκικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Το 1900, αποπερατώθηκε ο πρώτος όροφος και αφού εγκαταστάθηκαν οι δικαστικές αρχές, εξωραΐζεται με μαρμαροστρώσεις και διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου. Κατά την ανακαίνιση μετά το ’36, προστέθηκε ο τρίτος όροφος στην κεντρική πτέρυγα.
Στις 19 Οκτωβρίου 1937, οι εφημερίδες εκδίδουν «παράρτημα» (β’ εκδόσεις), προκειμένου να ενημερώσουν τον κόσμο για τις μεγάλες καταστροφές, που προξένησαν πλημμύρες στην Αττική. «[…]Ο κάμπος της Αναβύσσου είχε πλημμυρίσει, τα σπίτια του οικισμού της Αναβύσσου είχαν γεμίσει νερά. Τα πηγάδια είχαν αχρηστευθεί. Μεγάλη συμφορά για τους πρόσφυγες που μόλις είχαν αρχίσει να ορθοποδίζουν. Στην Φώκαια οι καταστροφές ήταν πιο μικρές γιατί το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού ήταν στην πλαγιά του λόφου. Δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα[…]».
Πριν καν, όμως, συμπληρώσει διετία η κυβέρνηση Μεταξά στην εξουσία (θέρος του 1938), εκλήθη ν’ αντιμετωπίσει ισχυρότατο σεισμό στο λεκανοπέδιο Αττικής.
Ο Εγκέλαδος επισκέφθηκε τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες της 20ης Ιουλίου 1938 «το πέραν της Πάρνηθος λεκανοπέδιον της Αττικής. Πλείστα χωρία επί του Ευβοϊκού εδοκιμάσθησαν σκληρά». Η σεισμική δόνηση χαρακτηρίζεται από τον Τύπο της εποχής «σφοδροτάτη» και το επίκεντρο του σεισμού τοποθετείται στο χωριό Χαλκούτσι, το οποίο και ισοπεδώθηκε.
Εννέα νεκροί και 37 τραυματίες ήταν ο θλιβερός απολογισμός της σεισμικής δόνησης των 6 Ρίχτερ, ενώ στη Σκάλα Ωρωπού και τη γύρω περιοχή σημειώνεται το εξής γεωλογικό φαινόμενο: Από τις ρωγμές του εδάφους που προκλήθηκαν από τον σεισμό άρχισαν να αναβλύζουν πίδακες με θερμό νερό.
Η εφημερίδα «Έθνος» αφιερώνει στην «έκτασιν των καταστροφών και των ανθρωπίνων θυμάτων» το πρωτοσέλιδο της 21ης Ιουλίου. Το ρεπορτάζ ολοκληρώνεται στην 5η σελίδα.
«Η ημέρα έφερεν εις το φως ολόκληρον το μέγεθος της καταστροφής», αναφέρεται στο ρεπορτάζ του «Έθνους» και προστίθεται:
«Χωρία ολόκληρα με πλούσιαν καλλιέργειαν μετεβλήθησαν εις σωρούς ερειπίων. Ο πληθυσμός παραμένει εις το ύπαιθρον, άλλος μεν τελείως άστεγος και άλλος φοβούμενος να επιστρέψη υπό την διερρηγμένην στέγην του. Εις την αγωνίαν αυτήν των σεισμοπλήκτων έχει προστεθή ο κίνδυνος της βροχής και της καταστροφής των εκτεθειμένων εις το ύπαιθρον γεννημάτων των ως και το πρόβλημα της υδρεύσεως.
Εκ της σεισμικής δονήσεως περισσότερον εδοκιμάσθησαν τα χωρία Σφενδάλη, Κακοσάλεσι, Σκάλα Ωρωπού, Μήλεσι, Ωρωπός, Συκάμινον, Χαλκούτσι και Νέα Παλάτια ως ευρισκόμενα πλησίον ή εις το επίκεντρο του σεισμού. Χαρακτηριστικόν της βιαιότητος της σεισμικής δονήσεως είνε ότι ο παλαιότατος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του χωρίου Ωρωπού, ο οποίος από 350 ετών αντέσχεν εις τας δονήσεις της σεισμοπαθούς αυτής περιοχής, παρουσιάζει ρωγμάς μέχρι του εδάφους και κατέστη τελείως σχεδόν ετοιμόρροπος.
Η δόνησις κατηρείπωσεν εξ ολοκλήρου το παλαιόν άλλως τε κτίριον των φυλακών Ωρωπού, του οποίου εκρημνίσθησαν ο περίβολος και πολλά εκ των κελλίων. Σκηναί αλλοφροσύνης επηκολούθησαν. Ενώ οι τοίχοι και τμήματα της στέγης κατέρρεον, οι κρατούμενοι ηγείροντο έντρομοι, και εκραύγαζον εις βοήθειαν μη δυνάμενοι να εξέλθουν των θαλάμων. Πολλοί κατεπλακώθησαν και συνεθλίβησαν οικτρώς, τρεις δε, ο γνωστός Δουλφής, ο οποίος είχε φονεύση πρό τινων ετών τα τέκνα του, και οι ελαφροποινίται Καμπάλιος και Λαγογιάννης εύρον τον θάνατον εν μέσω των ερειπίων».
Το επόμενο καλοκαίρι (01/06/1939), έχουμε σοβαρές σεισμικές δονήσεις και στα Καλάβρυτα Αχαΐας, ενώ στο β’ δεκαπενθήμερο του Αυγούστου (22/8/1939), εκρήγνυται το ηφαίστειο της Θήρας και το φθινόπωρο νέο μεγάλο σεισμό στα Εφτάνησα (20/09/1939, 6.3 Ρίχτερ, Κεφαλλονιά). Στις φυσικές καταστροφές, όμως, έρχεται να προστεθεί και μεγάλη πυρκαγιά, που ξεσπά, αρχές του 1940 (11 Ιανουαρίου), σε αποθήκες καπνού και βάμβακος στη Θεσσαλονίκη, καταστρέφοντας τεράστιες ποσότητες από τα αποθηκευμένα προϊόντα.
Ένας σημαντικότατος σεισμός, όμως, είχε συγκλονίσει και το Αιγαίο το Φλεβάρη του 1935 (25/02). Επίκεντρό του ήταν ο νομός Ηρακλείου και από τα 7 του Ρίχτερ επλήγησαν σοβαρότατα τα χωριά Σκαλάνι, Ανώπολη, Επάνω Βάθεια, Καινούργιο Χωριό και Γούρνες Τεμένους. Σκοτώθηκαν 8 άτομα, ενώ τραυματίστηκαν 204 και έμειναν χωρίς στέγη 374 οικογένειες. Στο Ηράκλειο, βλάφτηκαν το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο, το Γυμνάσιο, η εκκλησία του Αγίου Μηνά, πολλά σχολεία και σπίτια. Παρουσίασαν σοβαρή απόκλιση οι τοίχοι του Αρχαιολογικού Μουσείου και πολλά εκθέματα καταστράφηκαν. Αρκετές, όμως, βλάβες παρουσιάστηκαν και στις περιοχές Ρεθύμνου και Χανίων. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε ολόκληρη την Κρήτη, Κυκλάδες, Πελοπόννησο, Αθήνα, Ιόνια νησιά μέχρι την Κέρκυρα, Κάιρο κ.α.
Θα έπρεπε να καταγραφεί εδώ πως πόλεις, στις οποίες ιδρύθηκαν και λειτούργησαν Πυροσβεστικές Υπηρεσίες (Πυροσβεστικοί Σταθμοί) την πρώτη δεκαετία μετά την ψήφιση του ιδρυτικού του Σώματος Νόμου και μέχρι και την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, για την αντιμετώπιση θεομηνιών, καταστροφών, εμπρησμών και πυρκαγιών, ήσαν: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και η Θεσσαλονίκη το 1932, η Πάτρα το 1933, το Ηράκλειο το 1934, η Καβάλα το 1935, ο Βόλος το 1937, η Λάρισα, τα Χανιά και η Ξάνθη το 1938 και η Ελευσίνα, η Καλαμάτα, τα Γιάννενα, η Πρέβεζα, η Κέρκυρα, η Φλώρινα, η Κοζάνη, η Δράμα, η Μυτιλήνη, οι Σέρρες και το Αγρίνιο το 1940.
i. http://users.otenet.gr/~tdala/GALINI.htm
ii. Δες εφημερίδα ΕΘΝΟΣ (21–07–1938, σελ. 1 και 5) και εφημερίδα ΝΕΑ (25–11–1999, σελ. Ν17).
iii. Για το σεισμό του 1935 και τις συνέπειές του, διάβασε εφημερίδες της εποχής («Ακρόπολις» 26.2.1935 «Καθημερινή» 27.2.1935, «Αθηναϊκά Νέα» 27.2.1935).
iv. http://www.fireservice.gr/histori/
