Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι GLOBULARIA alypum (Γκλομπουλάρια άλυπον) ή Aλυπον το φρυγανώδες ή Άλυπον το σφαιράνθεμον. Ανήκει στην οικογένεια των Γλοβουλαροειδών. Κατάγεται από την Ασία και την Ευρώπη. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε μέρη ορεινά, ακαλλιέργητα, πετρώδη, άγονα και ξηρά. Το συναντούμε με τις ονομασίες Τσουκλάδα, Στουρέκι, Τσουρέκι, Σίδερι (Αττική), Αλουτσά, Χαμολιά (Κήθυρα), Σένκα η αγριοσιναμική (Κρήτη), Αλληλούια (Ζάκυνθο), Της προβατίνας το χορτάρι.
Είναι μικρός θάμνος, ο οποίος διατηρεί πάντοτε τα φύλλα του και φτάνει σε ύψος τα 60 έως 120 εκατοστά. Το στέλεχος του είναι κοκκινωπό. Τα φύλλα του εναλλασσόμενα, μακρά, μυτερά, οδοντωτά, σκληρά, διάρκειας, σχεδόν χωρίς μίσχο και με χρώμα το κυανό της θάλασσας. Τα άνθη του είναι σφαιρικά κατά κεφαλίδας.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό στους αρχαίους Eλληνες. Ο Διοσκουρίδης το θεωρούσε άριστο καθαρτικό της χολής. Του απέδιδαν αντιπυρετικές, καταπραϋντικές και καθαρτικές ιδιότητες, ειδικά σε ό,τι αφορά τη χοληδόχο κύστη.
Σε μονογραφία του φυτού που έγραψε ο φαρμακοποιός κ. Δημήτριος Πιτσινός, αναφέρει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι είναι γνωστό στους χωρικούς, που το χρησιμοποιούν ως καθαρτικό αντί της σιναμικής, τα δε πρόβατα το αναζητούν και το βρίσκουν όταν πάσχουν από δυσκοιλιότητα. Οι χωρικοί σε Γαλλία και Πορτογαλία το χρησιμοποιούσαν ως αβλαβές και ακίνδυνο καθαρτικό. Στα Κύθηρα γνώριζαν ότι το φυτό αυτό είχε την ιδιότητα να κατευνάζει τους πόνους και το ονόμαζαν Χαμολιά (χαμηλή ελιά), ίσως γιατί τα φύλλα του μοιάζουν κάπως με τα φύλλα της ελιάς. Οι δρογοπώλες των Αθηνών το πουλούσαν σαν αποτελεσματικό φάρμακο κατά των παθήσεων του στομάχου και σαν θαυματουργό κατά των πεπτικών ελκών.
Στη λαϊκή ιατρική το φυτό είχε μεγάλη εκτίμηση και το χρησιμοποιούσαν ως μαλακό καθαρτικό. Γνώριζαν ότι το βότανο δεν προκαλεί ερεθισμούς, ζαλάδες, δυσφορία και μάλιστα ήταν κατάλληλο για άτομα λεπτοφυή και σε δόση 20-30 γραμμαρίων ως βραστάρι. Το συνιστούσαν ως δραστικό φάρμακο κατά της υδρωπικίας και των διαλειπόντων πυρετών, των πονοκεφάλων και των πόνων των δοντιών.
Το χρησιμοποιούσαν ακόμη κατά των παθήσεων του στομάχου και των πεπτικών ελκών. Είναι γνωστό ότι οι νομάδες στην έρημο της Τυνησίας το χρησιμοποιούσαν για να γιατρεύουν έλκη του στομάχου.
Στην Κρήτη το βότανο το ονόμαζαν Τσουρέκι, Τσουράκι, Στουρέκι, Σένκα η αγριοσιναμική ή Χιονόχορτο. Από αυτό έφτιαχναν ένα έγχυμα και το έδιναν στα παιδιά που υπέφεραν από ακράτεια ούρων. Ακόμη τη στάχτη του την χρησιμοποιούσαν αντί για σόδα στην κατασκευή λευκών σαπώνων.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα του βοτάνου έχουν γεύση πικρή και κάπως δυσάρεστη. Το κύριο τοξικό στοιχείο είναι η γκλομπουλαρίνη και το κύριο καθαρτικό η γκλομπουλαρετίνη.
Σώμα ρητινώδες. Το σφαιράνθεμο περιέχει μία γλυκοσίδη, τη γκλομπουλαρίνη, γκλομπουλαρικό οξύ, ίχνη αιθέριου ελαίου κ.ά..
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει Φεβρουάριο και Μάρτιο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα ανθισμένα μέρη του φυτού. Τα φύλλα πρέπει να μαζεύονται την εποχή της άνθισης. Τα ανθισμένα μέρη σπάνια χρησιμοποιούνται και πρέπει να μαζεύονται την εποχή που το φυτό έχει τη δεύτερη άνθιση και να ξηραίνονται στον ήλιο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως ελαφρό καθαρτικό, αντιπυρετικό, αφιδρωτικό, στομαχικό και κατά της ισχιαλγίας. Ως καθαρτικό μπορεί να αντικαταστήσει θαυμάσια τα φύλλα σιναμικής, που η δόση της για τον σκοπό αυτό πρέπει να είναι διπλάσια.
Σήμερα δεν χρησιμοποιείται πολύ στη βοτανοθεραπευτική.
Τα τελευταία χρόνια το φυτό έχει γίνει αντικείμενο εκτεταμένων ερευνών όσον αφορά την περιεκτικότητά του σε δευτερογενείς μεταβολίτες και την αντιοξειδωτική του δράση.
Ακόμη έρευνες που έχουν γίνει αναφέρουν ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι το βότανο έχει ανδρογόνες ιδιότητες και ότι συμβάλει στη δημιουργία σπέρματος.
Θεωρείται τοξικό βότανο αλλά εργαστηριακά δεν έχει επιβεβαιωθεί η τοξικότητά του στον άνθρωπο και η βιβλιογραφία δεν αναφέρει σχετικές περιπτώσεις.
Παρασκευή και δοσολογία
Ως καθαρτικό το βότανο παρασκευάζεται ως αφέψημα. Η δοσολογία είναι 7 έως 14 γραμμάρια σε 1,5 φλιτζάνι νερό για 5 λεπτά.
Για την ισχιαλγία η δοσολογία είναι 5 γραμμάρια το πρωί πριν το πρόγευμα για ένα μήνα.
Προφυλάξεις
Ακολουθούμε με προσοχή τη συνιστώμενη δοσολογία. Δεν ενδείκνυται η χρήση του βοτάνου από τις εγκύους.
