1000 Λέξεις

Αυτό είναι το γνωστό κλισέ στο οποίο καταφεύγουμε όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την επικοινωνιακή ικανότητα της εικόνας. Είναι όμως έτσι; Ίσως ναι σε κάποιες περιπτώσεις. Ταυτόχρονα όμως η φράση είναι εξαιρετικά περιοριστική, αφού οι λέξεις μπορεί και να είναι ένα εκατομμύριο, μία ή και καμία.
Το ζήτημα τίθεται ευθύς εξαρχής σε λανθασμένη βάση. Η εικόνα, ειδικότερα η μηχανικά παραγόμενη εικόνα, δεν είναι ένας κώδικας σύμπτυξης νοημάτων και αντικατάστασης του λόγου. Συνιστά μία ολοκληρωμένη γλώσσα που διέπεται από τις αρχές και τους κανόνες της και πολλές φορές -τις περισσότερες- αλληλοσυμπληρώνεται με τον προφορικό ή γραπτό λόγο προκειμένου τα μεταδοθεί το επιθυμητό μήνυμα.
Αυτό δεν είναι κάτι που αφορά μόνο στις εικόνες που αποτελούν προϊόν κάποιας δημιουργικής – καλλιτεχνικής πρόθεσης, αλλά όλες τις εικόνες εν γένει. Ένα άλλο κλισέ λέει ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας. Οι εικόνες παράγονται και αναπαράγονται με καταιγιστικούς ρυθμούς και αποτελούν όλες ένα τρόπο επικοινωνίας κάθε είδους μηνυμάτων, για κάθε χρήση και κάθε σκοπό. Ακριβώς όπως η γλώσσα, μπορούν να είναι φορείς τόσο της πιο αγοραίας χυδαιότητας, όσο και της πιο λεπτής και ευγενικής έκφρασης. Η γκάμα της καλύπτει από τον επιστημονικό ορθολογισμό μέχρι το καλλιτεχνικό φαντασιακό. Και μέσα σε όλα αυτά μοιάζει να είναι παγκόσμια, να ξεπερνάει γεωγραφικά και πολιτισμικά σύνορα.
Κάτι που δεν ισχύει. Ακόμη και αν παραβλέψουμε το γεγονός ότι η πρόσληψη του μηνύματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που αποτελούν το περιβάλλον του δέκτη, υπάρχουν στοιχεία ακόμα και μέσα στις ίδιες τις ανεπτυγμένες κοινωνίες (που ελέγχουν την συντριπτική πλειοψηφία της πληροφορίας) τα οποία χρήζουν της προσοχής μας. Αυτά έχουν να κάνουν με το πλαίσιο προβολής της εικόνας, π.χ. ποια εφημερίδα τη δημοσιεύει και με τι λεζάντα.
Η αλλαγή οποιουδήποτε από τους δύο αυτούς παράγοντες μπορεί αυτόματα να μεταμορφώσει το μήνυμα. Σε τέτοιες περιπτώσεις ίσως είναι σχετικά εύκολο να διακρίνουμε τη λειτουργία μια και είμαστε εξοικειωμένοι με μια τέτοια χειραγώγηση ήδη από τον καιρό του πολέμου του Βιετνάμ.
Τα πράγματα είναι πιο δύσκολα όσο πιο ευχάριστες είναι οι εικόνες. Και ευχάριστες εικόνες χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο ένα σύστημα που αποσκοπεί στη συνολική διαμόρφωση ενός προτύπου ζωής. Σε αυτόν τον τομέα εργάζονται κάποιοι εξαιρετικοί ρήτορες της εικόνας με πολύ καλή γνώση της ψυχολογίας και των νοητικών και γνωστικών λειτουργιών του ανθρώπινου εγκεφάλου. Δεν αρκεί λοιπόν η εξοικείωση του δέκτη με την εικόνα και τη χρήση της, αλλά απαιτείται και η γνώση των σημειολογικών δομών της. Ένα απτό και επίκαιρο τέτοιο παράδειγμα αποπροσανατολισμένων δεκτών -μετέπειτα πομπών- αποτελούν άτομα μικρής ηλικίας με ιδιαίτερη έφεση στην τεχνολογία διάδοσης των εικόνων, τα οποία όμως αγνοούν ότι ανεβάζοντας μια selfie υποκύπτουν στην ανάγκη να χωρέσουν σε ένα προκατασκευασμένο πρότυπο και ταυτόχρονα παραχωρούν την εικόνα τους σε δημόσια θέα με πιθανόν επικίνδυνες προεκτάσεις.
Στον αντίποδα υπάρχουν εικόνες που επιχειρούν να αποκαλύψουν το τέχνασμα. Αρνούμενες την απατηλή τους αληθοφάνεια, κάνουν εμφανές ότι είναι κατασκευάσματα θέτοντας ακριβώς με αυτόν τον τρόπο υπό αμφισβήτηση και τις υπόλοιπες που ευαγγελίζονται την αλήθεια. Για τη σύγκρουση αυτή η θεωρία της φωτογραφίας έχει ήδη αφιερώσει μερικά εκατομμύρια λέξεις.