Ο άνθρωπος με τις αισθήσεις του, την εμπειρία του, τη νόησή του, τον στοχασμό του και τη συνείδησή του αντιλαμβάνεται το “είναι” και το “γίγνεσθαι” και τις μεταβολές τους, πορευόμενος σ’ έναν κόσμο, τον οποίον “επιθυμεί” να κατανοήσει, να ερμηνεύσει ή και να αλλάξει.
Με αυτή τη συλλογιστική η επιστήμη ερμηνεύει τη γένεση και τη μεταβολή του κόσμου, προδίδοντας τα μυστικά του. Η τεχνολογία αναγκάζει την πλανεύτρα φύση να κάνει αυτά που δεν μπορεί αυτή να κάνει μόνη της. Η θρησκεία προσπαθεί να σώσει τον άνθρωπο και τον κόσμο, ενώ η οικολογία μελετά τις σχέσεις ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και στο ολιστικό τους περι-βάλλον, και μάλιστα σήμερα που οι ανθρώπινες δραστηριότητες -αποδεδειγμένα πια- υπονομεύουν την ισορροπία της φύσης, υπερκαταναλώνοντας, αλόγιστα, και τα τελευταία αποθέματα των φυσικών της πόρων (6).
Στη διάρκεια όμως ετούτης της βίαιης ανθρωπογενούς παρέμβασης, αποκαλύπτεται το τραγικό ανθρώπινο στοιχείο, που αποδεκατίζει κάθε ανθρωποκεντρική, υλική επιδίωξη, και αναδεικνύει το υπαρξιακό, οντολογικό και τελεολογικό αδιέξοδο της υπερκαταναλωτικής ανθρώπινης παρουσίας και εξέλιξης. Συγκεκριμένα, ο Θεός – Κρόνος – Χρόνος ανελέητα φθείρει, καταβροχθίζει και εξαφανίζει την όποια εφήμερη ζωντανή ύπαρξη. Μέσα στο φθοροποιό, αλλά συνεπές οντολογικά, αυτό τοπίο, το ανθρώπινο ον φαινομενολογικά κυρίαρχο, αλλά στο βάθος φοβισμένο και αδύναμο, αναζητά όχι μόνο γνώση, σιγουριά και ασφάλεια, αλλά και αγάπη, ζεστασιά, θαλπωρή και επικοινωνία στον περιβάλλοντα χώρο του. Ωστόσο, το τραγικό αυτό στοιχείο, επικερδές για κάθε θρησκευτική δοξασία, είναι ότι η περικαλής, σαγηνευτική, ηδονοθηρική και ηδονόφιλη φύση, αφού τον γέννησε και του έδωσε σώμα, νόηση και συνείδηση, μετά τον φθείρει σταδιακά -με το κριτήριο ανάλωσης του βιολογικά διατιθέμενου χρόνου- καταδικάζοντάς τον στο αδιάβατο σκότος της ανυπαρξίας (5).
Ποια -συνεπώς- θρησκεία, ποια φιλοσοφία, ποια τεχνολογία και ποια επιστήμη ή και όλα αυτά μαζί μπορούν να αποτρέψουν το αδιέξοδο αυτό της ανθρώπινης -και όχι μόνο- πορείας, που στο διάβα της εξαφανίζει το πρόσωπο, το σώμα, την ψυχή και το νου κάθε ανθρώπινης ύπαρξης; Ποιος πολιτισμός και ποιος σωτήρας μπορεί όχι να επιλύσει, αλλά τουλάχιστον να διερευνήσει το οντολογικό πρόβλημα αποκοπής του ανθρώπου και κάθε έμβιου όντος από τη φύση;
Παρακάμπτουμε όμως το υπαρξιακό αυτό αδιέξοδο, που συνιστά ίσως το πιο συνταρακτικό, γοητευτικό και συναρπαστικό “τέλος” της ανθρώπινης ιστορίας, με τη λογική των μεταχριστιανικού φιλοσόφου, ο οποίος ερωτώμενος για το πρόβλημα αυτό, λέει:
Κι αν απαντήσω, τι θα αλλάξει;
Γι’ αυτό και εμείς, με τη λογική της ριζοσπαστικής βαθιάς Οικολογίας, λέμε ότι: “για οτιδήποτε και για τα πάντα η Φύση ‘ξέρει’ καλύτερα”. Και ακόμη απαντώντας συμπληρωματικά επίσης λέμε ότι: “το μόνο που μπορούμε να κάνουμε ως επιστήμονες, ως ερευνητές, ως εκπαιδευτικοί, ως τεχνολόγοι, ως έμποροι, ως επιχειρηματίες, ως παραγωγοί, ως καταναλωτές και ως πολίτες είναι να αντιγράφουμε δημιουργικά τη λογική της φύσης, ήπια όμως, συνετά και αειφορικά (1).
Μπροστά σ’ αυτές τις λογικές, τις προθέσεις και τις επιδιώξεις για τις σχέσεις ανθρώπου-φύσης, το περιβάλλον με την αξεχώριστη φυσική και ανθρωπογενή του σύσταση και δυναμική, παραμένει ότι μοναδικότερο και πολυτιμότερο διατηρούμε, αφού απ’ αυτό εξαρτάται η επιβίωσή μας.
Ωστόσο θεωρούμε ότι δεν χρειάζεται να αναλύσουμε παραπέρα τις γνωστές, αλλά βάσιμες απειλές ανατροπής της οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη μας, όπως είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μείωση της προστατευτικής στοιβάδας του όζοντος, η όξινη βροχή, η μείωση της βιοποικιλότητας ή οι κλιματικές αλλαγές. Αλλά και ούτε να αξιολογήσουμε και άλλες σοβαρότερες απειλές όπως η πείνα, η δυστυχία, η αρρώστια, η ανεργία, τα ναρκωτικά, η βία ή και αυτή η ίδια η κοινωνική, πολιτισμική και συναισθηματική απανθρωποίηση, αλλοτρίωση, αποξένωση και περιθωριοποίηση (3). Ωστόσο Άνθρωπος, Φύση και Περιβάλλον συνιστούν τον τόπο των οικοσυστημικών μορφών που φύονται και διαπλάσσονται στον πλανήτη μας. Η κάθε μορφή του κόσμου, άβια ή έμβια, έχει υπόσταση, δομή και οργάνωση, διαπλεκόμενη αρμονικά και λειτουργικά με τις άλλες μορφές οικοσυστημάτων της. Στις οικοσυστημικές αυτές μορφές της περιβάλλουσας ανθρωπογενούς φύσης, συναντώνται και συνήθως “συγκρούονται” η ανθρώπινη συνείδηση από τη μια πλευρά και το ωφελιμιστικό και κερδώον ανθρώπινο πρόσωπο από την άλλη. Η σύγκρουση αυτή ανάμεσα στο ατομικό ανθρώπινο συμφέρον και στο συλλογικό, που προσδιορίζεται συνήθως από την οικολογική συνείδηση, είναι ιδιαιτέρως αισθητή και έντονη στις μέρες μας, κυρίως μεταξύ των όποιων κυβερνητικών και διοικητικών οργάνων, υπηρεσιών, εταιρειών, εργολάβων, επιχειρηματιών ή και απλών πολιτών, αφού το περιβάλλον και η φύση εκλαμβάνονται ως χώροι καταναλωτικής ευδαιμονίας και ανάλωσης ιδεών, προτύπων και αγαθών που προορίζονται να καλύψουν τις ανάγκες τις οποίες “κατασκευάζει” η διαφήμιση και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τα προϊόντα που παράγονται και καταναλώνονται, θεωρείται ότι προσεγγίζουν την καλούμενη -αν και άπιαστη κατά πολλούς- ανθρώπινη ευτυχία, παρόλα τα στείρα ευχολόγια και τις πομπώδεις ρητορικές περί βιώσιμης -κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά- κοινωνίας (2).
Έτσι σήμερα -πάλι- η δυστυχώς και πολύπαθη παιδεία και ειδικά η Περιβαλλοντική Παιδεία, καλείται αν υπερασπίσει, να διαφυλάξει και να διατηρήσει το περιβάλλον, τη φύση και τους πόρους της, μέσω όμως όχι κεχωρισμένων σχολικών αντικειμένων “περί φύσεως”, που στο παρελθόν, αλλά και σήμερα, ακόμη, μέσα από τα υφιστάμενα σχολικά προγράμματα Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας, ανατρέπουν το μορφωτικό και πολιτισμικό χαρακτήρα του σχολείου και της σχέσης του με τη φύση, την κοινωνία και την παραγωγή, με τις μονοδιάστατες θεωρητικές, παθητικές και νοησιαρχικές μεθόδους διδασκαλίας τους. Γι’ αυτό και η Περιβαλλοντική Αγωγή σχεδιάζεται, οργανώνεται και εφαρμόζεται μέσω βιωματικών, διερευνητικών, διεπιστημονικών και διαλεκτικών -άτυπων συνήθως- μορφών παιδαγωγικής δράσης, που επιχειρούν να διαμορφώσουν φιλοπεριβαλλοντικές αντιλήψεις, νοοτροπίες, τάσεις, στάσεις, αντιστάσεις και συμπεριφορές στην ελληνική και πλανητική κοινωνία (3).
Οι διδακτικές, μεθοδολογικές αυτές προσεγγίσεις περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης, ευαισθητοποίησης, ενεργοποίησης, αγωγής και εκπαίδευσης, όταν είναι ολοκληρωμένες, στο σχεδιασμό, στην οργάνωση και στην εφαρμογή τους, είναι αποτελεσματικές, γιατί μπορούν να επηρεάσουν βαθιά, στέρεα και αποτελεσματικά τις στάσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές των αυριανών πολιτών της πλανητικής κοινωνίας, κάνοντας έτσι πραγματικότητα τα οράματα της αειφορικής ανάπτυξης, η οποία επιδιώκει να εναρμονίσει και να συμβιβάζει ιστορικά τους χώρους του περιβάλλοντος, της οικονομίας και της κοινωνίας (3,4,5). Παιδεία όμως Περιβαλλοντική, και όχι μόνο, είναι και πάθος, βάθος και έρωτας για ότι είναι αντιληπτό, νοητό, υπαρκτό ή ανύπαρκτο, χρήσιμο ή άχρηστο, όμορφο ή άσχημο, καλό ή κακό. Χρειάζεται όμως να πασχίζεις, να αγωνιάς, να αναζητάς, να αποκαλύπτεις, να ανακαλύπτεις, να αγαπάς και να “παθαίνεις”, για να “μαθαίνεις”. Γι αυτό και χρειάζεται να ζητάς και να ερευνάς ιδέες, καταστάσεις, πράγματα και πρόσωπα, άψυχα και έμψυχα, νεκρά και ζώντα, υπαρκτά και ανύπαρκτα, εφήμερα και χαμένα, μέσα από την αγωνία και τη νοσταλγία για ότι απουσιάζει στον όλο χωρόχρονο.
Φύση -συνεπώς- Περιβάλλον – έρωτας – Πάθος – Βάθος – Γνώση – Τέχνη – Παιδεία και Πολιτισμός, συνδεδεμένα, αλληλεξαρτημενα και εναρμονισμένα, είναι ότι αισθητοποιείται, εννοείται, βιώνεται και οικοδομείται στη συνείδησή σου. Γι’ αυτό και χρειάζεται να συνδεθείς, να συντεθείς και να μετουσιωθείς μαζί τους, στο εννιαμελές αυτό πολύπτυχο της ανθρώπινης αγωγής και παιδείας (4,5).
Γιατί ετούτη η σύζευξη φύσης, γνώσης, πάθους και έρωτα δεν είναι εφικτή, πραγματική και προσεγγίσιμη, αν δεν πασχίσεις επίμονα, επίμοχθα και βασανιστικά μέχρι το τέλος της ύπαρξής σου, για το κάλλος το εφήμερο, τη φευγαλέα την ομορφιά, αλλά και την άνυδρη κόλαση της πικρής γεύσης των καρπών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αθανασάκης Α., Οικο-Περιβαλλοντική Παιδαγωγική, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 1996.
Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2005.
Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντικής Αγωγή και Εκπαίδευση στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2010.
Αθανασάκης Α. Περιβάλλον – Αγωγή και Εκπαίδευση. LIBERAL BOOKS, Αθήνα 2015.
Παύλος Γ., Τοπίο μυστικό: Γνώση του πάθους και του βάθους, ΤΑΜΕΙΟΝ ΘΡΑΚΗΣ – ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ, Αθήνα 2004.
O.E.C.D., Towards Sustainable Development, OECD Rome Conference Proceedings, OECD, Paris 2000.
