Κρατάει κομμάτια του παρελθόντος και, ταυτόχρονα, πορεύεται προς το μέλλον μέσα από νέες επιχειρήσεις.
Κάποτε ήταν χαρακτηρισμένη ως η “κακόφημη” γωνιά της πόλης…
Τότε που είχε οίκους ανοχής, “προστάτες”, ναύτες και στρατιώτες από διάφορα μέρη του κόσμου, ενίοτε τσακωμούς και φασαρίες. Στη συνέχεια οι οίκοι ανοχής περιορίστηκαν στην πάροδο με τα σπίτια στον κεντρικό δρόμο να τοποθετούν στην είσοδο την πινακίδα: “Προσοχή Οικογένεια”, προς αποφυγή… παρεξηγήσεων. Τα περισσότερα καφενεία που ήταν στον κεντρικό δρόμο έκλεισαν, κτήρια εγκαταλείφθηκαν.
Ομως, τα εγκαταλελειμμένα και έτοιμα για κατάρρευση σπίτια ανακατασκευάστηκαν και δημιουργήθηκαν ενοικιαζόμενα δωμάτια, μικρά ξενοδοχεία, αλλά πολλές μικρές επαγγελματικές επιχειρήσεις. Το σύγχρονο πρόσωπο της “οδού Μίνωος” επιχειρούμε να ανακαλύψουμε χωρίς να ρίχνουμε την πέτρα της λήθης στο παρελθόν του δρόμου.
Ενοικιαζόμενα δωμάτια και ένα μικρό καφέ λειτουργεί την τελευταία 6ετία στο δρόμο ο Γιώργος Χατζησωτηράκης. «Βρήκα ένα κτήριο σε άθλια κατάσταση, με τους τοίχους πεσμένους, την οροφή διάτρητη. Το ενοικίασα για 20 χρόνια και το ανακατασκεύασα πλήρως φτιάχνοντας 6 ενοικιαζόμενα δωμάτια. Αν είχα ενδοιασμούς για την επιλογή της “Μίνωος”; Ναι το είχα, οι φίλοι μου μου έκαναν πλάκα… “και τι θα έχεις, γυναίκες;” μου έλεγαν. Όμως με τον καιρό ξεθάρεψαν και άλλοι. Επειδή ξέρω τον τουρισμό, εδώ είναι το καλύτερο σημείο της παλιάς πόλης γιατί έχει απομείνει ο δρόμος. Μπορείς να παρκάρεις και να πας απέναντι στο δωμάτιο σου! Αυτό δεν υπάρχει αλλού στην παλιά πόλη. Όλα από εδώ είναι 5 λεπτά! Αν γίνει αυτό που διάβασα στα “Χ.ν.” για την ανάπλαση του αναχώματος τι το καλύτερο…», μας αφηγείται.
Για τον κ. Χατζησωτηράκη είναι προσόν πλέον η “φήμη” του δρόμου καθώς «δεν ενοχλεί κανένα και είναι συνηθισμένο στα ιστορικά κέντρα των πόλεων να υπάρχουν οι παλιές κακόφημες συνοικίες. Ο δρόμος έχει μεγάλη ιστορία ακόμα και σε αυτόν τον τομέα του αγοραίου έρωτα. Δεν υπάρχει άνθρωπος μεγάλος που θα έλθει το Σάββατο να ψωνίσει από τη λαϊκή και στη συνέχεια θα καθήσει στο μαγαζί μου και να μην μου πει “α στα νιάτα μου, εδώ ήταν ένα καφενείο, απέναντι το κρασάδικο, εδώ ήταν η Γεωργία, απέναντι η Ελένη”. Οι γυναίκες αυτές και τότε και τώρα κάνουν ένα λειτούργημα γιατί διαφορετικά τα πράγματα θα ήταν πολύ πιο δύσκολα» καταλήγει.
ΤΟ ΚΡΕΟΠΩΛΕΙΟ
Είκοσι χρόνια λειτουργίας στη “Μίνωος” συμπληρώνει το κρεοπωλείο του Γιώργου Τσολάκη. Για χρόνια είχε το κατάστημα του στην οδό Δασκαλογιάννη και κάποια στιγμή χρειάστηκε να μετακινηθεί. «Η επιχείριση ήταν οικογενειακή και χρειάστηκε να μετακινηθούμε. Αγοράσαμε το κτίσμα και μεταφερθήκαμε στη “Μίνωος”. Τα πρώτα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα μέχρι να καταφέρουμε να κρατήσουμε την πελατεία μας! Δεν ερχόταν εδώ εύκολα ο κόσμος, με “κονταρίδα” από τα στενά δεν πήγαινε στη Μίνωος γυναίκα από την υπόλοιπη Σπλάντζια, με αποτέλεσμα να υπολειτουργούμε. Όσο πέρασε ο καιρός τα πράγματα βελτιώθηκαν. Ήταν πολύ θετικό ότι είχαμε τη λαϊκή, γιατί εξοικειώθηκε ο κόσμος με τον δρόμο, ξεφοβήθηκε άρχισαν να έρχονται οι νοικοκυρές. Μέχρι τότε αν έλεγες ότι έχεις το μαγαζί σου στη Μίνωος σου άρχιζαν τις… πλάκες» σημειώνει.
Τότε ξεκίνησε και η αλλαγή της χρήσης δραστηριοτήτων. «Μέχρι και τα τέλη του ’90 τα περισσότερα σπίτια ήταν ερείπια και σε κακή κατάσταση. Μετά έγινε η ανοικοδόμηση τους και τώρα έχουν γίνει πάρα πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια! Η εικόνα του δρόμου έχει βελτιωθεί, περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει με το ανάχωμα. Είναι ένας δρόμος με προοπτική. Θα ήταν καλό να μονοδρομηθεί γιατί το καλοκαίρι ειδικά “φορτώνεται” πολύ» καταλήγει.
ΤΟ ΑΛΟΥΜΙΝΑΔΙΚΟ
Στο νότιο μέρος του δρόμου διατηρείται μια επαγγελματική επιχείριση με είδη αλουμινίου του κ. Νίκου Γυπάκη. Το κατάστημα το είχε ξεκινήσει ο πατέρας του τη δεκαετία του ’60 όπου τότε έφερνε ράβδους αλουμινίου και τις δούλευε και έφτιαχνε πόρτες, παράθυρα. «Ο δρόμος τότε ήταν ψιλοέρημος, δεν υπήρχαν μαγαζιά μόνο καφενεία» αναφέρει ο κ. Νίκος Γυπάκης, ενώ ο Μανώλης ένας παλιός υπάλληλος του καταστήματος συμπληρώνει πως «λόγω των οίκων μαζεύονταν αρκετός κόσμος και είχαμε συχνά φασαρίες και επεισόδια μεταξύ τους».
Πλέον όπως αναφέρει ο κ. Γυπάκης «ο δρόμος είναι τουριστικός, όλοι έχουν δωμάτια. Είδα την “μακέτα” που παρουσιάστηκε από το Δήμο για το πώς θα γίνει το ανάχωμα και φαίνεται ότι θα γίνει κάτι καλό! Μακάρι να γίνει, θα είναι αναβάθμιση για την περιοχή».
ΤΟ “ΛΕΚΤΟΡΙΟ”
Στην οδό Μίνωος τα τελευταία χρόνια λειτουργεί και ένας χώρος σεμιναρίων, το “Λεκτόριο”.
Οπως μας λέει η υπεύθυνη του χώρου, Κατερίνα Σταγάκη, «η αίθουσα σεμιναρίων ξεκίνησε στη Μίνωος το 2016. Τότε, είχε τελείως άλλη μορφή ο δρόμος. Ήρθαμε με το σκεπτικό ότι συνήθως σε περιοχές που είναι υποβαθμισμένες, παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη από ένα σημείο και μετά. Είχαν αρχίσει να γίνονται καποιες αναπλάσεις και να αγοράζονται κάποια κτήρια για να γίνουν τουριστικές κατοικίες. Βέβαια, ο δρόμος είχε πάρα πολλά κτήρια και σε κακή κατάσταση. Μέχρι τώρα αναπλάστηκαν σχεδόν όλα στον δρόμο. Εχει αλλάξει και η σύνθεση των κατοίκων. Οποιος ακούει Μίνωος πάει το μυαλό του σε μια άλλη εποχή μέχρι να έρθει και να δει πως έχει μεταμορφωθεί η περιοχή η οποία έχει πάρει τεράστια ανάπτυξη. Ολα τα στενά και όλοι οι πάροδοι έχουν γίνει διαμάντια».
«Όλη η παλιά πόλη προσφέρεται για δράσεις τέχνης και πολιτισμού, οπότε ξεκινήσαμε με αυτό το σκεπτικό, προσπαθώντας να καλύψουμε ένα κενό που υπήρχε σε προσφορά χώρων για συναντήσεις μικρων ομάδων από 30 έως 60 άτομα. Και όντως με το πέρασμα του χρόνου αυτό έχει μεγάλη απήχηση και σε ντόπιους και σε ομάδες εκτός Κρήτης που θέλουν να πραγματοποιήσουν το event τους στην παλιά πόλη», συμπληρώνει.
Ένα καφενείο από τα παλιά
Το παλαιότερο καφενείο του δρόμου, το μοναδικό που έχει μείνει από τα παλιά χρόνια, το «καφενείο της Μίνωος» βρίσκεται στην είσοδο της παρόδου.
Στους πρώτους ιδιοκτήτες, γύρω στη δεκαετία του ’30 ήταν ο παππούς του σημερινού ιδιοκτήτη, του Γιώργου Μανωλάκη.
«Ο πατέρας μου το δούλευε από το ’62 και μετά, μέχρι το 1979. Το 1979 το νοίκιασε σε κάποιον και το ξαναπήρα το 2008. Εγώ όταν έψαχνα για τη νομιμότητα του κτηρίου, βρήκα ότι το κτήριο είναι κτισμένο το 1877 και από την υποδομή που είχε, φαίνεται ότι φτιάχτηκε για να γίνει καφενείο.
Ο κ. Μανωλάκης μας λέει ότι τα παλαιότερα χρόνια η οδός Μίνωος είχε δεκάδες οίκους ανοχής, που κάποια στιγμή έφτασαν τους 120 και έφταναν μέχρι την Καλλεργών.
«Με την πάροδο του χρόνου μειώνονταν τα “σπίτια”. Σε κάποια σπίτια έμεναν οικογένειες και για να αποφύγουν λοιπόν την όχληση από διάφορους μεθυσμένους ή οτιδήποτε άλλο, έγραφαν από έξω: “Προσοχή οικογένεια”.
Σε κάποια στιγμή οι οίκοι ανοχής συρρικνώθηκαν στην πάροδο πίσω από το καφενείο όπου συνολικά είναι 14 οι οίκοι ανοχής.
Ο συνομιλητής μας τονίζει ότι «στον 21ο αιώνα τα ταμπού πρέπει να εκλείψουν και να σκεφτούμε ότι αν δεν υπήρχαν και αυτές οι γυναίκες, η εγκληματικότητα θα ήταν πολύ υψηλότερη για μια σειρά από λόγους. Σε όλη την Κρήτη οι μόνοι νόμιμοι οίκοι ανοχής είναι σε αυτό το μέρος. Αυτό κάτι λέει. Είναι μετά από 150 χρόνια ένας άτυπος θεσμός πλέον».
Ο κ. Μανωλάκης θυμάται και ιστορίες από τα παλιά με τους οίκους ανοχής και πελάτες:
• «Κάποια στιγμή είχε καταπλεύσει στη Σούδα ένα αεροπλανοφόρο και στους πολλούς ναύτες που έχουν κατακλύσει την περιοχή, ξαφνικά εμφανίζεται ένας, μόνο με το σλιπάκι, να τρέχει πανικόβλητος γιατί, μάλλον από το πολύ αλκοόλ, αισθάνθηκε ότι αντί για να πάει με τη γυναίκα στο σπίτι, αισθάνθηκε ότι η γυναίκα προσπαθούσε να τον… βιάσει και φώναζε: βοήθεια, help, κλπ».
• «Κάποιος “ανοιχτομάτης”, γύρω στο ’73 – ’74, έπεισε μία κοπέλα ότι θα δουλέψει λίγο καιρό να μαζέψει κάποιο κεφάλαιο και μετά θα την πάρει να φύγει να ζήσουνε σαν καθωσπρέπει ζευγάρι. Της είπε λοιπόν ότι τα χρήματα που θα βγάζεις κάθε μέρα, θα τα βάζεις σε αυτό το κουτί, το οποίο ήταν πάνω σε ένα κομοδίνο που έφτανε μέχρι το πάτωμα. Ηταν όλο αυτό τρύπιο. Και όπως έβαζε η κοπέλα τα λεφτά, έπεφταν από κάτω, που είχε αυτός το χώρο του. Με την πάροδο ενός χρόνου μαλώσανε και η κοπέλα πήγε στο κουτί να πάρει τα λεφτά, ανακάλυψε την απάτη και έγινε χαμός».
• «Διάφορες γυναίκες έχουν αφήσει όνομα, όπως η περιβόητη Σούλα από τις Σέρρες και ήταν πολύ έξω καρδιά άνθρωπος. Τα είχε λοιπόν με τον Μήτσο ο οποίος της φερόταν πολύ βάναυσα. Και αυτή για να τον εκδικηθεί, ό,τι λεφτά μάζευε στον τελευταίο ή στον προτελευταίο πελάτη τα έδινε! Του έλεγε: πάρτα φύγε γιατί θα μου τα πάρει ο άλλος. Αυτό μαθεύτηκε και πήγαινε αρκετός κόσμος μήπως κάποιος πάρει τα λεφτά».
• «Μια ιστορία που έχω ακούσει από τον πατέρα μου ήταν ότι τότε υπήρχε ο συναγωνισμός των αγαπητικών. Μετά το κλείσιμο των οίκων ανοχής, μαζεύοταν κάποιες γυναίκες και οι αγαπητικοί συναγωνιζόταν ο ένας τον αλλον, ποιος θα κεράσει. Μου έχει πει, λοιπόν, μια ιστορία ο πατέρας μου, ότι είναι μία γυναίκα στην οποία έχουν ανοίξει 15 μπουκάλια Τζόνι».
• Ομως, η οδός Μίνωος είχε και τη σκοτεινή της πλευρά. Ο κ. Μανωλάκης θυμάται ένα φονικό που είχε γίνει όταν ο ίδιος ήταν μικρός. «Έχω ακούσει και ήμουν μικρός όταν έγινε η ιστορία με μια Αρμένισσα η οποία ήταν πολύ γοητευτική και είχε διάφορους που την αγάπησαν ώσπου κάποιος δεν άντεξε αυτό το αλισβερίσι και τη σκότωσε».
ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Ο κ. Μανωλάκης μας λέει ότι πριν δεκαετίες στον δρόμο έγιναν «άκυρες παρεμβάσεις» και εξηγεί ότι ο δρόμος από τη μεριά του τείχους είχε μια συστάδα με μουρνιές που τον καθιστούσε μοναδικό.
«Και δεν ξέρω με ποια κριτήρια πάρθηκε η απόφαση να κόψουν όλες αυτές τις μουρνιές, να μη φυτέψουν κανένα δέντρο από τη μεριά του τείχους και να φυτέψουν άλλα δέντρα, από τη μεριά των κατοίκων, των σπιτιών και των μπαλκονιών. Αυτό έγινε νομίζω το 2007 όταν ξανααναπλάστηκε ο δρόμος και έλεγαν άλλα ότι θα γίνουν και τελικά αλλού καταλήξαμε».
Ακόμα σημειώνει ότι «ο δρόμος είναι πανέμορφος και θα έπρεπε εδώ και χρόνια να είχε ληφθεί μέριμνα. Πρέπει να γίνει πεζόδρομος, να αναδειχθεί το ενετικό τείχος και ο πάνω χώρος ο οποίος είναι 2,5 φορές σαν τον Κήπο, έχει μια απίστευτη θέα. Μπορεί να γίνουν πολλές δράσεις».
Για την ανάπτυξη του δρόμου τα τελευταία χρόνια μας λέει:
«Αυτό συμβαίνει γιατί είχε απαξιωθεί και υπήρχαν πολλά οικήματα ανεκμετάλλευτα και σε κακή κατάσταση και με την έκρηξη την οικονομική και το airbnb, στην παλιά πόλη η μόνη ανεκμετάλλευτη περιοχή ήταν αυτή. Ηταν νομοτελειακό. Από την άλλη ο δρόμος αυτός είναι ο καλύτερος δρόμος της παλιάς πόλης. Ο πιο μεγάλος, ο πιο άνετος. Αλλά η υποβάθμιση που υφίσταται είναι απίστευτη. Εδώ είναι ένας αρχαιολογικός χώρος. Είναι το ανατολικό τείχος που έχει βομβαρδιστεί από τους Γερμανούς, που θα έπρεπε αν μη τι άλλο να αποκατασταθεί. Από τα 4 μου ακούω ότι φτιάχνεται το τείχος».
ΚΑΙ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ
Ο κ. Μανωλάκης θυμάται και μια ιστορία με τον Μάνο Χατζιδάκι.
«Γνωρίζω από πολλές πηγές ότι ο Μάνος Χατζιδάκις γύρω στο ‘72 – ‘73, ερχόμενος επίσκεψη στα Χανιά, του είχαν πει φίλοι και γνωστοί του να αποφεύγει την οδό Μίνωος γιατί ήταν κακόφημος δρόμος. Αυτός όμως με την περιέργεια που τον διέκρινε, αυτό που έκανε ήταν να έρθει στην Μίνωος, να κάτσει σε ένα καφενείο, να μιλήσει με τον κόσμο, να καταλάβει την ατμόσφαιρα και ξέρω ότι είχε πει ότι ένας από τους πιο ερωτικούς δρόμους στην Ελλάδα που έχει γνωρίσει είναι η οδός Μίνωος».
Οι αναμνήσεις ενός παλιού κατοίκου
Γέννημα – θρέμμα της γειτονιάς ο Πέτρος Καλύμνιος ζει ακόμα στην οδό Ικάρου, δίπλα ακριβώς στην οδό Μίνωος. Στα 80 του σήμερα μας φέρνει σε εικόνα τον δρόμο όπως ήταν τη δεκαετία του ’50 όταν ο ίδιος ήταν παιδί. « Όλος ο δρόμος από την αρχή του στη σημερινή Νικηφ. Φωκά και μέχρι τη “Σαμπιονάρα” ήταν γεμάτος με “σπίτια” στα αριστερά. Στα δεξιά, στο ανάχωμα είχε κάποια σπίτια που έμεναν οικογένειες και κάποιους οίκους ανοχής. Εκεί ήταν και το καφέ του “Μπάμπουρα”, του “Λιλίκου” το καφενείο. Απέναντι στην αριστερή πλευρά του δρόμου ήταν το καφενείου του Μανωλάκη “του Αποκορωνιώτη” όπως το λέγαμε, του “Αθανασά” το καφενείο, του “Γιάννακα” τα άλογα γιατί είχε μακρύκαρα και σούστες, κάρα δηλαδή. Αυτή ήταν η εικόνα του δρόμου. Οίκοι ανοχής υπήρχαν και στους γύρω δρόμους, στην Επιμενίδου» θυμάται.
Για τον ίδιο το να περνάει από τη Μίνωος ήταν μια καθημερινότητα καθώς ήταν ο βασικός δρόμος επικοινωνίας με τη νέα πόλη. «Μια δόση κατέβαινα από το Ωδείο, θα ήμουν 14-15 ετών τότε και με σταματάει ένας ασφαλίτης και με αρχίζει στα σκαμπίλια! “Από εδώ δεν θα ξαναπεράσεις” μου λέει. “Γιατί, σπίτι μου πάω” του είπα, “Απαγορεύεται, από εδώ είναι τα σπίτια” ήταν η απάντηση του» σημειώνει.
Όλη η γειτονιά, η Σπλάντζια, οι “Χιόνες” είχε άμεσες οικονομικές συναναστροφές με τις εκδιδόμενες γυναίκες. «Τους έπλεναν τα ρούχα, τους μαγείρευαν επί πληρωμή βέβαια. Ήταν πάνω από 100 οι γυναίκες οι εκδιδόμενες. Αυτό περιορίστηκε στα 1970-1980 κάπου εκεί δεν το θυμάμαι ακριβώς που οι οίκοι περιορίστηκαν στην πάροδο Μίνωος. Τώρα πλέον ο δρόμος έχει αλλάξει, έχουν γίνει πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία» αναφέρει.
Ένας δρόμος πολλές ιστορίες
Παλιά η περιοχή αυτή της πόλης -σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Μιχάλη Γρηγοράκη και τη στήλη του “ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία”- λεγόταν “Τζαρτζακολού”, λέξη και τοπωνύμιο που προερχόταν από το “Τζεϊτζάρ Κολού” που σημαίνει “Αλγερινό Σώμα” επειδή πρώτα οι Αλγερινοί μπήκαν στην πολιορκημένη από τους Τούρκους πόλη των Χανίων το 1645. Τα νεότερα χρόνια, όταν και σχηματίσθηκε ο δρόμος πήρε το όνομα “Μίνωος” από τον μυθικό βασιλιά της Κρήτης που έδωσε και το όνομα του στον Μινωϊκό πολιτισμό.
Σύμφωνα με παλαιότερα δημοσιεύματα του ιστοριοδίφη Μανώλη Μανούσακα ο δρόμος κατοικούνταν από Μουσουλμάνους κατοίκους που μετά την αυτονομία της Κρήτης το 1898 άρχισαν να φεύγουν από την περιοχή. Τα στρατεύματα των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν το ρόλο του επιτηρητή έφεραν μαζί ένα μεγάλο αριθμό εκδιδόμενων γυναικών που εγκαταστάθηκαν στην οδό Μίνωος και στην Επιμενίδου κυρίως. Εκεί άνθησαν οι οίκοι ανοχής μέχρι τα 1973 όταν περιοριστήκαν στην πάροδο Μίνωος (ένα στενάκι) παράλληλα με τον κυρίως δρόμο και όπου συνεχίζουν σήμερα να λειτουργούν 13 εξ’ αυτών.
