» Στη Μνήμη του συγγραφέα ΑΝΤΩΝΗ ΕΛ. ΣΧΕΤΑΚΗ
Αποχαιρετισμός
«Σα νυχτώσει κοιτάζω
στο φύλλωμα
σφαλιγμένα τα μάτια
των φίλων μας»
(Από Στροφή Γ. Σεφέρη)
Αναχώρησε ο μεγάλος πεζογράφος της Κισσάμου ,ο Αντώνης Σχετάκης για τη χώρα του επέκεινα. Άφησε τους ‘’Δρόμους του Αυγερινού’’ και τώρα θα έχει φτάσει στο τέλος της στράτας του Αποσπερίτη. Σίγουρα όταν επέλεγε τον τίτλο του μυθιστορήματός του θα γνώριζε ότι ο Αυγερινός, ο Αποσπερίτης ,το Μεράστρι κι ο Έσπερος είναι το ίδιο άστρο, δηλαδή ο πλανήτης Αφροδίτη . Ένας χαρισματικός συγγραφέας , δεινός μαθηματικός και παιδί μεγαλωμένο στην ύπαιθρο δεν είναι δυνατόν να αγνοούσε τα άστρα και τα μυστήριά τους, μήτε τη δύναμη του ουρανού. Μάς χάρισε λοιπόν μιαν όψη του συμβολισμού της φωτεινότητας και κράτησε τις άλλες για λογαριασμό του , ως συνήθως κάνουν οι μεγάλοι συγγραφείς ,φυλάσσοντας πάντα κάποιες ιδέες σε ανεύρετες κρύπτες του λογισμού τους.
Από μικρός στόχευε υψηλά με σπουδές και δραστήριο κοινωνικό-πολιτικό βίο, με άλματα που τον έφερναν όλο και πιο μπροστά, όλο και πιο κοντά στα όνειρά του που ήταν πάντα προορισμένα για το καλό του τόπου του. Όμως σε αυτόν τον αποχαιρετισμό θα περιοριστώ μόνο στο μυθιστόρημά του ‘’στους δρόμους του Αυγερινού ’’που εκδόθηκε το 2019 από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς , επειδή το θεωρώ ανεκτίμητο πεζογράφημα για την Κίσσαμο και με ιδιαίτερη συναισθηματική σημασία για τον ίδιο τον συγγραφέα.
Ήταν τα θέλγητρα του ουρανού που τον μάγευαν , ήταν και το λογοτεχνικό του προσωπικό δαιμόνιο που τον καλούσε να σμιλέψει μια ζωή με πλούσια βιώματα για να τα αποτυπώσει κάποτε στη γραφή του. Γι αυτό και έδωσε έναν άρτιο λογοτεχνικό καρπό γιατί γραφόταν σε όλη του τη ζωή , γραφόταν απ’ όταν γεννήθηκε. Έτσι γίνεται με τους ταλαντούχους συγγραφείς , η περιπέτεια της γραφής αρχίζει πριν την αποτύπωση των βιωμάτων τους στο χαρτί. Ξεκινά με την πρώτη θέαση του κόσμου που αποθησαυρίζεται γι αργότερα, όταν θα είναι έτοιμος.
Μόλις πληροφορήθηκα την είδηση της απώλειάς του ,αμέσως ορμέμφυτα κινήθηκα προς τη βιβλιοθήκη μου για να αναζητήσω το βιβλίο του. Μια έκδοση πλέον ατίμητης αξίας για μένα ,αφού έχει και την αφιέρωσή του! Ευθύς άρχισα να το ξαναδιαβάζω , μια κίνηση παρηγορητική, μια ανάγκη απάντησης στην απώλεια.
Κατέφυγα στην αθανασία της γραφής του γιατί ο συγγραφέας έφυγε ,αλλά οι λέξεις του είναι παρούσες κι αυτό λίγο δεν είναι…
Κι όταν θα βγούμε στην παλιά αγορά της πόλης μας -όπου αγαπούσε να κάθεται και να συνομιλεί- οι εικόνες της πένας του θα μας ακολουθούν και τίποτα δεν θα είναι το ίδιο. Ο λογοτέχνης κι ευρύτερα ο δημιουργός ανασυνθέτουν τη ζωή , την παραδίδουν νιόκοπη και σμιλεμένη από τη δική τους διάνοια, μάς την επιστρέφουν ξαναγεννημένη. Όταν φεύγει λοιπόν ένας γνήσιος συγγραφέας από τον κόσμο του αισθητού συμβαίνει το εξής παράδοξο. Αν και απών , ζουν όλες οι αισθήσεις του στις σελίδες των βιβλίων του και γεννούν καινούργια συναισθήματα , απόψεις ,ιδέες –τόσες όσες και οι αναγνώσεις τους. Ο Λόγος δεν θνήσκει γι αυτό και στη ζωή ,αλλά και στην τέχνη πρέπει να τον μετράμε με σοβαρότητα.
Πριν τρία χρόνια περίπου έφτασε στα χέρια μου το μυθιστόρημα του ‘’στους δρόμους του Αυγερινού’’ .Είχα αναλάβει την ανάγνωση αποσπασμάτων του στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στο Καστέλι και ο εκδότης Χρήστος Τσαντής των εκδόσεων Ραδάμανθυς μου το έστειλε για να επιλέξω τα κείμενα. Μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωσή του στο σπίτι μου συγκινημένη μονολόγησα φωναχτά ‘’να λοιπόν ο μεγάλος συγγραφέας της Κισσάμου! Αξιώθηκα να δω το έργο του!’’ Ως φιλόλογος είχα χαρεί με την αποκάλυψη ενός τέτοιου ταλέντου και ως Κισαμίτισσα διαπίστωνα ότι ο τόπος μας πλέον είχε το μυθιστόρημά του! Κι ας δώσω τώρα μερικά στοιχεία αξιολόγησής μου για το συγκεκριμένο βιβλίο που το θεωρώ πολύτιμο λογοτεχνικό καρπό.
Ο συγγραφέας Αντώνης Σχετάκης εδώ έχει όλες τις αρετές των πεζογράφων της περίφημης γενιάς του 30.Θαρρώ πως τον έχουν ήδη υποδεχθεί στην ουράνια λογοτεχνική τους παρέα! Ζωντανές περιγραφές, λαγαρή γλώσσα , ηθογραφία βάθους και μια καρδιά παλλόμενη χεραγκαλιαστά μ’ ένα πνεύμα ανήσυχο! Οπωσδήποτε είχε διαβάσει πολύ τους Έλληνες λογοτέχνες αυτής της γενιάς και σίγουρα και τον Νίκο Καζαντζάκη. Πώς αλλιώς; Όμως οι επιρροές δεν φαίνονται , μαντεύονται μόνο, γιατί η πληθωρική ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα τις μεταβολίζει και υπερτερεί το δικό του πλούσιο βιωματικό φορτίο ενδεδυμένο με τις εικόνες της έμπνευσής του. Αυτό δεν είναι απλό. Προαπαιτεί ένα καθαρόαιμο συγγραφικό ταλέντο, τόλμη ζωής και παράλληλα μιαν ευαισθησία ακέραιη. Ξεκινά και επιστρέφει τη ροή της αφήγησής του στην ελληνική επαρχία , τον δικό μας τόπο δηλαδή , κι όμως δεν πνίγεται σε μικρό μέτρο περιορισμένης ηθογραφίας , έχει πάντα τα αντανακλαστικά ευρύτερου αστικού περιβάλλοντος σε αντίληψη κι αισθητική.
Η συγγραφική σεμνότητά του θα μπορούσε να είναι μάθημα για όλους τους νεόκοπους λογοτέχνες που καμιά φορά βιάζονται να αυτοαποκληθούν συγγραφείς ή ποιητές –μια ιδιότητα που χαρίζεται μόνο μέσα στο χυτήριο του χρόνου. ‘
’Κε Αντώνη , το έχετε καταλάβει ότι είστε μεγάλος συγγραφέας; Είστε ο συγγραφέας μας!’’
έτσι του είχα πει κάποιες φορές και φυσικά το πίστευα πέρα ως πέρα! Εκείνος όμως με παιδιάτικο χαμόγελο και σπινθηροβόλο μελαχρινό βλέμμα χαμογελούσε με τη γοητεία των ταλαντούχων ανθρώπων που δεν δίνουν σημασία στο να κερδίσουν μιαν επιφανειακή ταυτότητα , αλλά να πουν την αλήθεια τους! Εξάλλου ο συγγραφέας μας εξέδωσε σε ώριμη ηλικία , δεν είχε την αγωνία του πρωτοδοκιμαζόμενου ,είχε ήδη λάβει τις περγαμηνές της ζωής και της αξιοσύνης!
Η ουσιώδης συγγραφική πρόθεση συνοδεύεται από μια ακατανίκητη δύναμη που σε ωθεί να κραυγάσεις κάτι αχώρητο , είναι η οφειλόμενη κραυγή στον εαυτό σου. Κι εκεί ορίζεται το μεγαλείο του συγγραφέα .Όταν δίχως φόβο ότι θα ενοχλήσει , δίχως λεκτικές συστροφές ,αλλά σαν έτοιμος από καιρό αποδίδει στο φως την προσωπική του αλήθεια μέσα από μια μυθοπλασία φυσικά. Ο ισχυρός συγγραφέας αποδίδοντας δικαιοσύνη σε γεγονότα μπορεί ίσως να απομυθοποιήσει σε κάποια σημεία ένα πρόσωπο, μέσα όμως από τα ρευστά και άυλα της με αγάπη πένας του δεν θα αρνηθεί στο ίδιο πρόσωπο την ηρωική διάσταση ,αν του αναλογεί . Ο Αντώνης Σχετάκης δεξιοτέχνης και κυρίως ευαίσθητος σμίλεψε τις ψυχές των ηρώων του δίχως να τις αδικήσει , υπακούοντας σε μια εσωτερική φωνή αρχών που πρέπει να διέπει τον συγγραφέα που καταπιάνεται με ανάπλαση ιστορικών γεγονότων ή απλών συμβάντων , ενδεδυμένων τον μανδύα της λογοτεχνίας.
Και το έπραξε αυτό με αυτοσεβασμό , γιατί η καλή λογοτεχνία ξεκινά πρώτα απ’ όλα από τον οφειλόμενο σεβασμό στην ίδια μας την ψυχή. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην οικογένειά του και η αφήγησή του αφορά την ιστορία της οικογένειας των Αυγερινών διατρέχοντας τη νεότερη ιστορία από την Κρήτη μέχρι την Οδησσό και κυρίως στα Χανιά και στην Κίσσαμο. Στους ήρωές του συναντήσαμε και δικούς μας προγόνους , ερμηνεύσαμε συμπεριφορές και ήθη μας, φρεσκάραμε στη μνήμη μας γεγονότα της τοπικής μας ιστορίας που είχαμε ακούσει σε οικογενειακές αφηγήσεις . Ο συγγραφέας όμως στους δρόμους του Αυγερινού κάνει ατόφια λογοτεχνία ακολουθώντας ένα ορατό νήμα αλληλουχίας ιστορικών γεγονότων . Δεν κουράζει την αφήγηση , ούτε τη συγχέει με λαογραφικές προσεγγίσεις .Επίσης δεν πάσχει από προγονοπληξία. Χτίζει καινούργιο οικοδόμημα βάζοντας όμως ως θεμέλιο προγονικό λιθάρι. Κι επιλέγει για τον ήρωά του την πορεία ενός μέτοικου , ενός ταξιδευτή που θέλει όχι απλά να ζήσει , αλλά και να κερδίσει τη ζωή. Φέρνοντάς τον μάλιστα και στην Οδησσό, ο συγγραφέας εξαργυρώνει και μιαν άλλη όψη του ταλέντου του , τη διαισθητική. Ο πρόσφατος πόλεμος στην Ουκρανία καθιστά ,ακόμα πιο επίκαιρη τη μυθοπλασία του. Μακάρι το βιβλίο να είχε προλάβει να ταξιδέψει στην Οδησσό ,μια ιδέα μου που εξαρχής είχα διατυπώσει στον συγγραφέα και στον εκδότη ,τον Χρήστο Τσαντή. Ο Αντώνης Σχετάκης μεμιάς κατόρθωσε να σπάσει τα τοπικά όρια και να γράψει ένα λογοτέχνημα που μπορεί να σταθεί επάξια σε διεθνές επίπεδο.
Προχτές η καμπάνα του Αγίου Σπυρίδωνα χτυπούσε πένθιμα. Σε αυτή την αγαπημένη του εκκλησιά ,τον κατευοδώσαμε για το τελευταίο του ταξίδι . Την ώρα της κηδείας θυμόμουν το απόσπασμα από το κεφάλαιο 29 του μυθιστορήματος , εκεί που ο συγγραφέας αφηγήθηκε τον θάνατο του Λευτέρη Αυγερινού, μια στιγμή συγκλονιστικής λογοτεχνίας ,ιδιαίτερης ψυχικής βαρύτητας για τον ίδιο τον συγγραφέα! Το μοιρολόι του Αντώνη Αυγερινού για τον γιο του Λευτέρη, ο λαϊκός θρήνος , το ρολόι του Αγ. Σπυρίδωνα που και τότε
‘’κτύπησε με ήχο εξώκοσμο την ώρα…νταν, νταν. Δύο μετά τα μεσάνυχτα. Οι σκλώπες πέταξαν μακριά από το καμπαναριό . Οι χωριανοί ανατρίχιασαν. Ποιοι δαίμονες κυκλοφορούσαν απόψε; Ποια φαντάσματα έφεραν τον θεριστή Χάρο στο χωριό’’.
Λίγο αργότερα τον συνοδέψαμε στο Κοιμητήριο του Παρθενώνα για να τον δεχτεί η γη της Κισσάμου. Η θέα της θάλασσας από εκεί ψηλά ερμήνευε την αγάπη του για τα υψώματα που συχνά αφιερώνει σε περιγραφές του. Επιστρέφοντας στους δρόμους της πόλης μας προσπαθούσα να μαντέψω τις θέσεις των μαγαζιών και άλλων κτιρίων όπως μας τα διηγήθηκε στη μυθοπλασία του. Η γραφή του παρέμενε ζωντανή κι ενεργή γιατί αυτό είναι το θαύμα που συντελείται μετά από τη γέννηση ενός καλού βιβλίου. Ζουν μέσα στις σελίδες του και οι πέντε αισθήσεις του συγγραφέα.
Ο συγγραφέας αναχωρεί ,αλλά μας αφήνει τις πνευματικές του αποσκευές ως παρηγοριά και γνώση για συγγενείς , φίλους κι αναγνώστες. Και κοιτάζουμε με τον δικό του τρόπο , ακούμε ό,τι άκουσε , γευόμαστε όσα γεύθηκε , αγγίζουμε τον κόσμο του κι οσφραινόμαστε τις ευωδιές που τον συγκινούσαν . Κι όλα δωρούνται ες αεί , κι όλα πολλαπλασιάζονται μέσα από τη δική του ματιά. Είναι η θαυμαστή και αδιαπραγμάτευτη δύναμη του πνευματικού έργου!
Όταν φεύγει λοιπόν ένας μεγάλος συγγραφέας , μένει ο Λόγος του . Κι όπως συνήθως γίνεται στη ζωή , σαν αρχίζει η απουσία τότε αρχίζει και η διαδικασία βαθύτερης γνώσης του άλλου, του αναχωρήσαντος . Εξάλλου αυτός είναι και ο πόθος των λογοτεχνών , να κατανοηθούν και να μην λησμονηθούν. Γι αυτό αφήνουν στους άλλους ολάνοιχτη τη θέαση της ψυχής τους μέσα από τα κείμενά τους .
Ο δικός μας μεγάλος συγγραφέας, ο Αντώνης Σχετάκης μάς άφησε κάτι ακόμη περισσότερο ,χαρτογραφημένους τους δρόμους του Αυγερινού για να τους διαβούμε. Θα συμπλήρωνα και να τους διδαχθούμε, κι εννοώ να αξιοποιηθούν ως πρόταση φιλαναγνωσίας στις βιβλιοθήκες και στα σχολεία μας , της Κισσάμου και των Χανίων, κυρίως στα Γυμνάσια και στα Λύκεια. Το μυθιστόρημα παρουσιάζει ενδιαφέρον και ως μυθιστόρημα εφηβείας.
Είναι καιρός να πάρει την παιδευτική θέση που της αναλογεί και η σύγχρονη εγχώρια λογοτεχνία στην εκπαίδευση και δίπλα στην τοπική ιστορία. ‘’Οι δρόμοι του Αυγερινού’’ είναι ένα αφήγημα προορισμένο για πνευματικά γόνιμες αναγνώσεις.
Ο συγγραφέας μας έφυγε .Ο Λόγος του όμως έμεινε κι αυτός φωτίζοντας το παρελθόν φτιάχνει νέες συνθήκες θέασης για τον τόπο μας για τα μάτια που θέλουν να βλέπουν βαθύτερα.
Πριν την επέλαση της πανδημίας μάς τίμησε με την παρουσία του στη βιβλιοθήκη της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης , όταν προσκαλέστηκε από την ομάδα Φιλαναγνωσίας την οποία συντόνιζα. Εκεί μας μίλησε για το βιβλίο του ,μας χάρισε ένα όμορφο Σαββατιάτικο πρωινό , απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις μας. Δεν ξεχνώ ότι ήταν παρών και στην παρουσίαση της πρώτης μου συλλογής στα Χανιά .Γενναιόδωρος όπως όλοι οι προικισμένοι άνθρωποι ενθάρρυνε τις προσπάθειές μου , όσες φορές έτυχε να μιλήσουμε.
Όταν φεύγει λοιπόν ένας μεγάλος συγγραφέας που ενέπνευσε με το έργο του και τη στάση του στη ζωή αφήνει και μια ευθύνη στους νεότερους επίδοξους λογοτέχνες.Την ευθύνη της ουσιώδους συμμετοχής στο θαύμα της γραφής, τη διατήρηση και τον σεβασμό στο έργο προηγούμενων και συγχρόνων
και μια βιωματικά διδαγμένη αντίληψη ότι το τοπικό μπορούμε να το κάνουμε και πανανθρώπινο.
Τέλος επειδή ως φαίνεται περίτρανα ότι ο μεγάλος πεζογράφος μας Αντώνης Σχετάκης αγαπούσε τα άστρα ,θα ήθελα να κλείσω τον αποχαιρετισμό μου με τρεις μεστούς στίχους από τον Σεφερικό λόγο , ποιητική προσφορά σε έναν οραματιστή που πρόλαβε να μας αφήσει και Λόγο ζωντανό:
‘’ …Όλα τ’ αλέθουν οι μυλόπετρες
Και γίνονται άστρα.
Παραμονή της μακρύτερης μέρας.’’
(Από το ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙ)
**φωτογραφία : από την επίσκεψη του συγγραφέα Αντώνη Σχετάκη(στο κέντρο) με τη σύζυγό του (αριστερά) στη Βιβλιοθήκη ΤΟ ΦΩΣ της ΟΑΚ. Ο συγγραφέας είχε προσκληθεί από την Ομάδα Φιλαναγνωσίας μετά την ανάγνωση του μυθιστορήματός του ‘’ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ’’
