Κιβωτός θρησκευτικής πνευματικότητας, παράδειγμα χαρακτηριστικό της κρητικής αναγέννησης στην αρχιτεκτονική, με ιστορικό ρόλο καίριο στις Κρητικές επαναστάσεις και ισχυρό αποτύπωμα στην εκκλησιαστική παιδεία για χρόνια πολλά… Μια επίσκεψη στην Ι.Μ. Αγία Τριάδας των Τζαγκαρόλων στο Ακρωτήρι αρκεί για να γεμίσεις εμπειρίες, γνώσεις και να βρεθείς πιο κοντά στο Θείο.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας ή το Μοναστήρι των Κυπαρισσιών, όπως ήταν γνωστό, κρύβει τη δική του μοναδική ιστορία, η οποία ξεκινάει το 1611.
Οι “Διαδρομές” είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν την ιστορία αυτή, κατά την ξενάγησή τους από τον Μοναχό Βαρθολομαίο, που έχει και τη διακονία της ξενάγησης.
Όπως μας λέει: «Η Μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων χτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα από τους αδερφούς Ιερεμία και Λαυρέντιο, από τη βενετοκρητική οικογένεια των Τζαγκαρόλων.
Ως Σταυροπηγιακή υπάγεται κατευθείαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, με Ηγούμενο Επίσκοπο, τον Δορυλαίου Δαμασκηνό.
Οι Ιερεμίας και Λαυρέντιος ήταν Μοναχοί στη Μονή Γουβερνέτου όταν αποφάσισαν να χτίσουν τη Μονή Αγίας Τριάδας, γι’ αυτό και το σχέδιό της είναι εμπνευσμένο τόσο από το Γουβερνέτο όσο και το Άγιο Όρος, το οποίο επισκέφτηκαν παίρνοντας ιδέες.
Ξεκίνησαν την ανέγερση του Μοναστηριού το 1611.
Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Ιερεμία, γύρω στο 1634, – λένε ότι τον δηλητηρίασαν – οι εργασίες συνεχίστηκαν από τον αδερφό του Λαυρέντιο, διακόπηκαν όμως το 1645 όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Χανιά. Το 1645 είχαν φτάσει οι εργασίες μέχρι το ύψος του τρούλου.
Τον Ιούνιο του 1821 η μονή λεηλατήθηκε.
Οι μοναχοί φρόντισαν νωρίτερα να κρύψουν τα πολυτιμότερα από τα κειμήλια σε κρύπτες μέσα στη Μονή και οι ίδιοι έφυγαν προς τα βουνά του Σταυρού».
Η Μονή εγκαταλείφθηκε μέχρι το φθινόπωρο του 1827, όταν έρχεται νέα αδελφότητα και προσπαθεί να αναγεννήσει το Μοναστήρι από τις στάχτες του και να αποκτήσει ζωή. Αυτό επιτυγχάνεται και ξεκινούν εργασίες.
Το 1892 ιδρύθηκε στην Αγία Τριάδα Ιεροδιδασκαλείο για την εκπαίδευση ιερέων και δασκάλων, το οποίο στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε Ιερατική Σχολή και από το 1930 σε Εκκλησιαστική Σχολή.
Κατά τη διάρκεια των μετέπειτα χρόνων γίνονται επεκτάσεις στη Μονή.
Γίνονται εξωτερικά κελιά και αναπτύσσονται αγροτικές καλλιέργειες, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία, από όπου προέρχονται και τα έσοδά της. Επίσης, κατασκευάζονται παρεκκλήσια, συνολικά τέσσερα, στην οροφή.
Σήμερα έχει ξεκινήσει προσπάθεια αποκατάστασης του μνημειακού χαρακτήρα της Μονής με τη συμπαράσταση του Υπουργείου Πολιτισμού, παράλληλα με τη λειτουργική της ανασυγκρότηση.
Μικρό Μουσείο
Στο μικρό Μουσείο της Μονής έχουν εκτεθεί τα σχετικά λίγα κειμήλια που διασώθηκαν από τις διαρκείς ιστορικές περιπέτειες της Μονής της Αγίας Τριάδας.
Πρόκειται για εικόνες, ιερά σκεύη, λίγα χειρόγραφα, παλαίτυπα βιβλία και επίσημα έγγραφα. Ξεχωρίζουν οι εικόνες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (γύρω στο 1500), του Αγίου Νικολάου (α΄ μισό 17ου αιώνα).
Από τον αρχικό διάκοσμο του καθολικού σώζονται οι εικόνες του Χριστού ως «Βασιλέως της Δόξης», της Ζωοδόχου Πηγής με σκηνές θαυμάτων και της Δευτέρας Παρουσίας (1638-1645), που αποδίδονται στον διάσημο Χανιώτη ζωγράφο της εποχής του Εμμανουήλ ιερέα Σκορδύλη.
Από τα χειρόγραφα ξεχωρίζουν ειλητό του 12ου αιώνα με τη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, αυτόγραφος κώδικας του κτήτορα Ιερεμία Τζαγκαρόλου (1595), ευχολόγια, ψαλτήριο και έργα Βυζαντινής μουσικής από τους 17ο καί 18ο αιώνες.
Από τα άμφια αναφέρονται το επιγονάτιο του ιερομόναχου Γερασίμου Καψαλόνη (1747), το λεγόμενο «κτητορικό» επιτραχήλιο, έργο του 1757, επισκοπικοί σάκοι και άλλα άμφια του 19ου αιώνα.
Σώζονται πολλοί ξυλόγλυπτοι σταυροί, αργυρεπίχρυσα ιερά σκεύη, λειτουργικά και άλλα και ευαγγέλια και άλλα κειμήλια, που διασώθηκαν από την καταστροφή του 1821.
Στο μουσείο εκτίθενται επίσης άμφια του μακαριστού Μητροπολίτη Κισσάμου και Σελίνου Ειρηναίου.
Τέλος εκτίθεται μια σειρά από Βυζαντινά νομίσματα δωρεά του συλλέκτη Κώστα Γύπαρη.
Σημειώνεται ότι η Μονή διαθέτει σε άλλο χώρο μία αξιόλογη βιβλιοθήκη με σπουδαία βιβλία παλαιότερα αλλά και πιο σύγχρονα, τα οποία τυγχάνουν της συντήρησης που πρέπει.
Πνευματική καθοδήγηση
Πνευματικός καθοδηγητής και ηγούμενος της Μονής ο Επίσκοπος Δορυλαίου κ. Δαμασκηνός μας μιλάει με θερμά λόγια για τους μοναχούς και την ιστορία του μοναστηριού. «Η θέση του ηγούμενου είναι να κρατάει την παράδοση της Μονής, να εξασφαλίζει τα δικαιώματα και τα δίκαια της αλλά κυρίως να φέρνει τους ανθρώπους στη σωτηρία. Ο πρώτος σκοπός του είναι ο πνευματικός. Έχει μεγάλη σημασία να μην επικεντρωθείς στα διοικητικά καθήκοντα και αμελήσεις τα πνευματικά, γιατί τότε χάθηκε η διακονία» μας εξηγεί. Όταν ήλθε στο Μοναστήρι, υπήρχαν άλλοι 3 μοναχοί, ενώ σήμερα έχουν φτάσει στους 10 με αρκετούς νέους αδελφούς. Ο ηγούμενος συμφωνεί με την παρατήρηση μας πως το μοναστήρι ακολουθεί μια ανοδική πορεία «και σε αυτό έχει συμβάλει πολύ η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη να κάνει τους ηγουμένους στην Αγ. Τριάδα και στο Γουβερνέτο, επισκόπους».
Παρατηρούμε τις υπό εξέλιξη εργασίες στο ηγουμενείο της Μονής που γίνονται στα πλαίσια χρηματοδότησης της Περιφέρειας Κρήτης, μελέτης του Πολυτεχνείου Κρήτης και συνεργασίας με το υπ. Πολιτισμού. Ο ηγούμενος εκτιμά πως μέχρι το τέλος της χρονιάς θα έχει παραδοθεί το ηγουμενείο, ενώ έχει τελειώσει και η σχετική μελέτη για την αποκατάσταση της παλιάς ιερατικής σχολής, του προαυλίου και των κελιών εκτός της μονής.
Στο χώρο της πρώην ιερατικής σχολής θα στεγαστεί το ίδρυμα “Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος” που όπως υπογραμμίζει ο κ. Δαμασκηνός «θα φέρει έναν άλλο αέρα στην περιοχή, θα δημιουργηθεί ένα συνεδριακό κέντρο στο χώρο της παλιάς εκκλησιαστικής σχολής από την οποία πέρασαν εκατοντάδες μαθητές που η αγωνία και ο πόθος τους είναι να συνεχίσει να αποτελεί σπουδαστήριο γνώσης και φάρο πολιτισμού. Με τη βοήθεια του θεού αυτό θα γίνει συμβάλλοντας στο να αναπτυχθεί μια διαφορετική νοοτροπία που θα δίνει έμφαση στα πνευματικά και όχι τα υλικά αγαθά». Παράλληλα, ακολουθώντας τα βήματα αιώνων το μοναστήρι διατηρεί τα αμπέλια, τις ελιές και την κτηνοτροφία του, δραστηριότητες που προσφέρουν εργασία σε αρκετό κόσμο.
Όμως το βασικό χαρακτηριστικό της Αγίας Τριάδας είναι και η μεγάλη επισκεψιμότητα, πάνω από 350-400 βρίσκονται στον χώρο καθημερινά το καλοκαίρι αλλά ακόμα και το χειμώνα. «Οι επισκέπτες μας σέβονται το μοναστήρι ανεξάρτητα από τα δόγματα τα οποία πρεσβεύουν. Το βλέπουν ως ένα πολιτιστικό μνημείο, καθώς είναι σε όλους τους τουριστικούς χάρτες ως βασικός προορισμός» επισημαίνει ο ηγούμενος.
50 χρόνια μοναχός
Τον σεβασμό της μοναστικής κοινότητας αλλά και των επισκεπτών έχει ο πατέρας Μάξιμος που φέτος τον Αύγουστο συμπλήρωσε ακριβώς 50 χρόνια διακονίας στην Ι.Μ. Αγίας Τριάδας! «Από την πρώτη στιγμή αγάπησα το μοναστήρι» μας λέει και μας αφηγείται πώς βρέθηκε το 1970 ως στρατιώτης στα Χανιά. «Κατεβαίνοντας το αεροπλάνο, όταν προσγειωνόταν, και βλέποντας το κτήριο του μοναστηριού, ρώτησα μια κυρία τι είναι εκεί και μου απάντησε: “η Ιερατική σχολή”. Τότε κατάλαβα ότι ήταν το μοναστήρι για το οποίο είχα διαβάσει πριν έλθω στην Κρήτη και ήξερα ότι είχε τότε και ιερατική σχολή. Στα δύο χρόνια που ήμουν στρατιώτης ερχόμουν τακτικά μέχρι που έγινα μέλος της κοινότητας» αναφέρει.
Θυμάται τους παλιούς μοναχούς, τον πατέρα Χρυσόστομο, τον Νικηφόρο μετέπειτα μητροπολίτη Κινσάσας, τους πατέρες Χρύσανθο, Αθανάσιο, Γεράσιμο και τόσους άλλους. «Τα πρώτα χρόνια μου η Αγία Τριάδα είχε επισκέπτες μορφωμένους ανθρώπους από την Ευρώπη που είχαν διαβάσει γι’ αυτό και έρχονταν από αρχαιολογικό και θρησκευτικκό ενδιαφέρον. Ήταν λίγοι και εκλεκτοί!» Ανάμεσα στους επισκέπτες και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα παιδιά και τα εγγόνια του. «Όταν ήλθε ο Κυριάκος Μητσοτάκης ως πρωθυπουργός τού ανέφερα πως δεν μπορώ να του μιλήσω στον πληθυντικό λόγω της θέσης του, γιατί τον θυμάμαι με τα κοντά παντελονάκια να έρχεται εδώ. Επίσης, δεν θα ξεχάσω και την επίσκεψη Κωνσταντίνου Μητσοτάκη μαζί με τον Γιούγκερ που τότε ήταν πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου» αφηγείται.
Ποιοτικά προϊόντα
Στο ισόγειο του μοναστηριού λειτουργεί ένα μικρό αλλά πλούσιο λαογραφικό μουσείο, μια έκθεση με τα προϊόντα του, χώρος γευσιγνωσίας και τραπεζαρία. Στο λαογραφικό μουσείο συναντάς αντικείμενα καθημερινότητας άλλων εποχών. Κάθε είδους εργαλεία για την αγροτική παραγωγή, πολύ καλά συντηρημένο πιεστικό μύλο, ρακοκάζανο, πολύ καλά συντηρημένα.
Στη συνέχεια ο χώρος που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για να ξαποσταίνουν τα ιπποζύγια της μονής έχει μετατραπεί σε αίθουσα οινογνωσίας. Ο σομελιέ κ. Νεκτάριος Λιοδάκης μας αναφέρει πως από τα αμπέλια της μονής παράγονται cabernet sauvignon και merlot στα κόκκινα και στα λευκά μοσχάτο, τρεμπιάνο αλλά και ρωμέικο! Τα κρασιά της Αγίας Τριάδας θεωρούνται από τα καλύτερα και τα τελευταία χρόνια έχουν αναβαθμιστει σημαντικά. «Σε κάθε μπουκάλι υπάρχει μια ποικιλία, χωρίς άγριες ζύμες κ.α., καθώς αυτό είναι η πολιτική του μοναστηριού. Ακολουθείται μια σύγχρονη και πολύ ποιοτική οινοποίηση» τονίζει, ενώ εξαιρετικής ποιότητας είναι και το βιολογικό ελαιόλαδο που παράγεται από τους ελαιώνες του μοναστηριού.
Στη συνέχεια βρίσκεται η αίθουσα αποθήκευσης κρασιού με τα παλιά βαρέλια και στο βάθος ο χώρος όπου λειτουργεί η τραπεζαρία και λειτουργούσε παλιά και το πατητήρι.
Ιστορικό μνημείο
Στη σημασία της Αγ. Τριάδας ως ιστορικό μνημείο αναφέρεται ο πρώην Έφορος αρχαιοτήτων και σήμερα άμισθος σύμβουλος της Μονής αρχαιολόγος κ. Μιχάλης Ανδριανάκης. «Η Αγ. Τριάδα και το Αρκάδι είναι τα δύο σημαντικότερα έργα της Αναγεννησιακής κρητικής αρχιτεκτονικής και ακόμα και οι μεταγενέστερες παρεμβάσεις είναι προσαρμοσμένες στην αρχιτεκτονική. Πενήντα χρόνια που είμαι κοντά στο μοναστήρι πραγματικά μπορώ να πω ότι είχαμε μια υποδειγματική συνεργασία με τους μοναχούς ήταν και είναι πάντα δίπλα στις προσπάθειες των αρχαιολόγων» αναφέρει ο κ. Ανδριανάκης.
Ο ίδιος εκτιμά πως όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες για την ανακατασκευή της παλιάς ιερατικής σχολής «η Μονή θα γίνει πόλος έλξης τεράστιας θρησκευτικής, αρχιτεκτονικής, ιστορικής σημασίας». Ο κ. Ανδριανάκης μάς τονίζει πως η Αγία Τριάδα μαζί με τις Μονές Αρκαδίου, Αγ. Αικατερίνης Ηρακλείου και Γωνιάς στο Κολυμβάρι έχουν επιλεχθεί για να ενταχθούν στο Δίκτυο της Unesco.
