Γράφει ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΟΓΙΑΣ
ιπτάμενος ΠΑ (ε.α.)
a.sogias@hotmail.com
Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι λέγαμε πριν κάποια χρόνια και μας φαινόταν τόσο μακριά. Τελικά ο άνθρωπος το πέτυχε. Πήγε στο φεγγάρι. Τώρα λέμε πάμε μια βόλτα στ’ αστέρια και μας φαίνεται τόσο κοντά.
Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας με τα σύγχρονα τηλεσκόπια και περισσότερο με τα διαστημικά τηλεσκόπια όπως του Χαμπλ έφεραν τα αστέρια πολύ κοντά μας, δίπλα μας με καταπληκτικές φωτογραφίες που δείχνουν ακόμη και πλανήτες άλλων ήλιων. Μπορούμε όμως και μεις μόνο με τις γνώσεις μας, τα μάτια μας και πάνω απ´ όλα τη θέλησή μας να κάνουμε μια βόλτα στ´ αστέρια.
Στρέψτε το πρόσωπό σας Βόρεια και σηκώστε το βλέμμα σας ψηλά στον ουρανό σε μια περιοχή μακριά από κάθε είδους φωτισμού και ανταύγειας. Η καλύτερη ώρα, γύρω στα μεσάνυχτα. Ενας μεγάλος αστερισμός σε μέγεθος, φωτεινότητα και σπουδαιότητα προβάλλεται μπροστά σας. Είναι ο αστερισμός της Μεγάλης Αρκτου που αποτελείται από 7 αστέρια. Το σχήμα της όπως λένε οι αστρονόμοι παρατηρητές, ´κατσαρόλα´ με το χερούλι της, δηλαδή την ουρά της αυτή την εποχή στραμμένη προς τα επάνω και λίγο λοξά προς τα αριστερά (δυτικά). Το εξωτερικό αστέρι του δοχείου είναι ο (α). Ακριβώς από κάτω ο (β), προχωρώντας λίγο αριστερά ο (γ) και προς τα επάνω λιγότερο φωτεινός ο (δ). Συνεχίζοντας προς το χερούλι είναι ο (ε), στη συνέχεια ο (ζ) και τέλος λοξά αριστερά ο (η). Ο (ζ) είναι διπλός αστέρας (alcor-mizar). Οποιος μπορεί να κάνει αυτό τον διαχωρισμό έχει πολύ καλή όραση. Αν προεκτείνουμε το δύο εξωτερικά αστέρια (β) και (α) της εξωτερικής πλευράς του δοχείου και φορά (β) προς (α) βρίσκουμε ένα φωτεινό αστέρι. Αυτός είναι ο Πολικός που δείχνει πάντα όλες τις ώρες της νύχτας και όλες τις εποχές τον Βορρά, αφού μένει σταθερός ακίνητος παρά την περιστροφή της Γης περί τον εαυτό της και των αλλαγών των εποχών. Είναι λαμπερός, αφού είναι μεγάλος αστέρας, αλλά και φωτεινός διότι παρά τη μεγάλη του απόσταση (430 έτη φωτός) από τη γη παραμένει φωτεινός. Αυτό το ίδιο αστέρι είναι ο (α) της Μικρής Άρκτου και βρίσκεται δεξιότερα από τη Μεγάλη Άρκτο. Η μικρή Άρκτος έχει και αυτή 7 αστέρια με λαμπερότερο τον (α) της, δηλαδή τον Πολικό (βλ. Σχήμα 1). Εφόσον εντοπίστηκαν οι δύο αυτοί αστερισμοί του βορρά και ο Πολικός έχετε αρχίσει για τα καλά το ταξίδι σας για τ´ αστέρια, αφού βάσει αυτών βρίσκονται πολλοί άλλοι αστερισμοί.
Η ευθεία που ξεκινάει από τα μάτια μας και φτάνει στον Πολικό λέγεται Άξονας του Κόσμου. Όλα τα αστέρια που θα φανούν μετά τη δύση του Ήλιου μέχρι τα ξημερώματα κινούνται σε απόλυτο κύκλο με κέντρο τον Πολικό Αστέρα. Η φορά κίνησης των αστεριών (φαινομενική κίνηση λόγω περιστροφής της Γης) και του Ήλιου μας είναι από Ανατολάς προς Δυσμάς, αφού η Γη περιστρέφεται από Δυσμάς προς Ανατολάς.
Αν σε ένα απόλυτα σκοτεινό μέρος ανοίξουμε σταθερά το διάφραγμα μιας φωτογραφικής μηχανής όλη τη νύχτα μέχρι το πρωί και εμφανίσουμε τη φωτογραφία, θα δούμε όλα τα αστέρια να έχουν σχηματίσει ομόκεντρους κύκλους με κέντρο τον Πολικό. Δηλαδή όλη η αστρική σφαίρα περιστρέφεται γύρω από τον Πολικό.
Τις ημέρες του καλοκαιριού μια φωτεινή λωρίδα διασχίζει τον νυχτερινό ουρανό από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Είναι η γαλαξιακή οδός όπως έλεγαν και οι αρχαίοι Έλληνες γεμάτη από γάλα! Γι´ αυτό και ο γαλαξίας μας πήρε αυτή την ονομασία.
Είναι φωτεινή διότι είναι περιοχή με έντονη αστρική δραστηριότητα (γέννηση άστρων και πλούσια αστρικά νεφελώματα).
Συνεχίζοντας την περιήγησή μας στον νυχτερινό ουρανό, ανάμεσα από τη Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτο βρίσκεται ο αστερισμός του Δράκοντα (βλ. Σχήμα 2).
Ξεκινώντας με μια ευθεία από τον (ε) της Μεγάλης Άρκτου προς τον Πολικό και προχωρώντας δεξιά άλλη τόση απόσταση θα συναντήσουμε τον αστερισμό της Κασσιόπης που αποτελείται από 5 αστέρια.
Προεκτείνοντας την ευθεία των αστεριών (β) της Μεγάλης Άρκτου και ανατολικότερα της Κασσιόπης βρίσκουμε τον αστερισμό του Πήγασου.
Ακριβώς τα μεσάνυχτα όταν κοιτάξουμε σχεδόν κατακόρυφα βλέπουμε ένα πολύ φωτεινό αστέρι λίγο δυτικότερα από τη γαλαξιακή οδό. Είναι ο Βέγας του αστερισμού της Λύρας, τριπλάσιος από τον Ήλιο μας σε απόσταση 25 έτη φωτός.
Από τη Λύρα και λίγο δυτικότερα φαίνεται ο αστερισμός του μυθικού μας ήρωα Ηρακλή και του Κέρβερου.
Λίγο ανατολικότερα από τον Βέγα και πάνω ακριβώς στην γαλαξιακή οδό είναι ο αστερισμός του Κύκνου με την έντονη παρουσία του αστέρα Ντενέβ. Απέχει 1600 έτη φωτός και είναι 60 φορές μεγαλύτερος του Ήλιου μας. Προεκτείνοντας την ευθεία των δύο τελευταίων αστεριών της ουράς της Μεγάλης Άρκτου (ζ) προς (η) λίγο προς δυσμάς συναντάμε τον Αρκτούρο, ένα πολύ φωτεινό άστρο του αστερισμού του Βοιώτη που βρίσκεται σε απόσταση 37 έτη φωτός.
Αρκετά νότια, προς τα Λευκά Όρη θα δούμε τον Αντάρη (αντί του Άρη), ένα πολύ φωτεινό αστέρι του αστερισμού του Σκορπιού, ένας κόκκινος υπεργίγαντας 500 φορές μεγαλύτερος του Ήλιου. Παρατηρώντας τον ουρανό πριν το χάραμα (5πμ) θα δούμε ένα εντυπωσιακό θέαμα. Τον πλανήτη Αφροδίτη (Αυγερινός) πολύ φωτεινό και ψηλότερα τον Δία αμυδρότερο σε ένα ωραίο δίδυμο.
Ακριβώς πάνω από τον Δία βρίσκεται η Πούλια (Πλειάδες) 400 νέα αστέρια από τα οποία φαίνονται μόνο 6 με γυμνό μάτι. Εντοπίζουμε στην ίδια περιοχή και τον Λαμπαδία (Αλδεναβάρ Αράβ), 45 φορές μεγαλύτερο από τον ήλιο, ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού του Ταύρου να βρίσκεται πάνω και δεξιά από την Αφροδίτη.
Λίγο νοτιότερα του Κύκνου και πάνω στη γαλαξιακή οδό είναι ο αστερισμός του Αετού με φωτεινότερο τον Altair, με μέγεθος μιάμιση φορά του Ήλιου μας.
Αυτοί οι αστερισμοί που αναφέρθηκαν είναι λίγοι από αυτούς που μπορούμε να δούμε σε όλον τον ουράνιο θόλο. Εκτός από τη Μεγάλη Άρκτο που με το σχήμα και τη φωτεινότητά της είναι σχετικά εύκολο να εντοπιστεί οι άλλοι αστερισμοί ίσως δυσκολέψουν αρχικά τον παρατηρητή στον εντοπισμό τους. Με τη συνεχή όμως παρακολούθηση του έναστρου ουρανού και με τη βοήθεια του χάρτη που μένει αμετάβλητος για πάρα πολλά χρόνια (αρκετές χιλιετίες) σταδιακά η εμπειρία μεγαλώνει και ο εντοπισμός των ουράνιων σωμάτων γίνεται ευκολότερος.
Ο άνθρωπος αρέσκεται στην έρευνα και ερμηνεία του άγνωστου. Και όταν αυτό το άγνωστο είναι τόσο μεγάλο όσο το άπειρο Σύμπαν τόσο περισσότερο αμείβεται και η θέληση για περαιτέρω έρευνα μεγαλώνει.
Βιβλιογραφία
Terence Dickinson, Nightwatch, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης.
Νικολάου Ν., Κοσμογραφία.
Γραμματικάκης, Πανεπιστημιακές Σημειώσεις.
Παπαμαστοράκης Ι., Πανεπιστημιακές Σημειώσεις.
