Ο Brad Norman, Αυστραλός θαλάσσιος βιολόγος, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην εξερεύνηση και την προστασία του μεγαλύτερου ψαριού στον κόσμο, του φαλαινοκαρχαρία.
Παρ’ όλο που ο μυστηριώδης γίγαντας έχει μήκος όσο ένα λεωφορείο και, συνεπώς, είναι δύσκολο να τον αγνοήσει κανείς, οι βιολόγοι δε γνωρίζουν και πολλά γι’ αυτόν. Το ζευγάρωμα, η γέννηση, η ενηλικίωση, η περιπλάνηση και ο θάνατος του φαλαινοκαρχαρία δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Μέχρι το 1986 οι επιστήμονες είχαν καταγράψει μόλις 320 εμφανίσεις φαλαινοκαρχαρία. Έκτοτε, όμως, ο πληθυσμός του αυξήθηκε εκρηκτικά και ο γίγαντας –που ζει στα νερά γύρω από τον Iσημερινό– έχει παρατηρηθεί σε 124 χώρες. Αυτό οφείλεται βεβαίως και στην αύξηση του καταδυτικού τουρισμού.
Στο ευφυές σχέδιο του Brad Norman για τη μελέτη του φαλαινοκαρχαρία, οι ερασιτέχνες δύτες διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο. Αυτό που τραβάει αμέσως το μάτι σε ένα φαλαινοκαρχαρία είναι οι ανοιχτόχρωμες κηλίδες του, που μοιάζουν με ενάλιο έναστρο θόλο. Ο Brad Norman είχε την ιδέα να αξιοποιήσει τις κηλίδες ως ένα είδος δακτυλικών αποτυπωμάτων που καθιστούν εύκολη την αναγνώριση κάθε ατόμου. Έτσι, το 1999 κατασκεύασε τη βάση δεδομένων ECOCEAN, στην οποία μπορεί ο οποιοσδήποτε να στείλει όσες φωτογραφίες φαλαινοκαρχαριών διαθέτει. Αυτή η βάση δεδομένων καθιστά εφικτή την καταγραφή της συμπεριφοράς και του πληθυσμού χωρίς να ενοχλούνται τα ζώα. Τόσο επιστήμονες όσο και ερασιτέχνες δύτες έχουν συνδράμει με μεγάλο ζήλο το ECOCEAN, που σήμερα φιλοξενεί 2.300 φωτογραφίες 1.900 διαφορετικών ζώων.
Στην υπηρεσία της βιολογίας
Το μεγάλο βήμα του ECOCEAN έγινε το 2002, όταν ο Brad Norman ξεκίνησε τη συνεργασία με τον προγραμματιστή Jason Holmberg και τον αστροφυσικό Zaven Arzoumanian της NASA. Οι δύο επιστήμονες του διαστήματος οργάνωσαν και αυτοματοποίησαν τη βάση δεδομένων με τέτοιο τρόπο που ο Brad Norman δε χρειαζόταν πλέον να χάνει χρόνο συγκρίνοντας κάθε καινούρια φωτογραφία με τις ήδη υπάρχουσες στη βάση προκειμένου να ταυτοποιήσει το φαλαινοκαρχαρία της φωτογραφίας. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν έναν αλγόριθμο που είχαν κατασκευάσει για την καταγραφή αστρικών σχηματισμών που συλλαμβάνει το τηλεσκόπιο Hubble. Ο αλγόριθμος αυτός καταγράφει πλέον με την ίδια ακρίβεια το πού βρίσκονται οι λευκές κηλίδες σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος ενός φαλαινοκαρχαρία. Όταν ένας δύτης στείλει μια φωτογραφία, ο αλγόριθμος συγκρίνει τη θέση των κηλίδων με όλες τις φωτογραφίες της βάσης δεδομένων και αποφαίνεται για το ποιο από τα 1.900 καταγεγραμμένα άτομα εμφανίζεται στη φωτογραφία.
Οι φαλαινοκαρχαρίες είναι μεγάλοι και φιλικοί. Συχνά κολυμπούν κοντά στην επιφάνεια και είναι εξαιρετικά αργοί. Παρά την τεράστια σωματοδομή τους, κολυμπούν με μόλις 3-6 χλμ./ώρα και επομένως είναι ένα από τα λίγα θαλάσσια ζώα που ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει στο κολύμπι. Τον Απρίλιο του 2009, ωστόσο, ο Brad Norman και οι συνεργάτες του απέδειξαν ότι ο γίγαντας του βυθού δεν κολυμπά πάντα το ίδιο αργά. Οι επιστήμονες προσάρμοσαν ένα προηγμένο σύστημα μέτρησης σε έντεκα φαλαινοκαρχαρίες, το οποίο κατέγραφε οκτώ φορές το δευτερόλεπτο την ταχύτητα, την επιτάχυνση, την κατεύθυνση, το βάθος και τα χτυπήματα του ουραίου πτερυγίου τους.
ΕφΟρμηση προς το βυθΟ
Ο συνδυασμός των διαφορετικών στοιχείων μέτρησης έδειξε εντελώς αναπάντεχα πως ο φαλαινοκαρχαρίας κολυμπά ταχύτατα όταν καταδύεται στα βαθιά. Απλώς βουτά και ξανανεβαίνει με δυνατά χτυπήματα του πτερυγίου της ουράς και θυμίζει περισσότερο πτηνό που εφορμά παρά ψάρι.
Άλλες μετρήσεις έδειξαν πως το ζώο σε τακτά διαστήματα κατεβαίνει σε βάθος 1.000-1.500 μέτρων. Κατά τη διαδρομή αυτή, ανοίγει το στόμα του 30 φορές το λεπτό, καταπίνει μια χαψιά νερό και το απαντλεί από τα βράγχια, που λειτουργούν σαν φίλτρα. Όλα τα ζώα που συναντάει στην πορεία του και είναι μεγαλύτερα των 2-3 χιλ.τών αιχμαλωτίζονται και γίνονται βορά στις ορέξεις του.
Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι το πόσο γρήγορα αναπτύσσεται ο φαλαινοκαρχαρίας με αυτά τα γεύματα αβγών, οστρακοειδών και μικρών ψαριών, αλλά το σίγουρο είναι ότι συνήθως φτάνει τα 12 και καμιά φορά και τα 18 μ. Οι βιολόγοι εκτιμούν πως η διάρκεια ζωής του κυμαίνεται από 60 έως 100 έτη. Φυσικά, αυτό, όπως και άλλα στοιχεία που αφορούν τον κύκλο ζωής του, δεν είναι παρά εικασίες. Για πρώτη φορά το 1995 οι βιολόγοι ανακάλυψαν πως οι φαλαινοκαρχαρίες δεν είναι ωοτόκοι αλλά γεννούν μικρά. Με το ECOCEAN, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και, φυσικά, την ακαταπόνητη προσπάθεια του Brad Norman είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια να έχουμε περισσότερα στοιχεία γι’ αυτό τον εντυπωσιακό θαλάσσιο οργανισμό.
Γιατί η στάχτη είναι σχεδόν πάντα άσπρη;
Στάχτη είναι η κοινή ονομασία για όλα εκείνα τα στερεά που απομένουν μετά μια καύση. Από χημικής πλευράς, μία καύση είναι το ίδιο με μια χημική αντίδραση με οξυγόνο.
Καθώς το ξύλο και άλλα οργανικά υλικά αποτελούνται κυρίως από άνθρακα, οξυγόνο και υδρογόνο, το μεγαλύτερο μέρος αυτών θα καεί και θα μετατραπεί σε νερό και διοξείδιο του άνθρακα που θα χαθεί στην ατμόσφαιρα. Θα παραμείνει, ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό με τη μορφή στάχτης, που αποτελείται από τα υπόλοιπα προϊόντα της καύσης τα οποία συμμετείχαν σε αντιδράσεις με το οξυγόνο. Πρόκειται για μια σειρά αλάτων, όπως ανθρακικά, πυριτικά και φωσφορικά άλατα καθώς και μεταλλικά οξείδια.
Η χημική σύσταση της στάχτης, και συνεπώς και το χρώμα της, σχετίζεται με το υλικό που κάηκε. Η στάχτη ξύλου περιέχει κυρίως ανθρακικά άλατα καλίου και ασβεστίου καθώς και θειικό μονοξείδιο του μαγνησίου – όλα λευκά. Η στάχτη των οστών περιέχει μεγάλες ποσότητες φωσφορικού ασβεστίου και είναι επίσης λευκή. Η καύση άνθρακα δίνει στάχτη με υψηλή περιεκτικότητα οξειδίων, κυρίως οξείδια του πυριτίου, του αλουμινίου και του σιδήρου. Το οξείδιο του σιδήρου δεν είναι άσπρο αλλά καφετί και δίνει στη στάχτη ένα πιο σκούρο χρώμα.
Ιάπωνας ο πρώτος αναισθησιολόγος
Πολλά ιστορικά βιβλία εξυμνούν τον οδοντίατρο William Morton, που προέβη σε αναισθησία ασθενούς με αιθέρα. Ωστόσο, προηγήθηκε, 42 χρόνια πριν η πρώτη ανώδυνη εγχείρηση γίνει πρωτοσέλιδη είδηση, ο Ιάπωνας Seishu Hanaoka. Ήδη στα τέλη του 18ου αιώνα, στο μικρό χωριό Hirayama, ο Hanaoka χρησιμοποιούσε αναισθητικές ουσίες και από το 1804 υπέβαλλε τους ασθενείς του σε πλήρη νάρκωση. Εμπνευσμένος από την παραδοσιακή ιαπωνική ιατρική, ο χειρουργός πειραματιζόταν επί 20 χρόνια με αποστάγματα βοτάνων προκειμένου να βρει ένα αποτελεσματικό μέσο αναισθησίας. Σκύλοι και γάτες ναρκώθηκαν με τα φυσικά του μαντζούνια πριν μπουν κάτω από το νυστέρι. Όμως τα πρώτα χρόνια οι ουσίες που χρησιμοποιούσε ήταν είτε αναποτελεσματικές και τα ζώα υπέφεραν είτε τόσο ισχυρές που πέθαιναν από έμφραγμα. Όταν ο γιατρός θεώρησε πως είχε βρει το σωστό συνδυασμό, τον δοκίμασε στη γυναίκα του. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό: η γυναίκα του τυφλώθηκε.
Παρά το ατυχές αυτό γεγονός, ο Hanaoka ήξερε πως βρισκόταν στο σωστό δρόμο και σύντομα η συνταγή του ήταν έτοιμη. Ονομάστηκε «tsusensan» και είχε ως βάση σολανοειδή φυτά. Ακόμη και σήμερα στην ιατρική χρησιμοποιούνται τέτοια συστατικά.
