Οι νεανικές αναγνώσεις είναι σαν τις πρώτες αγάπες? Εμπεριέχουν τη δροσιά της εφηβείας, διατηρούν την πρώτη εντύπωση και κρατούν για πάντα την εμπειρία της πρώτης επαφής? Τελικά, είναι αυτές που συν-διαμορφώνουν, με άλλους παράγοντες, την προσωπικότητα του καθενός. Αλλά και που διαγράφουν την πορεία μιας ολόκληρης γενιάς?
ΑΝΟΙΞΗ και φθινόπωρο, όσο είχαμε ήλιο και φως, πριν ακόμη αρχίσουν οι καύσωνες ή τα κρύα, τότε -λέμε- που τα μαθήματα πλησίαζαν στο τέλος ή άρχιζε μια καινούργια χρονιά, βρίσκαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε περιοδικά του συρμού ή βιβλία της παρέας! Εικονογραφημένη και μικρού σχήματος ήταν η «παραλογοτεχνία» που μας διασκέδαζε. Κι ας ήταν απαγορευμένη από γονείς και δασκάλους! Την αγοράζαμε κρυφά και «ρεφενέ» από τα περίπτερα? Διαβάζαμε και τα κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Σε φτηνές εκδόσεις να αποπνέουν βαριές μυρουδιές αποθήκης ή τυπογραφείου.
?ΤΙΣ ΞΑΝΑΘΥΜΗΘΗΚΑΜΕ μπαίνοντας σε ένα κατώι – παμπάλαιο βιβλιοχαρτοπωλείο στην πόλη του Αγίου. Ξέραμε ότι ο ιδιοκτήτης του ήταν συλλέκτης παλιών αναγνωσμάτων? Από δω «Το Αγριολούλουδο» του Παύλου Νιρβάνα, η «Γκρατσιέλα» του Λαμαρτίνου, «Η Ξεπάρθενη» της Λιλίκας Νάκου? Βιβλία σχεδόν διαλυμένα από το χρόνο, γεμάτα αναμνήσεις από τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματά μας. Να και τα περίφημα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» (1). Πιο πέρα «Ο Μικρός Ήρως» κι «Η Μάσκα». Βρήκαμε παλιούς τόμους από «Το Ελληνόπουλο», το «Μικρό Εξερευνητή», το «Κόσμος Επιστήμη και Ζωή», «Το Σπίτι του Παιδιού», τη «Ζωή του Παιδιού», τη «Διάπλασι των Παίδων», τις «Εικόνες»? Μιλάμε για «ελεύθερα» αναγνώσματα της δεκαετίας του ?60. Τα παιδικά αναγνώσματα εκείνης της εποχής ήταν γραμμένα και για τα δυο φύλα? Μεγαλώνοντας αγοράζαμε και πιο «σοβαρά» βιβλία, όπως τα? «Άρλεκιν», τα «Βίπερ», αλλά και τη «Φαντασία», το «Ντομινό», το «Θησαυρό», το «Ρομάντζο»?
ΣΤΑΘΕΡΕΣ αξίες, ώσπου να αποχαιρετίσουμε την παιδική/εφηβική μας ηλικία, παρέμεναν ο Ιούλιος Βερν, η Π. Δέλτα, ο Μ. Λουντέμης? Πρώτη προτίμηση, ο Βερν. Δεν είχε την τρομακτική διαφήμιση του Τόλκιν («Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών») ή της Ρόουλινγκ («Χάρι Πόττερ»), αφού μόνο από στόμα σε στόμα μαθαίναμε πόσο καλός ήταν! Βιβλία όπως το «Ταξίδι στο Κέντρο της Γης», «Από τη Γη στη Σελήνη», «20.000 Λεύγες κάτω από τη Θάλασσα», «Τα Παιδιά του Πλοιάρχου Γκράντ», «Η Μυστηριώδης Νήσος», «Το Αιγαίο στις Φλόγες», «Πέντε εβδομάδες με αερόστατο», «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες», «Ο Δεκαπενταετής Πλοίαρχος», «Η Πλωτή Πολιτεία» κ.ά., περνούσαν αστραπιαία από χέρι σε χέρι.
ΓΙΑ ΝΑ προλάβουμε να τα διαβάσουμε, μια και μας πίεζαν οι? επόμενοι αναγνώστες, θυσιάζαμε ύπνο και σχολικά μαθήματα! «Καταβροχθίζαμε» μεγάλες ποσότητες γνώσεων, όχι πληροφοριών. Βιβλία μεταφρασμένα με μεράκι από τους Μ. Σκουλούδη, Κ. Kαρθαίου, Ν. Καζαντζάκη κ.ά. Αυτοί μας έμπασαν στο πνεύμα των Γάλλων ή Άγγλων συγγραφέων, στον κόσμο του Θερβάντες ή του Δάντη. Είχαμε άφθονο χρόνο τότε (2), ελάχιστο όμως χρήμα.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ αποτελούσε για μας ένα όχημα ονείρου. Μας ταξίδευε σε άλλες ηπείρους, σε άλλες χώρες, σε άλλους κόσμους? Για πλοηγό προτιμούσαμε τον Βερν: μας πήγαινε σε ξωτικά μέρη προσφέροντάς μας ταυτόχρονα πρότυπα ωραίων χαρακτήρων αλλά και άφθονες γνώσεις. Αν και ο ίδιος δεν ταξίδεψε σχεδόν ποτέ, έδινε γνώσεις για τον κόσμο τόσο πλούσιες που και σήμερα προκαλούν το θαυμασμό. Ο 19ος αιώνας θεωρείται όλος δικός του: είναι ο «Αιώνας του Ιουλίου Βερν»?
ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΣΤΑΝ μερικούς συγγραφείς -όπως τον Βίκτορα Ουγκό, τον Αλ. Δουμά, τον Σερ Ουόλτερ Σκοτ, τον Κ. Ντίκενς, τον Ντεφόε, τον Στήβενσον, τον Τσβάιχ, τον Κρόνιν, τον Σέξπηρ?, τόσο οικείους που πιστεύαμε πως ήταν Έλληνες! Ανήκαμε στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και επιθυμούσαμε τη «φυγή» όσο τίποτε άλλο: ο πόνος, το αίμα, η πίκρα, η ορφάνια, ο αδελφοκτόνος πόλεμος είχαν αφήσει ανεπούλωτα τραύματα σε σώμα και ψυχή. Θέλαμε να απαλύνουμε τη σκοτεινάγρα της ζωής μας με το όνειρο. Κι αυτό το καταφέρναμε μόνο μέσα από τις σελίδες των βιβλίων με τα πλούσια μηνύματά τους.
ΠΡΟΤΙΜΟΥΣΑΜΕ να μη φάμε, παρά να στερηθούμε έναν Μάρκ Τουέιν! Ονειρευόμασταν να γίνουμε κι εμείς «ναύκληροι» ή λοστρόμοι, να «πέσουμε» ναυαγοί σε κάποια ξέρα όπως ο «Ροβινσών Κρούσος», να ζήσουμε το παραμύθι του «Πρίγκιπα και του Φτωχού», ή να μπούμε ως «Σωματοφύλακες» στην αυλή του ραδιούργου Ρισελιέ? Θέλαμε να γίνουμε εξερευνητές, όπως ο Λίβινγκστον κι ο Στάνλεϋ, αρχαιολόγοι ή γιατροί, όπως ο Άλμπερτ Σβάιτσερ, δάσκαλοι ή επιστήμονες, όπως ο Έντισον, η Μαντάμ Κιουρί, ο Αϊνστάιν. Να γίνουμε όλα. Να γνωρίσουμε τα πάντα. Θέλαμε να σώσουμε τον? κόσμο από πολέμους, αρρώστιες, φτώχειες, δυστυχίες, αδικίες, πόνους. Αυτό μας δίδασκαν μέσα από τους χάρτινους κόσμους τους όλοι εκείνοι οι παιδικοί μας φίλοι?
ΤΟΥΣ ΒΡΟΧΕΡΟΥΣ χειμώνες πάλι, κλεισμένοι στα σπίτια δίπλα στη ξυλόσομπα και την πετρελαιόλαμπα, τις χρονιάρες μέρες των Χριστουγέννων φανταζόμασταν πως γινόμασταν καλικάντζαροι ή αερικά: τρυπώναμε στο κέντρο της γης για να ροκανίσουμε το δέντρο που τη στήριζε, ώστε να εξαφανίσουμε την κακία που βασίλευε πάνω της! Σαν να ακούω ακόμη τα παραμύθια της ηλικιωμένης δασκάλας μας που καθισμένη στην έδρα όπου έσταζαν από τη στέγη οι σταγόνες της βροχής, μας διάβαζε με τη σβησμένη φωνή της τις «Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες» του Καρόλου Ντίκενς, «Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα» του Άντερσεν, τον «Ευτυχισμένο Πρίγκιπα» του Γουάϊλντ ή τους «Μύθους του Αισώπου»?
ΣΤΙΣ ΕΦΗΒΙΚΕΣ ανησυχίες μας προστέθηκαν αργότερα και οι κοινωνικοί/πολιτικοί αγώνες. Μπήκε στη ζωή μας η ρώσικη λογοτεχνία με Πάστερνακ, Σολτζενίτσιν, Μαξίμ Γκόρκυ, Πούσκιν, Μαγιακόβσκι κ.ά., που μας παρουσίαζαν μια άλλη πλευρά της ζωής. Από κοντά και η «Αργώ» του Θεοτοκά, η «Eroica» του Κ. Πολίτη, ο «Μεγάλος Μώλν» του Αλαίν Φουρνιέ, τα «Αγουρα Χρόνια» του Κρόνιν, αλλά και τα ελληνικά «κοινωνικά δράματα» στα εβδομαδιαία περιοδικά ποικίλης ύλης?
?ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ -και πολλά άλλα ακόμη- αποτελούσαν έναν πολύ γλυκό εσωτερικό μικρόκοσμο, αντίδοτο στην τότε σκληρότητα του έξω κόσμου. «Θεραπευτικά» αναγνώσματα που άφησαν τα «ιαματικά» τους ίχνη διαπλάθοντάς μας σε ανθεκτικούς, στις μπόρες, χαρακτήρες?
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Σήμερα πολλά από τα παραπάνω αναγνώσματα, όπως για παράδειγμα τα «Κλασικά Εικονογραφημένα», τα βρίσκει κανείς στο διαδίκτυο, σε μορφή pdf.
-(2) «Το να αγοράζει κανείς βιβλία, είναι καλό· αρκεί βέβαια να μπορεί να αγοράσει και το χρόνο που απαιτείται για να τα διαβάσει» (Άρθουρ Σοπενχάουερ). Στην εποχή μας δυστυχώς, ούτε ο χρόνος περισσεύει, ούτε το χρήμα.
Με αφορμή τα εγκαίνια της νέας δανειστικής δημοτικής βιβλιοθήκης στον Αλίκαμπο Αποκορώνου: όνειρο και πράξη του κ. Ν. Γρυλλάκη, εκπ/κού – συγγραφέα?
