H ιστορIα
Γυρνώντας πίσω στα 1899 και προσπαθώντας να εξηγήσουμε τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή την ιδέα, βλέπουμε καταρχήν ποιοι μπορούσαν -στα τέλη του 19ου αιώνα- να έχουν δικό τους αυτοκίνητο: πρίγκιπες, εστεμμένοι, βαθύπλουτοι επιχειρηματίες, κόμητες, λόρδοι, δούκες και εργοστασιάρχες. Η νέα εφεύρεση, άγνωστη ακόμη και απλησίαστη από το ευρύ κοινό, που ναι μεν τη θαύμαζε, αλλά ουσιαστικά λόγω άγνοιας τη φοβόταν, στηριζόταν τα πρώιμα εκείνα χρόνια μόνο στους πλούσιους για να επιζήσει όσο χρειαζόταν, προτού πλησιάσει τις μάζες και καθιερωθεί. O λόρδος Μόνταγκιου, ένας από τους πρώτους κατόχους αυτοκινήτου στο Ηνωμένο Βασίλειο και ευγενής ως προς την καταγωγή του, ήταν παράλληλα και ο πρώτος που, όπως αναφέρεται, τοποθέτησε μια μασκότ πάνω στο ψυγείο της προσωπικής του Daimler.
Τη μασκότ εκείνη, που ήταν ένα μικρών διαστάσεων αγαλματίδιο του προστάτη των αμαξάδων -και ύστερα των οδηγών- Αγίου Χριστοφόρου. To παράδειγμα του Μόνταγκιου ακολούθησε το 1906 στην Ιταλία η βασίλισσα Μαργαρίτα της Σαβοΐας, η εστεμμένη που έδωσε το όνομά της στην πασίγνωστη σήμερα πίτσα και τοποθέτησε επίσης ένα ομοίωμα του Αγίου Χριστοφόρου στην υπερπολυτελή Ιtala που της παρέδωσε -κατόπιν παραγγελίας- η Carozzeria Sala.
Oι κατασκευαστEς των μασκOτ…
Τα εργοστάσια, αρχικά, κατασκεύαζαν μόνα τους τα «στολίδια» αυτά, όμως ύστερα από κάποιο μικρό χρονικό διάστημα το καθένα με τη σειρά του ανέθετε τη δουλειά αυτή σε βιοτεχνίες που μπορούσαν να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο είδος. Και φυσικά, καθώς ο κλάδος δεν ήταν δυνατό να διαθέτει καλλιτέχνες του διαμετρήματος του Ροντέν, πολλές φορές το αισθητικό αποτέλεσμα της μικρογλυπτικής σχοινοβατούσε ανάμεσα στην τέχνη και στο κιτς. Στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γαλλία, λειτουργούσε ο μεγαλύτερος αριθμός των βιοτεχνιών που εξειδικεύονταν στο να κατασκευάζουν μινιατούρες για τα ψυγεία των αυτοκινήτων. Η γαλλική Lejeune, στη γκάμα των σκύλων μόνο, διέθετε εξήντα διαφορετικές μικροφιγούρες για κάθε ενδιαφερόμενο. Η αγγλική Desmo, μάλιστα, πρόσφερε στους ιδιοκτήτες τη δυνατότητα να αποκτήσουν τις μασκότ που ήθελαν μέσω των υπηρεσιών του ταχυδρομείου.
Το υλικO…
Οι μινιατούρες των ψυγείων κατασκευάζονταν από σημαντικά ανομοιογενείς ποικιλίες, όσον αφορά τα υλικά που χρησιμοποιούνταν. Δεν υπήρχε αμφιβολία πως ο μπρούντζος ήταν από την καλύτερη ποιότητα, ούτε εκφράζεται αντίρρηση ότι χρησιμοποιώντας μπράσο μπορούσε κανείς να φθάσει σε θαυμάσια τελικά αποτελέσματα. Η επιλογή του ψευδαργύρου ως υλικού στοίχιζε πολύ φθηνότερα, αλλά κάποιες από τις φιγούρες ταχύτατα οξειδώνονταν, έσπαζαν και καταντούσαν μη εμφανίσιμες. Στη δεκαετία του ’20, πολλοί κατασκευαστές προμηθεύονταν για τις μασκότ τους φύλλα νικελίου, όμως τα φύλλα του χρωμίου ήταν αυτά που πρόσφεραν την καλύτερη δυνατή προστασία. Από το 1928, μια εναλλακτική πρόταση στο χρώμιο ήταν και το κεχριμπάρι, που για προστασία διέθετε και μια λεπτή επίστρωση από ασήμι, όμως, λόγω του υψηλού της κόστους τη χρησιμοποιούσαν μόνο οι κατασκευαστές ακριβών και πολυτελών αυτοκινήτων.
ΔιAσημες μασκOτ…
– Η Rolls-Royce,συνεργάστηκε με τον διάσημο ζωγράφο και γλύπτη Τσαρλς Σάικς, προκειμένου, στο εξής, κάθε Rolls να έχει ένα μικρό ασημένιο αριστούργημα φτιαγμένο από τα χέρια του πάνω στο ψυγείο της. Έτσι, λοιπόν, το «Πνεύμα της Έκστασης», ο αγαλματίδιο που έγινε θρύλος μαζί με τα εξεζητημένα μοντέλα της, έκανε την πρώτη του επίσημη εμφάνιση το 1911.
– Ένας ακόμη διάσημος δημιουργός που δοκίμασε την επιδεξιότητά τους στη μικρογλυπτική ήταν και ο Φρανσουά Μπαζέν, ο δημιουργός του «Ιπτάμενου Πελαργού», που κοσμούσε τη δεκαετία του ’20 τα ψυγεία των αυτοκινήτων της Ηispano Suiza.
– Ο διάσημος και με νωπές ακόμη τις μνήμες από τη χρήση του ιαγουάρος, που έδωσε το όνομά του στην Jaguar, σχεδιάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’30 από την Desmo. Τοποθετήθηκε για πρώτη φορά στις SS80 και τις SS100, αποτελώντας μέχρι πρόσφατα αναπόσπαστο στοιχείο όλων των μοντέλων της.
– Από την παρθένα που τα μαλλιά της ανεμίζουν στον αέρα την ώρα που κρατά στα λεπτεπίλεπτα χέρια της το τιμόνι (Packard, Ηνωμένες Πολιτείες) μέχρι τον ερυθρόδερμο αρχηγό κατασκευασμένο από σχεδόν διαφανές υλικό (Pontiac), οι μασκότ δε γνώριζαν όρια στη σχεδίασή τους.
– Επίσης έξοχες μινιατούρες, σε όλα τα επίπεδα, δημιουργήθηκαν από τον Γάλλο καλλιτέχνη και χρυσοχόο Ρενέ-Ζιλ Λαλίκ, που ως υλικό προτίμησε το γυαλί. Τα ομοιώματα πάνω στα ψυγεία διακοσμούσαν τις θρυλικές Duesenberg, τα πρωτοποριακά Cord και τις πανάκριβες Marmon. Μερικές από τις μινιατούρες του Λαλίκ διέθεταν και ένα είδος έμμεσου φωτισμού, ένα ιδιόμορφο χαρακτηριστικό που τις έκανε ακόμη πιο γοητευτικές.
Το χEρι του νομοθEτη…
Η σταδιακή εξάλειψη των μασκότ των ψυγείων έγινε ευπρόσδεκτη από τους νομοθέτες, επειδή αποτελούσαν σοβαρό λόγο τραυματισμού πεζών σε περίπτωση ατυχήματος. Πραγματικά, το 1966, η βρετανική κυβέρνηση απαγόρευσε όλες τις μασκότ των ψυγείων από τα αυτοκίνητα με άδεια κυκλοφορίας σε δημόσιους δρόμους, ενώ το παράδειγμά της ακολούθησαν σύντομα και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο δύο μάρκες σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να τοποθετούν τις μασκότ στα αυτοκίνητά τους. Μια από αυτές είναι η Rolls-Royce, στην οποία ένας ειδικός μηχανισμός αναγκάζει την «ιπτάμενη κυρία» να υποχωρήσει μέσα στη θήκη του ψυγείου, κάτω από ισχυρή πίεση. Τα αυτοκίνητα της Mercedes-Benz επίσης εξαιρέθηκαν από τον κανονισμό αυτό, μια και το σταθερό αρχικά αστέρι που κοσμούσε τα ψυγεία των μοντέλων της από το 1925 είχε προ πολλού αντικατασταθεί από μια βελτιωμένη κατασκευή που υποχωρούσε.
ΣυλλεκτικA…
Αρχικά ως διακοσμητικό στοιχείο στα καπό των αυτοκινήτων, αποτελούν σήμερα περιζήτητα κομμάτια για συλλέκτες, ακόμα και για εκείνους που δεν έχουν κανένα απολύτως ενδιαφέρον για παλιά αυτοκίνητα. Η αξία τους καθορίζεται από τη σπανιότητα των γυάλινων γλυπτών του Λαλίκ ή άλλων καταξιωμένων καλλιτεχνών.
