Αλλά ´Γιάντα ξανάστροφη – Γιάννης Μαρκαντωνάκης – 30 χρόνια διδασκαλίας´.
Μια εκδήλωση βαθιάς συναίσθησης, συγκίνησης και ευθύνης. Μια εκδήλωση στην οποία είχα καθοριστεί να σηκώσω το βάρος μιας μακράς αγόρευσης ανάμεσα σε 3 αγορητές (πίνακες) του Βασίλη Κελαϊδή αποκαλύπτοντας την άβυσσο του κόσμου.
Πρωί, 17 Αυγούστου. Ενα τόσο δύσκολο πρωινό για πολιτιστική διάπραξη ευθύνης. Στην οποία ήταν παρόντες και παρούσες οι ανήκοντες στην ´πόλη των ιδεών´ που αντιμετωπίζουν ως πνευματικές στιγμές τις προκλήσεις δύσκολων ωρών, χρόνων και καιρών, όπως οι τωρινοί μας.
Πάντως, τόσο εγώ ως αγ-ορητής ταξίδευα μέσα στους καλλιτεχνικούς τόπους και στα οράματα των εικαστικών δημιουργιών που αποτέλεσαν την προσφορά παλιών και νέων σπουδαστών στα 30 χρόνια διδασκαλίας του Γιάννη Μαρκαντώνη, εκτιμώντας ιδιαίτερα την εικαστική αυτή προσφορά αντιπρόσφερα έναν ´πίνακα μοντέρνας τέχνης´. Ενα από τα διηγήματά του (στο βιβλίο μου ´Τα πριόνια´ εκδ. Ερμείας 1973) που το διάβασα με ιδιαίτερη συγκίνηση, γιατί συνδέει τη διαχρονική μνήμη του πολιτισμού με τη διαχρονική μεταμόρφωση (αλλά και παραμόρφωσή του).
Ηταν ένα πρωινό δύσκολο για μένα. Καταβυθίστηκα στα βάθη του κι ανυψώθηκα στην υψηλότερη κορυφή του. Διερωτώμενος για την ουσία της ζωής στη θέα του πολυσυμβολικού πορτρέτου μου που ζωγράφισε ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης. Ενα πορτρέτο φθοράς και αφθαρσίας. Για να δηλώσω, τελειώνοντας την αγόρευσή μου λέγοντας ναι στην πνευματική ευθύνη χωρίς όμως τιμές.
Ηταν πρωί της Παρασκευής 17 Αυγούστου. Ωρα ασυνήθιστη για πνευματικές καλλιτεχνικές δημιουργικές εκδηλώσεις. Χωρίς όμως το ασυνήθιστο να είναι και αποκλειόμενο όταν, μάλιστα, αυτό είχε συνδεθεί, με τη μορφή μιας εκπαιδευτικής ημι-ημερίδας -κυρίως για σπουδαστές εικαστικών τεχνών- στον ´Χώρο τέχνης Χανίων´ στο πλαίσιο της έκθεσης ´γιάντα ξανάστροφη – Γιάννης Μαρκαντωνάκης – 30 χρόνια διδασκαλίας´.
Παρά ταύτα το γεγονός μιας ιδιαίτερα ασυνήθιστης ώρας (10.30 πρωινή) για πνευματική – καλλιτεχνική εκδήλωση ήταν μια πρόκληση ενδιαφέροντος, αλλά και αδιαφορίας για κάθε ένα και για κάθε μία, ανεξάρτητα από ηλικία, στη δική μας πολιτεία. Η οποία, επικίνδυνα αλλοτριωμένη, έχει απομακρυνθεί από την ιστορική της συνείδηση ευθύνης. Με μια αποπνευμάτωση του βίου των πολιτών, που καταταλαιπωρούνται στη σημερινή εφιαλτική πραγματικότητα που αντιμετωπίζει ο λαός μας και η χώρα μας.
ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΕΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΟΣΟ ΑΝΤΙΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ;
Πρωταγωνιστής αυτής της ασυνήθιστης πρωινής ώρας για πολιτιστικό γεγονός, ήμουν εγώ. Σε μια εκδήλωση τιμής που τη θεώρησα ως πρωτοβουλία πνευματικής έκφρασης του δημιουργικού καλλιτέχνη (και ιδρυτή του Χώρου Τέχνης Χανίων) Γιάννη Μαρκαντωνάκη.
Τι σχέση όμως, μπορεί να έχει η πνευματικότητα σ’ έναν τόσο αντιπνευματικό κόσμο που ζούμε (παρά τον αποκαλούμενο πολιτισμό μας) εδώ και αιώνες. Ιδιαίτερα στον τρομερό 20ό αιώνα και πιο ιδιαίτερα στον εφιαλτικό αιώνα -σε πορεία προς την πρώτη εικοσαετία του- που βιώνουμε σήμερα;
Ο αξέχαστος φιλόσοφος καθηγητής Β.Ν. Τατάκης στο σημαντικό βιβλίο του ´Φιλοσοφικά Μελετήματα´ περιλαμβάνει τρία δοκίμια (εκδ. Ερμείας 1972): 1) Το πρόβλημα της φιλοσοφίας, 2) Η πνευματική φύση του ανθρώπου, 3) Η παιδεία, το νόημά της από το δεύτερο δοκίμιο ´Πνευματική φύση του ανθρώπου´ παραθέτουμε μερικά καθοριστικής σημασίας αποσπάσματα…
(α) ´Οταν μιλούμε για πνευματική φύση του ανθρώπου θέλουμε να διαστείλουμε μέσα στον άνθρωπο, εκείνες τις πλευρές και πτυχές, που κάνουν, ώστε το ον αυτό να μην είναι απλώς ένα έμβιο ον… ένα ον που έχει ζωή. Αυτές οι πλευρές και οι πτυχές συγκροτούν την πνευματική φύση του ανθρώπου, τον κάνουν υποκείμενο, εγώ.
Θέλουμε να αναζητήσουμε μέσα στον άνθρωπο τις ιδιαίτερες εκείνες ποιότητες και ικανότητες που του δίνουν την «ανθρωπότητα», την humanitatem. Με τον όρο ανθρωπότητα η φιλοσοφία να δηλώνει το «ίδιον ποιόν», την ιδιαίτερη εκείνη υφή που κάνει το ον για το οποίο μιλούμε να είναι άνθρωπος που μέσα του θα αναζητήσουμε και θα συλλάβουμε την πνευματική του υπόσταση και την υφή της.
ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Β) ´Ο μεγάλος αγώνας και το υψηλό ιδανικό του ανθρώπου είναι να κατορθώνει να πραγματώνει, με τρόπο όσο γίνεται πληρέστερο, ακέραια την πνευματική του υπόσταση. Με τη συνείδηση να αποκαλύπτει με περισσότερη σαφήνεια την ουσία της πνευματικής φύσης του ανθρώπου. Γιατί, η δημιουργικότητα της συνείδησης που αποτελεί την ουσία του πνεύματός μας δεν αναλίσκεται ο άνθρωπος παθητικά, όπως τα αντικείμενα ή ενστικτωδώς όπως τα ζώα. Αλλά έτσι ξεπερνά το φυσικό του είναι και θεμελιώνει, ανεγείρει και οικοδομεί πνευματικά τη ζωή του. Για να γίνεται δημιουργός ιστορίας και πολιτισμού δημιουργώντας τον κόσμο του πνεύματος; Με τον πνευματικό κόσμο του να δηλώνει ότι ο άνθρωπος είναι ον υπερβατικό. Το οποίο και μόνο εκδηλώνει ενέργειες που έχουν ηθικοπνευματικό περιεχόμενο…´.
ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΙΑ ΜΕΝΑ
Με την ευρεία έννοια κατάδειξης της πνευματικής υπέρβασης στον καθημερινό βίο (όπως άλλωστε αυτή σηματοδοτείται και στα κείμενά μου στα ´Χανιώτικα νέα´ στη σελίδα με την ´ευθύνη του πνεύματος´ που τόσο τη στήριξε ο Γιάννης Γαρεδάκης).
Εκείνο το πρωινό προσπάθησα με πηγαία συγκίνηση να συνταυτίσω αυτή την ευθύνη μαζί με τη λογοτεχνική μου ευθύνη, σε όλα τα έργα μου: ποιητικά, πεζογραφικά, θεατρικά, δοκιμιακά, αλλά και κοινωνικά. Τόσο στον λόγο, όσο και στις πράξεις.
Ομολογουμένως ήταν για μένα μια από τις πιο δύσκολες στιγμές μιας ολοκληρωμένης ευθύνης μου απέναντι στους εκλεκτούς φίλους που παρακολούθησαν την εκδιήγηση για την πνευματική μου δημιουργία. Αλλά και για την κοινωνική μου συμμετοχή στην αντιμετώπιση της σύγχρονης αντιπνευματικότητας και χυδαιοποίησης της πνευματικής, πολιτιστικής, πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής, που συνολικά μας έχουν οδηγήσει σ’ ένα οριακό αδιέξοδο του πολιτισμού της ψευδοευημερίας, μέσα από την αποδόμηση των πάντων.
ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΜΙΑΣ ΜΑΚΡΑΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ…
Ηταν Παρασκευή 17 Αυγούστου, ώρα 10.30 πρωινή. Με την εκδήλωση (μέσα από το φυσιολογικό τέταρτο καθυστέρησης της έναρξης) να αρχίσει λίγο πριν από τις 11 π.μ.
Ημουν καθορισμένος να σηκώσω το βάρος μιας ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ κατάθεσης για παλιότερους και νεότερους ανθρώπους της πόλης που γεννήθηκα, της πόλης που δεν την εγκατέλειψα νοητά και ουσιαστικά ούτε μια στιγμή της ζωής μου, όχι, ως αθεράπευτος τοπικιστής, αλλά ως υπερβατικός αναζητητής της ουσίας μας και του υπερκόσμου μας μέσα από τη διαχρονική πολιτισμική ουσία και σημασία της Κρήτης, ως συμβόλου υπερουσίας, όπως προσπάθησα μια ζωή να την εκφράσω στο έργο μου, αλλά και στην κοινωνική και δημοσιογραφική μου προμάχηση…
Εκείνο το εξαιρετικά για εμένα, δύσκολο πρωινό, ο οικοδεσπότης του ´Χώρου Τέχνης Χανίων´, ο γλύπτης και δάσκαλος τέχνης Γιάννης Μαρκαντωνάκης είχε ετοιμάσει ένα βάθρο υψηλό για να καθίσω με κρεμασμένο δίπλα το ένα μεγάλο πορτρέτο μου που είχε φιλοτεχνήσει αγαπητικά εκδιηγούμενος μέσα σ’ αυτό τη διαχρονική πορεία των αγωνιστικών αναζητήσεών μου. Στάθηκα με συγκίνηση δίπλα στο πορτρέτο όμως δεν ανέβηκα στον… υψηλό ´θρόνο´.
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΤΗΣ ΑΓΟΡΕΥΣΗΣ, ΣΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΓ-ΟΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΛΑΪΔΗ
Ο ποταμός της αγ-όρευσης με λόγο αποκάλυψης και πνευματικής ευθύνης άρχισε τη φουσκωμένη του ροή… ασταμάτητα…
Με 4 – 5 μουσικές δημιουργικές αναπνοές τραγουδιών ποιότητας από τη Ζωή Κολλάρου – Μαρκαντωνάκη με συνοδεία πιάνου από τον πιανίστα Κώστα Γιαννάκη.
Σε κάποια στιγμή της δικής μου αγόρευσης παρουσίασα τους έξοχους πίνακες με τους τρεις αγ-ορητές του μεγάλου Χανιώτη ζωγράφου Βασίλη Κελαϊδή, που πλαισίωσαν το ποιητικό βιβλίο μου Αβυσσος (έκδοση 1987 Εστία) που πραγματεύτηκε την Αβυσσο της αμερικανικής αυτοκρατορίας στη Νέα Υόρκη. Ενα βιβλίο μετά το έργο μου Massa Confusa (εκδ. 1972 εκδ. Ερμείας). Δύο έργα που προδιαγράψανε ´προφητικά´ τη διαχυμένη παγκόσμια κρίση ενός σημερινού υπερεξουσιαστικού και απάνθρωπου πολιτισμού…
Για τη φρίκη του οποίου τόσο λίγοι από τους πνευματικούς ανθρώπους τολμούν να υψώσουν λόγο κατάκρισης. Οπως, βέβαια, κάνανε άλλοι πνευματικοί άνθρωποι και σ’ άλλες εποχές.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΩΠΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ´ΙΔΕΩΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ´ ΟΤΑΝ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ
Οπως μιλούσα, θυμήθηκα το σπουδαίο άρθρο τόλμης και πνευματικής ευθύνης που είχε γράψει ο φιλόσοφος και σημαντικός παιδαγωγός Ευάγγελος Παπανούτσος στο ´Βήμα´ (μετά τη βαριά κρίση των Ιουλιανών) στις 14 Οκτωβρίου 1965.
Σ’ αυτό το άρθρο έγραφε και τα εξής: ´…πως είναι όχι μόνο θεμιτό αλλά και απλώς δυνατόν να ζει ο πιστός της επιστήμης και της τέχνης σε πλήρη απομόνωση από τους συνανθρώπους προς τους οποίους απευθύνεται με το έργο του και να μη μετέχει στις περιπέτειες του συλλογικού βίου; Οταν το κοινωνικό σκάφος κλυδωνίζεται και η πολιτεία κινδυνεύει να καταποντισθεί από την απερισκεψία και την αδεξιότητα ή από την εμπάθεια και την κακουργία των πολιτικών ανδρών της, δεν διατρέχει κι αυτός, όπως όλοι οι συνταξιδιώτες τον έσχατο κίνδυνο;´.
Ομως (κατά τον Καβάφη όποιος έχει πολιτογραφηθεί στην ´ιδεών την πόλη´ έχει βαρειές απέναντι στους συναθρώπους του ευθύνες…
Ηταν δύσκολο για μένα το πρωινό της Παρασκευής 17 Αυγούστου. Ομως ήταν δύσκολο και για τους εκλεκτούς φίλους που υποστήκανε μια βαριά αφήγηση με την ευθύνη του πνεύματος, τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς για τη συγκινητική συμμετοχή τους.
Και επίσης τον Γιάννη Μαρκαντωνάκη που οργάνωσε την εκδήλωση δηλώνοντας πως δεν επιθυμώ τιμητική εκδήλωση για μένα, παρά μόνο πνευματικές παρουσίες μου.
