Η γλώσσα είναι το ´κλειδί´ για να ανοίξουμε το θησαυροφυλάκιο ενός πολιτισμού, όπως επισημάνθηκε κατά τη διάρκεια της ενδιαφέρουσας ημερίδας με θέμα «Γλώσσα, Επικοινωνία και Πολιτισμός» που διοργάνωσαν το Ινστιτούτο Επαρχιακού Τύπου, το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, με τη στήριξη του Δήμου Αποκορώνου και με συνδιοργανωτή την Περιφέρεια Κρήτης.
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε το πρωί του Σαββάτου στις εγκαταστάσεις του Ι.Ε.Τ. (Ιδρυμα Αγία Σοφία), ενώ μέχρι και την ερχόμενη Παρασκευή ακολουθούν ενδιαφέρουσες ομιλίες πάνω στο ίδιο θέμα.
Το ´παρών´ στην εκδήλωση έδωσαν ο υφυπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης κ. Μανούσος Βολουδάκης, ο γ’ αντιπρόεδρος της Βουλής κ. Χρήστος Μαρκογιαννάκης, ο περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης, ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων κ. Απόστολος Βουλγαράκης, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κ. Γιώργος Σταθάκης, ο τέως βουλευτής Ευτύχης Δαμιανάκης, ο δήμαρχος Αποκορώνου κ. Γρηγόρης Μαρκάκης, ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ημερησίων Περιφερειακών Εφημερίδων (Σ.Η.Π.Ε.) κ. Γιάννης Λασκαράκης, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων κ. Δημήτρης Ποντικάκης, ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών ´Ελ. Κ. Βενιζέλος´ και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Κοινωφελούς Ιδρύματος ´Αγία Σοφία´ κ. Νίκος Παπαδάκης, o υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Παναγιώτης Αλεβαντής, αντιδήμαρχοι, εκπρόσωποι Φορέων, προσωπικότητες της πολιτικής, του πολιτισμού και του ακαδημαϊκού κόσμου, δημοσιογράφοι κ.ά.
Ο Μ. ΒΟΛΟΥΔΑΚΗΣ
Τη σημασία που έχει το Ινστιτούτο Επαρχιακού Τύπου, το οποίο ως θεσμός μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για τον τόπο, επεσήμανε στον χαιρετισμό του ο υφυπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης κ. Μανούσος Βολουδάκης.
Ο κ. Βολουδάκης υπογράμμισε πως τώρα που η κρίση μας αναγκάζει να σχεδιάζουμε τα πάντα, πρέπει να επικεντρώνουμε περισσότερο στον λόγο και τον πολιτισμό μας.
Ο ΧΡ. ΜΑΡΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ
Ο γ’ αντιπρόεδρος της Βουλής, κ. Χρήστος Μαρκογιαννάκης, χαιρετίζοντας την εκδήλωση επεσήμανε ότι είναι σημαντικό να στηρίζουμε και να προστατεύουμε τη γλώσσα που αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς μας και μέσο διαφύλαξης του εθνικού μας πολιτισμού.
Ο Γ. ΣΤΑΘΑΚΗΣ
Ο βουλευτής Χανίων του ΣΥΡΙΖΑ, κ. Γ. Σταθάκης, υπογράμμισε ότι αποκλειστική πηγή για τη μετεξέλιξη της τοπικής κοινωνίας είναι ο επαρχιακός Τύπος και επεσήμανε την έννοια του λόγου και της γραφής στον Τύπο ως μέσο παραγωγής πολιτισμού.
Ο ΣΤ. ΑΡΝΑΟΥΤΑΚΗΣ
Σε μία γενικευμένη κρίση, όχι μόνο οικονομική, αλλά και πολυεπίπεδη, απειλώντας τον κοινωνικό ιστό, η σωστή χρήση της γλώσσας και ο μοναδικός πολιτισμός μας μπορούν να αποτελέσουν τα αναχώματα στην απειλή μιας γενικευμένης κατάρρευσης, τόνισε ο περιφερειάρχης Κρήτης, κ. Σταύρος Αρναουτάκης, ο οποίος πρόσθεσε πως ημερίδες, όπως αυτή του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου (Ι.Ε.Τ.), είναι ιδιαίτερα χρήσιμες και αναγκαίες για να κατανοήσουμε το διακύβευμα και να δούμε πώς μπορούμε ν’ ανατρέψουμε μία κακώς διαμορφωμένη κατάσταση.
Παράλληλα, ο περιφερειάρχης Κρήτης επεσήμανε τον ρόλο του Ι.Ε.Τ. και τη συνδρομή αρμοδίων πανεπιστημιακών Τμημάτων και της Περιφέρειας Κρήτης στο θέμα της εκπαίδευσης, κυρίως των νέων δημοσιογράφων, μέσα από διαρκή εκπαιδευτικά προγράμματα σωστής χρήσης της ελληνικής γλώσσας.
Ο ΑΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗΣ
Ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων, κ. Απ. Βουλγαράκης, αναφέρθηκε στην άρρηκτη σχέση γλώσσας και πολιτισμού ως μέσο επικοινωνίας, εκφράζοντας τη στήριξή του στις δράσεις του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου.
Ο ΓΡ. ΜΑΡΚΑΚΗΣ
Ο δήμαρχος Αποκορώνου, κ. Γρηγόρης Μαρκάκης, τόνισε τη σημασία που έχει η συμβολή των τοπικών κοινωνιών για τη διάσωση της γλώσσας και του πολιτισμού μας.
Ο ΕΥΤ. ΔΑΜΙΑΝΑΚΗΣ
Τη στήριξή του στο έργο που επιτελεί το Ινστιτούτο Επαρχιακού Τύπου εξέφρασε και ο τέως βουλευτής κ. Χρήστος Δαμιανάκης, χαρακτηρίζοντάς το ´πηγή´, αλλά και ´φάρο´ πολιτισμού, που μπορεί να προσφέρει πολλαπλά οφέλη στον τόπο μας. «Σε αυτό το Ινστιτούτο έχω πιστέψει και πρέπει όλοι να το στηρίξουμε διότι είναι ένα δυνατό προϊόν για την περαιτέρω ανάδειξη και ανάπτυξη του Νομού μας», σημείωσε.
Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Ι.Ε.Τ.
Από την πλευρά του ο επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. Α.Π.Θ., κ. Αντώνης Σκαμνάκης, παρουσιάζοντας τις δράσεις του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου, αναφέρθηκε στο μνημόνιο συνεργασίας με το Υπουργείο Παιδείας, με Τμήματα Δημοσιογραφίας Πανεπιστημίων, αλλά και με το Πολυτεχνείο Κρήτης, ενώ τόνισε ότι, παρά την κρίση, οι δράσεις του Ι.Ε.Τ. θα συνεχιστούν το επόμενο διάστημα.
Συντονιστής της ημερίδας ήταν ο καλλιτεχνικός διευθυντής ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης, κ. Μιχάλης Αεράκης, ο οποίος τόνισε ότι η υπεράσπιση της γλώσσας έρχεται πρώτα από τον πολιτισμό και αποτελεί παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Γλώσσα και πολιτισμός αλληλοπροσδιορίζονται και συνδιαμορφώνονται. Από τη διαλεκτική τους προκύπτουν οι τρόποι αντίληψης, σημασιοδότησης και κατανόησης του κόσμου, όπως υπογράμμισε κατά τη διάρκεια της ενδιαφέρουσας εισήγησής του για την πολιτισμική διάσταση της γλώσσας και τη γλωσσική διάσταση του πολιτισμού ο ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Ερατοσθένης Καψωμένος.
Οπως επεσήμανε ο κ. Καψωμένος, γλώσσα και πολιτισμός συνιστούν μια διαλεκτική ενότητα. Καμία φυσική γλώσσα δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν είναι βαθύτατα ενταγμένη σ’ ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό περιβάλλον. Και κανείς πολιτισμός δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν έχει στο κέντρο του τη δομή μιας φυσικής γλώσσας.
«Από τη διαλεκτική τους προκύπτουν οι τρόποι αντίληψης, σημασιοδότησης και κατανόησης του κόσμου. Και με αυτήν την έννοια είναι παράγοντες πρωταρχικής σημασίας στη συγκρότηση της ιδιοπροσωπίας και της ταυτότητας ενός λαού», τόνισε.
«Ο πολιτισμός είναι μια ιεραρχική αξιολογία, ένα σύστημα αξιών, που συναρθρώνει τάσεις, επιδιώξεις, πρότυπα, ιδέες του κοινωνικού σώματος, οι οποίες αναφέρονται πάντοτε σε συλλογικά υποκείμενα που προϋπάρχουν από το υποκείμενο της εκφώνησης, ώστε οι εκφράσεις του πολιτισμού να συνδέουν τον λόγο με την κοινωνία. Η ιδεολογική έκφραση του πολιτισμού δεν μπορεί να νοηθεί παρά με τη μορφή γλωσσικών δομών, όπως αυτές εκφράζονται στα διάφορα πεδία κοινωνικής δραστηριότητας και επικοινωνίας», σημείωσε ο κ. Καψωμένος, ο οποίος αναφέρθηκε στο πεδίο της λογοτεχνίας και ιδιαίτερα της ποίησης από τον Διον. Σολωμό μέχρι τον Κάλβο, τον Καζαντζάκη και τον Ελύτη, δείχνοντας τη δυναμική και την αλληλοσυνάρτηση γλώσσας – πολιτισμού.
«Το εύρος και το βάθος του βιώματος επιβεβαιώνεται στο επίπεδο της γλώσσας. Τα περισσότερα σύνθετα της ελληνικής γλώσσας έχουν α’ συνθετικό το ´ευ´. Δεν γνωρίζω άλλη περίπτωση που να επιβεβαιώνεται τόσο πασίδηλα, τόσο πανηγυρικά η πολιτισμική διάσταση της γλώσσας – η γλωσσική διάσταση του πολιτισμού», επεσήμανε ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ
Η Ελλάδα αποτελεί μέρος, κομμάτι του ιδεολογικού χώρου της Ευρώπης κι είναι παρούσα σε όλες τις αφηγήσεις, όλα τα προγράμματα για την Ευρώπη των Εθνών, την Ευρώπη των Λαών ή την Ευρώπη των Κρατών. Στην «αρχαιολογία» της Ενωμένης Ευρώπης η Ελλάδα έχει τη θέση της, τόνισε ο κατά τη διάρκεια της εισήγησής του με θέμα ´Ευρώπη: μια αφηγηματική ταυτότητα´ ο αν. καθηγητής, Τμήμα Επικοινωνίας – Πολιτισμού και Μέσων, Πάντειο Πανεπιστήμιο, κ. Νίκος Μπακουνάκης.
Ο κ. Μπακουνάκης χρησιμοποιώντας την «αφηγηματική ταυτότητα» ως ερμηνευτικό πλαίσιο και ως μεθοδολογικό εργαλείο για να εντάξει τον λόγο για την Ευρώπη και ιδιαίτερα τον λόγο για την Ελλάδα και την Ευρώπη στη διαχρονία του μακρού 19ου αιώνα, επεσήμανε: «Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτή την αφηγηματική ταυτότητα στηρίζονται σήμερα -εποχή κρίσης της Ευρώπης- μια σειρά διανοητών, αλλά και πολιτικών, για να διεκδικήσουν την αναγέννηση της Ευρώπης, τη μεταεθνική ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, την πολιτική Ευρώπη, την ομοσπονδιακή Ευρώπη, τη λειτουργική Ευρώπη, τον ευρωπαϊκό δημόσιο χώρο κ.λπ.».
Σε αυτές τις αφηγήσεις που στοιχειοθετούν την αφηγηματική ταυτότητα της Ευρώπης, ο κ. Μπακουνάκης αναφέρθηκε στον Φρίντριχ Νίτσε τονίζοντας ότι: «Η Ευρώπη του Νίτσε είναι ένα είδος προγράμματος. Ο φιλόσοφος δεν διεκδικεί την ομοσπονδία των ευρωπαϊκών εθνών, αλλά την υπέρβαση μιας τέτοιας δομής, την υπέρβαση των ίδιων των εθνών και τη δημιουργία μιας ενοποιημένης Ευρώπης, δηλαδή μιας νέου τύπου οντότητας».
Οσον αφορά τις αφηγήσεις της Ευρώπης στην Ελλάδα ο αν. καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας Πολιτισμού και Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αρχίζοντας από τον Ανδρέα Ρηγόπουλο, εθνικιστή, φιλελεύθερο και τον ´εθνικό ποιητή´, Ευρωπαίο Κωστή Παλαμά, κατέληξε στον Γιώργο Θεοτοκά, που το 1929, στο δοκίμιό του ´Ελεύθερο Πνεύμα´, μανιφέστο πνευματικό, κυρίως όμως πολιτικό, διεκδικεί την Ευρώπη ως μια κοινή πατρίδα, πέρα από τις διαφορές που πρέπει να τις διατηρήσουμε: «Οταν κυττάζουμε από ψηλά ταυτόχρονα τις διάφορες αποχρώσεις του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καταλαβαίνουμε πως όλες ήταν απαραίτητες για να υπάρξει αυτός ο πολιτισμός. Τότε δεν σταματάμε το βλέμμα μας σε μιαν απ’ αυτές, δεν αναγνωρίζουμε σε καμιάν την υπεροχή, μα προσπαθούμε να τις καταλάβουμε και να τις διατηρήσουμε όλες. Η υπεροχή ανήκει στο σύνολο (…) Απάνω από τις τοπικές διαφορές των λαών της Ευρώπης υπάρχει μια κοινή πνευματική και ηθική ζωή, μια κοινή ευρωπαϊκή παιδεία».
«Η Ευρώπη είναι πλέον εγγεγραμμένη στον ελληνικό πολιτικό λόγο», τόνισε ο κ. Μπακουνάκης.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΚΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ
Στους ισχυρούς δεσμούς του με την Κρήτη και στη στενή φιλία που διατηρούσε με τον αγωνιστή γιατρό Ανδρέα Αρχοντάκη αναφέρθηκε ο κ. Λαοκράτης Βάσσης, ο οποίος αφιέρωσε στη μνήμη του ´Κάστρο´ την ομιλία του.
Ο φιλόλογος – συγγραφέας έκανε λογο για «ηθική, πνευματική, αξιακή και εν τέλει ταυτοτική χρεοκοπία», μιλώντας για τα πολιτιστικά αίτια της έκβασης της Μεταπολίτευσης, και απέδωσε τη χρεοκοπία στην «καταλυτική διάβρωση του συνολικού αξιακού μας συστήματος από τον καταναλωτισμό και τη συνακόλουθη υλικο-ευδαιμονιστική φιλοσοφία του που θέλει το χρήμα και τα υλικά αγαθά στην κορυφή της κλίμακας των αξιών ως υπέρτατο σκοπό ζωής, ενώ τον άνθρωπο στη βάση της ως μέσο και πράγμα».
Ως ´ιζήματα´ του καταναλωτικού βυθού της μεταπολιτευτικής κοινωνίας ο ίδιος ανέφερε: Την εξαχρείωση της κοινωνίας μας, που πέρασε απότομα στον ´καταναλωτικό παράδεισο´, ρευστοποιώντας με κυνική αφροσύνη μερίσματα των μελλοντικών γενεών. Την εξαχρείωση του πολιτικού μας συστήματος που αντί να βάλει ´χαλινάρι´, επιτάχυνε τον καταναλωτικό κατήφορο, επιτείνοντας ως σύστημα άγριας νομής της εξουσίας όλες τις αρνητικές ροπές και όλα τα νοσηρά φαινόμενα της κοινωνίας μας. Επίσης επεσήμανε την εξαχρείωση του Ελληνα που, υπό την επήρεια της καταναλωτικής μέθης, έγινε αγνώριστος, άλλοτε πρωταγωνιστώντας, άλλοτε ανεχόμενος και αδιαφορώντας για το εξακολουθητικό βούλιαγμα στο μεταπολιτευτικό τέλμα, έκθετος στην αποχαυνωτική υποκουλτούρα των Μ.Μ.Ε., με την Παιδεία να μην οργανώνει την πολιτιστική μας άμυνα και τους πνευματικούς ανθρώπους να μην ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών.
Για να μην κινδυνεύουμε να χάσουμε τη γλώσσα, τις αξίες μας και την ταυτότητά μας, χρειάζεται ανατροφοδοτική άμυνα του αξιακού μας συστήματος, που σημαίνει: Παιδεία στη βαθύτερη και ουσιαστικότερη έννοιά της, ποιοτική ελληνική Παιδεία, επεσήμανε ο κ. Βάσσης.
Ο ίδιος τόνισε, μεταξύ άλλων, πως ο ελληνισμός δεν είναι ιδεολογία, αλλά φιλοσοφία ζωής, που προκαλεί τους καιρούς με τη διαχρονική της υπόσταση και αντοχή. Και η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα, αλλά μια ιδιαίτερη αίσθηση και άρωμα που αναδίδει η δημιουργούμενη ελληνική πολιτιστική ταυτότητα «ως στάση ζωής και τρόπος του υπάρχειν».
Ο ελληνικός πολιτισμός, επεσήμανε, είναι ζωντανός, ανοικτός και πλουραλιστικός από τα πρωτοκύτταρά του που συνυφαίνεται επίσης με έναν αδογμάτιστο τρόπο ζωής. Με δεδομένη τη συνέχειά του διαμέσου των αιώνων, νοούμενη σε όλη τη συνθετότητά της, που τη διασφαλίζουν πολιτιστικά στοιχεία ζωντανά και αενάως εξελισσόμενα, όπως το μαγικό υφάδι της γλώσσας μας. Σύμφωνα με τον ίδιο, ως φορείς ανοικτού και οικουμενικού πολιτισμού, πρέπει να πορευόμαστε προς το μέλλον με ανοικτά τα ´παράθυρά´ μας στον κόσμο, μακριά από αμυντικές λογικές περιχαράκωσης, παντελώς ασύμβατες με την οδυσσειακή ψυχή μας και τη βαθύτερη ουσία του πολιτισμού μας.
«Σ’ αυτήν την οριακή μας κατάσταση, τόνισε, δεν πρέπει να αφεθούμε στη δίνη των καιρών και στην κακή μας μοίρα σαν να είμαστε ένας ξοφλημένος λαός.
Εχοντας στο πλάι μας τους αιώνες της ιστορίας μας, όπως λέει ο Ελύτης, αλλά και πιστεύοντας στον ελληνισμό ως ιδέα της αξιοσύνης, της ελευθερίας και του ανθρωπισμού, όπως τον ορίζει ο Σεφέρης, να συνειδητοποιήσουμε καλά τι μας συνέβη και γιατί μας συνέβη, έτσι ώστε: υφαίνοντας νέο όραμα για το μέλλον του τόπου μας, νέο όραμα ελληνισμού, εμπλουτισμένο από έναν νέο πατριωτισμό και μια νέα συλλογικότητα, να χαράξουμε… μακρόπνοη πολιτιστική πολιτική για τη θέση και την πορεία μας στην Ευρώπη και στο παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον, που θα είναι η βάση για μια αναθεμελιωτική, ανορθωτική και αναγεννητική στρατηγική στη δύσκολη ανηφοριά του 21ου αιώνα».
Καταλήγοντας με αναφορά στη συμβολική υπαινικτικότητα του αρχέγονου μύθου της Κρήτης, ο κ. Βάσσης σημείωσε χαρακτηριστικά: «Για να βγούμε από τον σκοτεινό λαβύρινθο της μεταπολιτευτικής χρεοκοπίας, χρειαζόμαστε οδηγητικό ´μίτο´ καμωμένο από τη συλλογική μας ´Αριάδνη´ με ´ίνες´ από την αξιακή μας παρακαταθήκη ή έστω από το αξιακό υπόλοιπο της σκόρπιας ψυχής μας, που παρόλες τις κακοποιήσεις που της επιφυλάξαμε, ο εσώτατος αξιακός πυρήνας της αντέχει ακόμη. Κι αν ισχύει πως στα δύσκολα οι λαοί κρατιούνται από την ψυχή τους, εμείς από το υπόλοιπο της ψυχής μας αν κρατηθούμε, θα μπορέσουμε να σηκώσουμε κεφάλι και να βρούμε τη σωστή περπατησιά μας προς το μέλλον».
