ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΙΩΤΑΚΗΣ,
Chania Lug
Πώς θα σας φαινόταν αν την ώρα που μαγειρεύετε μια μακαρονάδα σας χτυπούσε την πόρτα ένας δικηγόρος και σας ζητούσε είτε να σταματήσετε αμέσως και να πετάξετε τα μακαρόνια είτε να πληρώσετε δικαιώματα γιατί το να βράσετε τα μακαρόνια παραβιάζει ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας; Παράλογο; Αστείο;
Κι όμως! στον κόσμο του λογισμικού αυτό ισχύει πάνω – κάτω!
Σε προηγούμενα άρθρα, αναφέραμε τον όρο «πατέντες λογισμικού», αυτή την εβδομάδα θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε όσο πιο απλά γίνεται τι είναι αυτές οι πατέντες και γιατί είναι μια καταστροφική πρακτική.
Ας ξεκαθαρίσουμε κατ’ αρχήν ότι οι πατέντες λογισμικού (ο ελληνικός όρος είναι «δίπλωμα ευρεσιτεχνίας» αλλά έχει επικρατήσει η ορολογία αυτή από το αγγλικό «software patent») δεν είναι ταυτόσημες με τα πνευματικά δικαιώματα ενός έργου λογισμικού. Είναι αναφαίρετο και θεμελιώδες δικαίωμα του οποιουδήποτε δημιουργού (είτε αυτός είναι ένας ανεξάρτητος προγραμματιστής, είτε μια εταιρεία, είτε γενικότερα αν θέλετε δημιουργός πνευματικής εργασίας) το να κατοχυρώσει τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας του ώστε να προστατευτεί από αντιγραφές και να την εκμεταλλευτεί εμπορικά όπως αυτός νομίζει καλύτερα.
Η βασική διαφορά είναι ότι κατοχυρώνοντας κάποιος τα πνευματικά δικαιώματα ενός προγράμματος μέσω δικαιωμάτων αντιγραφής, εμπορικών σημάτων κλπ, κατοχυρώνει μια απόλυτα συγκεκριμένη διαδικασία για μια επίσης απόλυτα συγκεκριμένη υλοποίηση ενός στόχου. Αυτή η περίπτωση είναι μια καθαρά αμυντική γραμμή που περιφρουρεί τη συγκεκριμένη εργασία χωρίς να απαγορεύει τον ανταγωνισμό αφού οποιοσδήποτε μπορεί να προσπαθήσει παράλληλα ή σε μεταγενέστερο χρόνο να υλοποιήσει τον ίδιο στόχο με μια διαφορετική ή έστω παραπλήσια διαδικασία που αρκεί να μην αντιγράφει το πρωτότυπο έργο.
Στην περίπτωση όμως μιας πατέντας λογισμικού, τα όρια είναι πολύ πιο θολά αφού στην ουσία μπορεί κάποιος έτσι να κατοχυρώσει τα δικαιώματα ενός προγράμματος περιγράφοντας τη λειτουργία του, ενώ ταυτόχρονα παίρνει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που απαγορεύει σε οποιονδήποτε άλλο να δημιουργήσει κάτι σχετικό!
Δεν προστατεύει απλά ένα έργο όπως ισχυρίζονται οι υπέρμαχοι των πατεντών, αλλά είναι ένα πανίσχυρο επιθετικό όπλο, ενάντιων οποιουδήποτε θελήσει να δημιουργήσει ή να εξελίξει ένα παραπλήσιο προϊόν, που στραγγαλίζει οποιαδήποτε προσπάθεια καινοτομίας μπορεί να αγγίξει.
Θεωρητικά, οι πατέντες μπήκαν στη βιομηχανία παραγωγής λογισμικού για να δώσουν ώθηση στη δημιουργικότητα και την καινοτομία αφού (πάντα θεωρητικά) υποτίθεται ότι με το να προσφέρουν το πλεονέκτημα της αποκλειστικής εμπορικής εκμετάλλευσης μιας επαναστατικής νέας ιδέας, δίνουν κίνητρο σε περισσότερους ανθρώπους να ασχοληθούν με τον συγκεκριμένο τομέα – όπως (και πάλι θεωρητικά) χρόνια τώρα συμβαίνει σε οποιοδήποτε άλλο τομέα μπορεί να αποκτήσει κάποιος ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
Έτσι υποτίθεται πως το κράτος προάγει τον ελεύθερο ανταγωνισμό με τελικό σκοπό να απολαμβάνει συνεχώς η ευρύτερη κοινωνία νέα και βελτιωμένα προϊόντα.
Μόνο που μια πιο προσεκτική ανάγνωση της σύγχρονης ιστορίας δείχνει καθαρά ότι όλες οι βιομηχανίες που άνθισαν ως τώρα (πχ η βιομηχανία αυτοκινήτων ή ακόμα και του κινηματογράφου) δεν στηρίχθηκαν σε πατέντες παρά μόνο μετά που επήλθε κορεσμός στην ανάπτυξη τους. Για την ακρίβεια, οι πατέντες αυτές οδήγησαν στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από τον αντικειμενικό σκοπό της επιβολής τους: Δημιουργήθηκαν με τις ευλογίες του κράτους μονοπώλια και περιφράχτηκαν αγορές.
Η βιομηχανια λογισμικου ειναι απο τις πιο δυναμικες και ταχυτερα εξελισσομενες
Ευτυχώς μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό χρησιμοποιεί τη διαδικασία αυτή. Αν όμως κάθε προγραμματιστής κατοχύρωνε με πατέντες τον κώδικα που έγραφε, όχι απλά θα έπεφτε σε τέλμα η βιομηχανία, αλλά δεν θα έφτανε ποτέ στα σημερινά επίπεδα.
Ούτως ή άλλως, τα κατά τόπους κρατικά γραφεία πιστοποίησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν θα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στον όγκο εργασίας – πόσο μάλλον που θα ήταν αδύνατο να υπάρχουν σωστά εκπαιδευμένοι και ενημερωμένοι υπάλληλοι για να μπορέσουν να αξιολογήσουν σωστά και αντικειμενικά την κάθε αίτηση. Επίσης, η όλη διαδικασία θα περιπλεκόταν περισσότερο γιατί η φύση της αγοράς είναι παγκόσμια και δεν μπορεί να περιοριστεί στα σύνορα μιας χώρας και μιας εθνικής νομοθεσίας, πράγμα που σημαίνει ότι η αίτηση θα έπρεπε να κατατεθεί παράλληλα σε πολλές χώρες για να αναγνωρίζεται σύμφωνα με τους νόμους της. Είναι αυταπόδεικτο λοιπόν ότι ένα σύστημα που επιβιώνει μόνο και μόνο επειδή δεν χρησιμοποιείται παρά σε ένα ελάχιστο ποσοστό, είναι προβληματικό.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι με τις πατέντες προστατεύονται κυρίως οι «μικροί» που δεν έχουν τα κεφάλαια να ανταγωνιστούν τους «μεγάλους», αφού τους δίνει το πλεονέκτημα της αποκλειστικής εμπορικής εκμετάλλευσης. Σε μια αγορά με ιδανικές συνθήκες ίσως να ακουγόταν δίκαιο κάτι τέτοιο, δυστυχώς όμως καμία αγορά δεν λειτουργεί σε συνθήκες εργαστηρίου. Πέρα από το ότι κανένας «μικρός» δεν έχει τους πόρους να καταθέσει αιτήσεις κατοχύρωσης σε όλες τις χώρες, θα έπρεπε πριν καν ξεκινήσει την υλοποίηση μιας ιδέας να αναθέσει σε δικηγόρους να διερευνήσουν το κατά πόσο η υλοποίηση ή ακόμα και η ιδέα η ίδια παραβιάζει κάποια άλλη πατέντα. Φυσικά μια μεγάλη εταιρεία που θα αντιληφθεί ότι κάποιος «μικρός» προσπαθεί να την ανταγωνιστεί, μπορεί πολύ απλά να αναθέσει στο νομικό της τμήμα να εντοπίσει ποια πατέντα (από αυτές που ήδη κατέχει στη συλλογή της) παραβιάζει ο ανταγωνιστής της και να ξεκινήσει τις μηνύσεις για να τον γονατίσει ή πολύ απλά να εξαγοράσει την πατέντα του «μικρού» και να τη χρησιμοποιήσει εναντίον του επόμενου «μικρού» που θα τολμήσει να την ανταγωνιστεί! Σε κάθε περίπτωση, οι «μεγάλοι» γιγαντώνονται και οι «μικροί» μένουν με ευσεβείς πόθους…
Οι εταιρειες – φαντασματα («patent trolls»)
Πέρα από τα μονοπώλια των μεγάλων εταιρειών του χώρου, ειδικά στις Η.Π.Α. που το επιτρέπει η νομοθεσία, η παραμορφωτική αυτή στρέβλωση δημιούργησε κι ένα ακόμα χειρότερο πρόβλημα.
Εταιρείες που δεν στηρίζουν τη βιωσιμότητα τους στην παραγωγή λογισμικού αλλά αγοράζουν και εκμεταλλεύονται πατέντες λογισμικού, περιμένοντας πότε ένα έργο λογισμικού θα αποκτήσει αρκετή δημοτικότητα και κέρδη ώστε να του επιτεθούν με μηνύσεις για παραβιάσεις των πατεντών που κατέχουν και να αποκομίσουν οφέλη χωρίς να έχουν την παραμικρή συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία.
Καθαρά παρασιτικές πρακτικές που αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη βασιζόμενες σ’ αυτό που εδώ κάποιος σοφός περιέγραψε ως: «ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό»…
Οι επιπτωσεις στον τελικο χρηστη
(δηλαδη ολους μας)
Είναι γεγονός ότι στην ευρωπαϊκή ένωση η νομοθεσία (προς το παρόν) είναι αρκετά αυστηρή και εκτός από εξειδικευμένες περιπτώσεις δεν είναι δυνατή η κατοχύρωση μιας πατέντας λογισμικού, όμως στις Η.Π.Α. δεν συμβαίνει το ίδιο. Μια εφαρμογή λοιπόν που έχει δημιουργηθεί απολύτως σύννομα στην ευρωπαϊκή ένωση, μπορεί κάλλιστα να παραβιάζει μια αμερικανική πατέντα αν εκτελεστεί σε αμερικανικό έδαφος. Σε μια εποχή όμως που η κυρίαρχη τάση είναι η μεταφορά κάθε δραστηριότητας στο διαδίκτυο και οι δημιουργοί εφαρμογών απευθύνονται στην παγκόσμια αγορά το παραπάνω σενάριο είναι τουλάχιστον εφιαλτικό, όχι μόνο για τους προγραμματιστές, αλλά και για εμάς τους χρήστες.
Φανταστείτε ένα κόσμο στον οποίο οι πιο απλές και καθημερινές εφαρμογές που χρησιμοποιούμε είτε θα έχουν διαφορετικές δυνατότητες από χώρα σε χώρα, είτε θα είναι παράνομες εν μέρει ή στο σύνολο τους, παρόλο που θα τις έχουμε αποκτήσει με καθόλα νόμιμο τρόπο.
Φανταστείτε ένα κόσμο στον οποίο οι χιλιάδες εφαρμογές που υπάρχουν σήμερα για υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα θα έπρεπε να περιμένουν χρόνια για να εγκριθούν και να αποκτήσουν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, πριν βγουν στην αγορά.
Φανταστείτε ένα κόσμο που η ελεύθερη επιλογή μεταξύ ανταγωνιστικών προϊόντων θα ήταν όνειρο θερινής νυκτός και η δημιουργικότητα των νέων ανθρώπων θα είχε παγιδευτεί σε ένα κυκεώνα ανούσιων και ανεδαφικών απαγορεύσεων!
Η αμεση απειλη αλλαγης του ευρωπαϊκου status quo.
Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, λήγει η προθεσμία κατάθεσης προσθηκών στην πρόταση νόμου για την επιβολή πανευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τις πατέντες που απλοποιεί τη διαδικασία απόκτησης και η οποία θα έχει ισχύ σε όλα τα κράτη της ένωσης (πλην της Ιταλίας και της Ισπανίας που δεν αποδέχτηκαν το γεγονός ότι οι διαδικασίες θα πραγματοποιούνται σε τρεις μόνο γλώσσες: Γερμανικά, Αγγλικά και Γαλλικά – εμείς δεν έχουμε πρόβλημα…είμαστε γλωσσομαθείς!…)
Στις 11 Δεκεμβρίου 2012, το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο θα κληθεί να ψηφίσει το «unitary patent» παρόλο που εκκρεμεί η γνωμοδότηση για το κατά πόσο αυτό είναι σύννομο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία (και η οποία αναμένεται να εκδοθεί την ίδια μέρα!).
Πρόκειται για ένα σχέδιο νόμου που εκτός του ότι θα είναι δεσμευτικό για τα κράτη μέλη, παραδίδει την ευθύνη των αποφάσεων για οποιαδήποτε ευρεσιτεχνία στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Ευρεσιτεχνιών (European Patent Office – ένας οργανισμός που σχετίζεται με ισχυρότατα λόμπυ, είναι ανεξάρτητος από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και έχει τοποθετηθεί ανοιχτά υπέρ των πατεντών λογισμικού) αφαιρώντας τόσο την όποια δικαιοδοσία του κοινοβουλίου στις αποφάσεις του, όσο και τη δικαιοδοσία του ευρωπαϊκού δικαστηρίου για σχετικές αποφάσεις πέρα από πατέντες σχετικές με βιοτεχνολογία/γενετική οι οποίες ήδη έχουν οριστεί εδώ και χρόνια.
Τι μπορουμε να κανουμε;
Η Αυστριακή ευρωβουλευτής Eva Lichtenberger έχει ήδη στείλει επιστολή σε όλα τα μέλη του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου ζητώντας την αναβολή της ψήφισης μέχρις ότου ξεκαθαριστούν τα όποια νομικά ζητήματα που προκύπτουν.
Για να μην καταχραστούμε το χώρο της εφημερίδας, δεν θα παραθέσουμε εδώ λίστα με τα τηλέφωνα όλων των Ελλήνων ευρωβουλευτών ώστε να μπορεί ο καθένας να επικοινωνήσει μαζί τους και να τους ενημερώσει για τον προβληματισμό του σχετικά με το νομοσχέδιο και την επιθυμία να τελειώσει οριστικά το ζήτημα με τις πατέντες λογισμικού στην Ευρωπαϊκή ένωση.
Όσοι από τους αναγνώστες όμως έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί τους τηλεφωνικά, εντελώς δωρεάν, μέσω της ειδικής εφαρμογής που υπάρχει στη σελίδα του unitary-patent.eu (απαιτούνται στοιχειώδεις γνώσεις αγγλικών – θα πρέπει απλά να επιλέξετε τη χώρα μας από ένα μενού για να εμφανιστούν οι δικοί μας ευρωβουλευτές).
* Το κείμενο έχει στηριχθεί σε πηγές από τις ιστοσελίδες του έργου «End Software Patents» -το οποίο υποστηρίζεται από το Ιδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού- και του έργου www.unitary-patent.eu
