«Πρέπει να υψώσουμε ασπίδα προστασίας της Δημοκρατίας από τη βία»
(Αλέξης Τσίπρας, επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ 16-1-13)
«Η μεγαλύτερη βία που υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων είναι η μιζέρια που, εκτός από τη φτώχεια, βυθίζει ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας στην ανυπαρξία».
(Ανώνυμου)
Η ΒΙΑ (1) και πάλι στο προσκήνιο. Τα τελευταία κρούσματα πολιτικής βίας στη χώρα, σε περίοδο μνημονίων και δυσβάστακτων φορολογικών μέτρων, προκαλούν εύλογη ανησυχία σε όλους. Αλλά, ο μεγαλύτερος φόβος είναι μη τυχόν, με την ανοχή της πολιτείας και της κοινωνίας, φαινόμενα που υπονομεύουν τη Δημοκρατία, καταλήξουν σε επικίνδυνη συνήθεια! Μη τυχόν, δηλαδή, κυριαρχήσει η απάθεια σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας.
Η ΒΙΑ στις κοινωνίες μας παρουσιάζεται πολυπρόσωπη. Ενυπάρχει στον άνθρωπο από την εμφάνισή του στη γη. Από το βιβλικό «οφθαλμόν αντί οφθαλμού…», μέχρι τη μαρξιστική «βία» ως «μαμή της Ιστορίας» και από το αισχύλειο «η βία γεννάει τη βία», μέχρι το περονικό «η βία στα χέρια του λαού δεν είναι βία», κύλησε πολύ μελάνι και περισσότερο αίμα.
ΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ της -αντιφατικοί πολλές φορές- δηλώνουν τη δυσκολία οριοθέτησής της. Κι αυτό, επειδή κάθε εποχή την αντιλαμβάνεται διαφορετικά, ενώ σε κάθε τόπο και περιβάλλον «μεταφράζεται» αλλιώς. Αλλιώς την προσλαμβάνουν οι θρησκείες («ιεροί» πόλεμοι, «Ιερά Εξέταση» κ.ά.), αλλιώς ορισμένες ομάδες ανθρώπων…
ΣΤΗΝ εποχή μας, περισσότερο από ποτέ, η βία εκδηλώνεται ως μορφή επιβολής ισχύος ή βίαιης κατάκτησης, ανταπόδοσης ή τυφλής εκδίκησης. Αλλά και ως παθολογική (αρρωστημένη) αντίδραση στην κοινωνία.
Διακρίνεται στη:
– λεκτική βία: είναι οι φραστικές απειλές ή ύβρεις ενός ισχυρού απέναντι σε ασθενέστερο κοινωνικοοικονομικά άτομο («παρενόχληση»), πριν «μεταφραστεί» σε σωματική βία (ενδοοικογενειακή, ενδοσχολική ή ενδοεργασιακή).
– διαπροσωπική βία: αφορά κυρίως ατομικές ή ομαδικές συμπεριφορές κυριαρχίας ενός ή περισσοτέρων ατόμων σε κάποιο άλλο ή άλλα, με τη χρήση σωματικής, ψυχολογικής ή άλλης βίας. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού, αποβλέπουν στον πειθαναγκασμό του αντιπάλου, ώστε αυτό να συναινέσει στη βούληση του θύτη του… Κι αυτό επιτυγχάνεται με την πρόκληση σωματικού πόνου (βασανιστήρια), ή με τη στέρηση βασικών προσωπικών ελευθεριών. Οι συμπεριφορές αυτές –που όχι σπάνια φτάνουν στο θάνατο- εφαρμόζονται ενσυνείδητα ή ασυνείδητα. Κάποτε, επιβάλλονται άνωθεν. Τέτοια βία υπάρχει στα σπίτια (κατά των γυναικών ή των παιδιών), σε μερικά σχολεία (school bulling), σε αστυνομικά κρατητήρια, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και αλλού.
– παθολογική βία: ορισμένοι άνθρωποι έχουν μέσα τους τη βία σε αυξημένο παθολογικά βαθμό. Η οργανική αυτή πάθηση επιβεβαιώθηκε και κλινικά στις αρχές του περασμένου αιώνα. Έτσι, δεν είναι διόλου περίεργο που πράξεις παράλογης βίας (υπόθεση Μπρέιβικ, πολλαπλά επαναλαμβανόμενα αμόκ σε σχολεία των ΗΠΑ, «σύνδρομο της Στοκχόλμης» κ.λπ.) «δικαιολογούνται» ως παθολογικές.
– εγκληματική βία: τη ζούμε κάθε μέρα. Περιέχει το κοινό έγκλημα, αυθόρμητο ή εκ προμελέτης. Προκαλείται από κοινωνικές, οικονομικές ή ψυχοπαθολογικές αιτίες και είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
– κρατική βία: τα κράτη- η λέξη «κράτος» (2) σημαίνει και την ισχύ, την εξουσία- εφαρμόζουν ή διεκδικούν, σύμφωνα με τον ορισμό του κοινωνιολόγου Max Weber (3), το «μονοπώλιο της νόμιμης βίας», με το να εφαρμόζουν τις δικαστικές αποφάσεις ή τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης. Σε περίπτωση δε πολέμου, το κράτος δικαιώνει τον επονομαζόμενο «δίκαιο πόλεμο», με ανάλογη βία.
– δομική ή αόρατη βία: ενυπάρχει στις δομές μιας κοινωνίας με τη μορφή άδικων νόμων, την ευνοιοκρατία, την αναξιοκρατία, την ασυλία κ.λπ. Απέναντί της οι απλοί πολίτες είναι ανίσχυροι. Εδώ προστίθεται και η βία εναντίον των μειονοτήτων, αλλά και αυτή εναντίον των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων (άνεργοι, άστεγοι, νεόπτωχοι κ.λπ.)
– πολιτική βία: περιλαμβάνει τις βίαιες ενέργειες μιας πολιτείας που γίνονται με πολιτικά κριτήρια σε βάρος των πολιτών της: όπως καταστολή επανάστασης που αποβλέπει στην ανατροπή του καθεστώτος, σύλληψη για αντίσταση κατά της αρχής κ.λπ. Αντίθετα, η νόμιμη εξέγερση του λαού και η βία που θα ασκήσει εναντίον σφετεριστών της εξουσίας ή ατόμων που επιδιώκουν την κατάλυση της δημοκρατικού πολιτεύματος, εμπεριέχεται, ως προτροπή προς τους πολίτες, στο Ελληνικό Σύνταγμα (4).
– οικονομική βία: τη ζούμε κάθε μέρα, τρία χρόνια τώρα, με την κατάρρευση της εθνικής οικονομίας. Δημιουργήθηκε λόγω της αλόγιστης μεταπολιτευτικής… δανεικής ζωής μας (ατόμων και κράτους). Με τη διόγκωση των χρεών και την αδυναμία πληρωμής τους, η βία, ατομική ή κρατική, βρέθηκε σε πρώτο πλάνο. Για να επιτευχθεί δε ο τελικός στόχος (η αποπληρωμή των χρεών μας), το κράτος καταστρέφει σιγά – σιγά κι ανεπανόρθωτα τον κοινωνικό ιστό διαλύοντας -για λόγους… οικονομίας- όλες τις βασικές συνεκτικές δομές της κοινωνίας.
– φυσική βία: περιλαμβάνει τις καταστροφές που προκαλούν οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις της φύσης (καταιγίδες, τρικυμίες, πλημμύρες, σεισμοί, πυρκαγιές, τσουνάμι, καύσωνες κ.λπ.) Φυσική θεωρείται και η βία των ζώων απέναντι στα άλλα, αλλά και τον… άνθρωπο. Εξ ου η έκφραση «κτηνώδης βία»!
– διαδικτυακή ή «κυβερνο-βία» (cyber-violence): φαινόμενο της τεχνολογικής… προόδου του ανθρώπου! Πρόκειται για ανεξέλεγκτη βία, σε λεκτική (γραπτή) ή εικονική (με βίντεο) μορφή, που αποβλέπει στην υποτίμηση ή απαξίωση, προσβολή ή γελοιοποίηση ενός ατόμου στο διαδίκτυο.
…ΔΙΑΧΩΡΙΖΕΤΑΙ, άραγε, η βία σε «καλή» ή «κακή», «υποκειμενική» ή «αντικειμενική», «δίκαιη» ή «άδικη»; Είναι, άραγε, η βία έμφυτη ή «επίκτητη»; Η «μη βία» (Γκάντι) έχει αντίκρισμα στην εποχή μας; Πότε αρχίζει η βία: εκεί που σταματά ο λόγος ή μήπως όταν ο άλλος ανακαλύπτει το σημείο αδυναμίας μας; Η εκπαίδευση/παιδεία είναι ικανές να την εξουδετερώσουν; (…)
ΠΟΛΛΑ τα πρόσωπα της βίας, περισσότερα τα ερωτήματα γι αυτήν. Ένα είναι βέβαιο, πως ποτέ η βία δεν έλυσε -κι ούτε πρόκειται να λύσει- κανένα πρόβλημα…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
– (1) Σύμφωνα με το λεξικό «Μπαμπινιώτη» «βία είναι η άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης, ή η χρησιμοποίηση απειλών με σκοπό την επιβολή της θέλησης κάποιου». Η βία «ασκείται» από άλλους, αλλά και «προσφεύγει» κανείς σ’ αυτήν.
– (2) Κράτος: (κατά Μπαμπινιώτη) η «ενότητα ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, θρησκείας, γλώσσας ή εθνικότητας (λαός), εγκαταστημένη σε οριοθετημένη εδαφική έκταση (χώρα) και οργανωμένη πολιτικά σε πρόσωπο δημοσίου δικαίου για την άσκηση της εξουσίας, και αναγνωρισμένη από τη διεθνή κοινότητα».
– (3) Μαξ Βέμπερ (Max Weber (1864-1920), στο έργο «Ο Σοφός κι ο Πολιτικός», 1919)
– (4) Το παλιό ακροτελεύτιο άρθρο 1-1-4 (που λειτούργησε κι ως σύνθημα για μια ολόκληρη γενιά στη δεκαετία του 1960), ενυπάρχει στο άρθρο 120 (νέο Σύνταγμα).
