ΜΑΝΩΛΗΣ ΤΣΙΤΣΙΡΙΔΑΚΗΣ*
Το σημερινό άρθρο θα μας ταξιδέψει σε ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσόγειου. Συγκεκριμένα, στο τρίτο, μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία, στην πολύ όμορφη Κύπρο. Ένα νησί στις ακτές του, οποίου κατά τον μύθο αναδύθηκε μια από τους δώδεκα θεούς του Όλυμπου, η θεά της ομορφιάς η Αφροδίτη.
Ακόμη δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε, πως η μεγαλόνησος αποτελεί την γενέτειρα της συζύγου του Ιουστινιανού, της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Ενώ, ο τόπος τούτος έχει πλάσει σπουδαίους ανθρώπους των γραμμάτων και των επιστήμων, όπως ο γνωστός ποιητής Κώστας Μόντης, αλλά και ο πατέρας του ελληνικού συνταγματικού δικαίου και ο πρώτος καθηγητής της συγκεκριμένης έδρας στο πανεπιστήμιο Αθηνών Νικόλαος Ι. Σαριπολος.
Ωστοσό στο παρόν κείμενο θα μας απασχολήσει, όχι το τόσο πλούσιο παρελθόν του νησιού σε θέματα πολιτισμού, αλλά θέματα οργανώσης της κυπριακής δημοκρατίας και της διεξαγωγής των προεδρικών εκλογών.
Αρχικά θα αναφέρουμε αφενός, κάποια ιστορικά στοιχεία για την ίδρυση του κυπριακού κράτους, την θέσπιση του καταστατικού του νομού και την εξέλιξη του ως σήμερα και συνεχίζοντας θα κάνουμε μια συνοπτική ιστορική ανάδρομη στις εκλογικές αναμετρήσεις, που διεξήχθησαν από το 1959 έως σήμερα.
Η Κύπρος στις 16 Αύγουστου 1960 ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται σε δυο συμφωνίες, που υπογράφηκαν το 1959, η μεν πρώτη στη Ζυρίχη της Ελβετίας μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και του Τούρκου ομόλογου του Α. Μεντερές. Η δε δεύτερη 8 ημέρες αργότερα στο Λονδίνο. Αυτές οι συμφωνίες όριζαν, πως η Κύπρος αποτελεί Ανεξάρτητη Δημοκρατία. Ενώ οι τρεις χώρες Ελλάδα, Μεγάλη Βρετάνια και Τουρκία θα αποτελούσαν από τώρα και στο έξής, όχι τις χώρες, πού επιθυμούσαν την κατάκτηση ή τον έλεγχο, αλλά την εγγύηση της ανεξαρτησίας και της ασφάλειας του νησιού από κάθε εξωτερικό κίνδυνο. Αυτές οι συμφωνίες μας θυμίζουν τον μύθο της ωραίας Ελένης, οπού, όταν ο πατέρας της την πάντρεψε με τον Μενέλαο έβαλε πρωτύτερα, όλους τους υποψηφίους μνηστήρες της να ορκιστούν, ότι αν συνέβαινε καμία περίπτωση απαγωγής στην κόρη του, θα βοηθούσαν τον γαμπρό του.
Από τα παραπάνω φαίνεται, πως το πρώτο βήμα επιτελέσθηκε και η σολομώντεια λύση δόθηκε. Το δεύτερο βήμα ήταν, πώς θα μπορέσουν να ζήσουν αρμονικά οι δυο κοινότητες στο νέο κράτος.
Το ιδανικό, αλλά συνάμα επικίνδυνο, καθότι περιείχε τον κίνδυνο εσωτερικών αναταραχών, σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ των δυο κοινοτήτων, βρισκόταν στην απλοϊκή σκέψη, ας αποφασίσουν οι ίδιοι οι κάτοικοι, με την ελεύθερη βούληση τους.
Ετσι ώστε, να αποφευχθεί το ενδεχόμενο αυτό, οι εγγυητές προχώρησαν στη λύση του Δοτού Συντάγματος, δημιουργώντας μια επιτροπή, η οποία το θέσπισε. Το σύνταγμα του 1960 είχε υιοθετήσει την αυστηρή διάκριση των εξουσιών.
Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο αντιπρόεδρος μαζί με τους έντεκα υπουργούς αποτελούσαν την Εκτελεστική Εξουσία. Η νομοθετική ασκούνταν από τη βουλή των αντιπροσώπων και από τις δυο κοινοτικές συνελεύσεις, ενώ η δικαστική από τα δικαστήρια.
Ο πρόεδρος εκλέγεται για πενταετή θητεία με απεριόριστο όριο ανανεώσεων. Η ελληνοκυπριακή κοινότητα ψηφίζει και εκλεγεί τον εκαστοτε πρόεδρο, ενώ η τουρκοκυπριακή τον αντιπρόεδρο για την ίδια χρονική περίοδο.
Το Σύνταγμα τις Κύπρου έχει τροποποιηθεί 6 φορές, αλλά ουσιαστικά δεν εφαρμόζεται από τα γεγονότα του 1963 – 1964 και κυρίως μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Όλες οι παραπάνω δυσκολίες όμως, δεν εμπόδισαν τη χώρα να εισέρθει το 2004 στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενώσης, να ασκήσει την προεδρία της και να λειτουργεί, όπως καθένα άλλο κράτος. Αύριο, Κυριακή 17 Φεβρουαρίου, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να επιλέξει τον έβδομο ως πρόσωπο πρόεδρο της. Οι 6 προηγούμενοι ήταν ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο Σπύρος Κυπριανού, ο Γιώργος Βασιλείου, ο Γλαυκός Κληρίδης, ο Τάσος Παπαδόπουλος και ο Δημήτρης Χριστόφιας. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί, πως κανένας από τους τρεις επικρατέστερους τωρινούς υποψηφίους Νικόλαο Αναστασιάδη, Γεώργιο Λιλλήκα και Σταυρό Μαλά δεν έχει διεκδικήσει τον προεδρικό θώκο, πότε ξανά, όπως θα δούμε παρακάτω.
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΠΕΡΑΣΜΕΝΩΝ ΕΤΩΝ
Βέβαια, στο σημείο αυτό ας ταξιδέψουμε 54 περίπου χρονιά πίσω, ώστε να συναντήσουμε τις πρώτες προεδρικές εκλογές στο νησί, οι οποίες διεξήχθησαν την 13η Δεκεμβρίου του 1959 και πριν γίνει Ανεξάρτητη Δημοκρατία η Κύπρος. Οι διεκδικητές ήταν δύο: ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο Ιωάννης Κληρίδης, πατέρας του Γλαυκού, ο οποίος δεν τον υποστήριξε, καθότι θεωρούσε, πως το συμφέρον της πατρίδας του είναι ανώτερο από εκείνο της οικογένειάς του. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος επικράτησε με ποσοστό 66,29%, αντίθετα με το 32,92% του αντιπάλου του. Σημαντικό είναι, πως σε αυτές τις εκλογές οι τουρκοκύπριοι ήταν η μοναδική φορά, οπού συμμετείχαν με αντιπρόεδρο, ο οποίος εξελέγη άνευ αντίπαλου.
Ο Μακάριος έμεινε στην προεδρία ως τον θάνατό του το 1977. Επίσης, κέρδισε τις εκλογές της 28 Φεβρουαρίου του 1968 με ποσοστό 96,26% των ψήφων, απέναντι στον Τάκη Ευδόκα, ο οποίος συγκέντρωσε μοναχά 3,74%, ενώ στις εκλογές της 18ης Φεβρουαρίου του 1973 κατέβηκε ως ο μοναδικός υποψήφιος και νίκησε χωρίς να διεξαχθεί η ψηφοφορία.
Δεύτερος πρόεδρος έγινε ο Σπύρος Κυπριανού, ο οποίος αντικατέστησε ως πρόεδρος της βουλής των αντιπροσώπων τον Μακάριο για το υπόλοιπο της θητείας του, καθότι στο προεδρικό σύστημα δεν υπάρχει η πρόωρη προσφυγή στις κάλπες.
Οι εκλογές προγραμματιστήκαν για τις 5 Φεβρουαρίου του 1978, αλλά ο εν ενεργεία πρόεδρος ήταν ο μοναδικός υποψήφιος, καθώς ο Γλαυκός Κληρίδης, ο οποίος θέλησε να είναι υποψήφιος αποσύρθηκε μετά από μια… απαγωγή, του γιού του Κυπριανού. Ομως, στις εκλογές του 1983 οι υποψήφιοι ήταν τρεις. Ο Σπύρος Κυπριανού, ο οποίος κέρδισε με ποσοστό 56,54% έναντι του 33,93% του Γλαυκού Κληρίδη και του 9,53% του Βάσου Λυσσαρίδη.
Τρίτος, υπήρξε ο Γιώργος Βασιλείου, ο οποίος επικράτησε έπειτα από μάχη δυο γύρων 14 και 21 Φεβρουαρίου το 1988. Στον πρώτο γύρο οι υποψήφιοι ήταν πέντε: Σπύρος Κυπριανού, Γλαυκός Κληρίδης, Γιώργος Βασιλείου, Βάσος Λυσσαρίδης και Θράσος Γεωργιάδης. Από αυτούς στον δεύτερο γύρο πέρασαν ο Κληρίδης και ο Βασιλείου, ο οποίος ενώ ήρθε δεύτερος στον πρώτο γύρω νίκησε στον δεύτερο με ποσοστό 51,63% έναντι 48,37%.
Η δικαίωση ήρθε το 1993 για τον Γλαυκό Κληρίδη, ο οποίος μετά από μάχη δύο γύρων 7 και 14 Φεβρουαρίου επεκράτησε του αντίπάλου του Γιώργου Βασιλείου παίρνοντας την ´εκδίκηση´ του για την ήττα του στις προηγούμενες εκλογές.
Τον πρώην πρόεδρο ψήφισαν το 49,39% έναντι του 50,61 του νικητή. Άλλοι υποψήφιοι ήταν ο Πασχάλης Πασχαλίδης, ο Γεώργιος Μαυρογένης και ο Γιαννάκης Ταλιώτης.
Επίσης, ο Γλαυκός Κληρίδης παρέμεινε πρόεδρος ως το 2003, καθώς επεκράτησε και στις εκλογές του 1998, απέναντι στον Γεώργιο Ιακώβου με ποσοστά ο πρώτος 50,82% ενώ ο δεύτερος με 49,18% μετά από μάχη δυο γύρων στις 8 και 15 Φεβρουαρίου. Συνυποψήφιοι ήταν οι: Βάσος Λυσσαρίδης, Αλέξης Γαλανός, Γιώργος Βασιλείου, ο Νίκος Κουτσού και ο Νίκος Ρολάνδης.
Πέμπτος πρόεδρος ήταν ο Τάσος Παπαδόπουλος, ο οποίος σε έναν γύρο επεκράτησε των εννέα συνυποψήφιων του. Ο Τ. Παπαδόπουλος έλαβε στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 2003 το ποσοστό του 51,51%, ενώ δεύτερος ήρθε ο Γλαυκός Κληρίδης και ακλούθησαν κατά σειρά ψήφων οι έξής: Νίκος Κουτσού, Ανδρέας Ευστρατίου, Χρίστος Ιωσηφίδης, Αδάμος Κατσαντώνης, Κώστας Κυριάκου, Γεώργιος Μαυρογένης και Παντελής Σοφοκλή.
Εκτος πρόεδρος διετέλεσε ο τέως πρόεδρος Δημήτρης Χριστόφιας, ο οποίος κέρδισε στον δεύτερο γύρο τον Ιωάννη Κασουλίδη με ποσοστό 53,36% ενώ ο δεύτερος 46,64%! Οι εκλογές έγιναν την 17η και την24η Φεβρουαρίου 2008. Υπόλοιποι υποψήφιοι ήταν οι: Τάσος Παπαδόπουλος, Αναστάσιος Μιχαήλ, Ανδρέας Ευστρατίου, Κώστας Θεμιστοκλέους, Κώστας Κυριάκου, Μάριος Ματσάκης, Χριστόδουλος Νεοφύτου.
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
Οι φετινές εκλογές της 17ης Φεβρουαρίου βρίσκουν ως ανθυποψήφιους 11 πρόσωπα τους: Νίκο Αναστασιάδη, Πραξούλα Αντωνιάδου, Σόλωνα Γρηγορίου, Ανδρέα Ευστρατίου, Λάκη Ιωάννου, Κώστα Κυριάκου (ούτοπος), Γιώργο Λιλλήκας, Σταύρο Μαλά, Λουκά Σταύρου, Άντρη-Μακαρία Στυλιανού και Γεώργιο Χαραλάμπους.
Διαβάζοντας τα ονόματα των έντεκα υποψήφιων διαπιστώνουμε, πως μοναχά δύο, ο Ανδρέας Ευστρατίου και ο Κώστας Κυριάκου, γνωστός με το ψευδώνυμο ´ούτοπος´, εξαιτίας των φιλοπλατωνικων του θέσεων περί της οργάνωσης των κοινωνιών σε πόλεις κράτη κ.λπ., αποτελούν τους μοναδικούς δυο, οι οποίοι έχουν διεκδικήσει άλλες δυο φορές το αξίωμα του πρόεδρου.
Συμπερασματικά παρατηρούμε, πως ο Δημήτρης Χριστόφιας είναι ο μοναδικός πρόεδρος, ο όποιος δεν θέτει υποψηφιότητα ως εν ενεργεία πρόεδρος για την επανεκλογή του.
Επίσης, διαπιστώνουμε το φαινόμενο λιγοστών υποψήφιων στις πρώτες εκλογές, ενώ πλειάδα την τελευταία εικοσαετία περίπου.
Ακόμη, αντιληφτήκαμε ότι όταν ο υποψήφιος είναι αρκετά δημοφιλής και έχει την ευρεία στήριξη από τον λαό, ο αριθμός των συνυποψήφιων του δεν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντας για την εκλογή του από την πρώτη εκλογική αναμέτρηση.
Τέλος, νομίζω πως αξίζει να επισημανθεί πως οι κυπριακές εκλογές εξαιτίας του προεδρικού συστήματος έχουν ως επίκεντρο το πρόσωπο, ενώ οι Ελληνικές εξαιτίας της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας το πολιτικό κόμμα.
*Μεταπτυχιακός φοιτητής της Νομικής
