ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΟΥΚΟΥΣΟΥΛΑΣ*
Η σημερινή μέρα (23/2) έχει οριστεί ως παγκόσμια μέρα ανοιχτών δεδομένων 2013. Επιστήμονες, δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι δημόσιων φορέων, σχεδιαστές, βιβλιοθηκονόμοι, προγραμματιστές και ακτιβιστές – ενεργοί πολίτες, συγκεντρώνονται σε ταυτόχρονες εκδηλώσεις σε 101 πόλεις του κόσμου από την Αθήνα ως το Σύδνεϋ της Αυστραλίας, το Μοντερρέυ του Μεξικού, τo Κατμαντού του Νεπάλ και την Καμπάλα της Ουγκάντα. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν συζητήσεις, εργαστήρια (workshops) καθώς και συνεργατική ανάπτυξη κώδικα και συλλογή δεδομένων (hackathons), ενώ οργανισμοί, όπως η παγκόσμια τράπεζα, απελευθερώνουν νέα σύνολα δεδομένων ειδικά για αυτή τη μέρα.
Τι είναι τα ανοιχτά δεδομένα;
Αντίστοιχα με το ελεύθερο λογισμικό, το κίνημα των ανοιχτών δεδομένων έχει ως κεντρική ιδέα ότι και ορισμένες συλλογές δεδομένων θα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμες, χωρίς περιορισμούς λόγω πνευματικών δικαιωμάτων. Τα δεδομένα αυτά μπορεί να είναι επιστημονικά (π.χ. χάρτης γονιδιώματος, βάσεις δεδομένων πρωτεϊνών, μετεωρολογικά δεδομένα), να προέρχονται από δημόσιους φορείς (π.χ. δαπάνες δημοσίου, γεωγραφικά δεδομένα, παρατηρητήριο τιμών, κίνηση στους δρόμους κ.λπ.) ή/και από τα ίδια τα μέλη της κοινότητας με τη μέθοδο του ´crowdsourcing´, όπως στα έργα dbpedia και openstreetmap.
Η ελεύθερη διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας τέτοιων συλλογών δεδομένων σε συνδυασμό με την ευρεία γκάμα τεχνολογιών ελεύθερου λογισμικού, μπορεί να οδηγήσει σε υπηρεσίες και εφαρμογές που θα βελτιώνουν σημαντικά την καθημερινότητα όλων μας. Πότε θα περάσει το επόμενο λεωφορείο από τη στάση που στέκεστε; Πότε θα περάσει το απορριμματοφόρο από τη γειτονιά σας; Πότε και σε ποιους μπορείτε να απευθυνθείτε για θέματα που σας ενδιαφέρουν έντονα; Πού θα βρείτε να παρκάρετε και ποιοι δρόμοι έχουν τη μεγαλύτερη κίνηση; Ποιες γειτονιές έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σε περίπτωση σεισμού; Πλημμύρας; Ολες αυτές και πολλές άλλες ερωτήσεις θα μπορούσαν να απαντηθούν σε μεγάλο βαθμό αυτόματα, αν υπήρχαν διαθέσιμα τα αντίστοιχα σύνολα δεδομένων. Ειδικότερα, τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν να βοηθήσουν μεταξύ άλλων:
? Στον αποτελεσματικότερο έλεγχο της εξουσίας.
? Στην αποδοτικότερη λειτουργία των ίδιων των Δημόσιων Υπηρεσιών.
? Στην επιχειρηματικότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
? Στη διεύρυνση της επιστημονικής συνεργασίας και την επιτάχυνση της καινοτομίας και της προόδου στην τεχνολογία και τον πολιτισμό.
? Στη βελτίωση της καθημερινότητας και των συνθηκών διαβίωσης.
Για να επιτευχθούν όμως αυτοί οι στόχοι, είναι απαραίτητο οι συλλογές δεδομένων που διατίθενται ελεύθερα να είναι και στις κατάλληλες μορφές (μορφότυπους – formats) ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν όσο το δυνατόν ευκολότερα, ευρύτερα και καλύτερα. Για τον σκοπό αυτό ο Tim Berners Lee (γνωστός ως ο εφευρέτης του παγκόσμιου ιστού) έχει προτείνει μία κλίμακα 5 επιπέδων ποιότητας μιας συλλογής ανοιχτών δεδομένων, όπως μπορείτε να δείτε στην εικόνα 1:
Αναλυτικές πληροφορίες για τα οφέλη και τα κόστη κάθε επιπέδου μπορείτε να βρείτε στη σελίδα http://5stardata.info/
Για την υποστήριξη της διάδοσης των ανοιχτών δεδομένων, το παγκόσμιο ίδρυμα ανοιχτής γνώσης (Open Knowledge Foundation – OKFN) έφτιαξε κατ? αρχήν τον γενικά αποδεκτό ορισμό του τι είναι ανοιχτά δεδομένα, ο οποίος μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Μία συλλογή δεδομένων είναι ανοιχτή, αν ο οποιοσδήποτε είναι ελεύθερος να την (επανα)χρησιμοποιήσει, με μόνους περιορισμούς (το πολύ) την υποχρέωση για αναφορά στον αρχικό δημιουργό της συλλογής και την αναδιανομή με τους ίδιους όρους.
Παράλληλα με τον ορισμό, ειδικά για τις χώρες της Ευρώπης όπου αναγνωρίζονται πνευματικά δικαιώματα στις συλλογές δεδομένων έχει δημιουργηθεί η άδεια χρήσης ανοιχτών βάσεων δεδομένων (Open Database License – ODBL)[2] για τη νομική κάλυψη όσων διανέμουν τέτοιες συλλογές.
Στην Ελλάδα
Θετική διάθεση προς τα ανοιχτά δεδομένα υπάρχει και στη χώρα μας, με αρχή τα ελεύθερα γεωγραφικά δεδομένα της πύλης http://geodata.gov.gr, της ´διαύγειας´ (http://diavgeia.gov.gr/) και της Ελληνικής Αστυνομίας (http://www.astynomia.gr/opendata/), αν και χρειάζεται ακόμα αρκετή δουλειά ως προς την ποιότητα και αξιοπιστία των παρεχόμενων δεδομένων. Πολύ θετικό στοιχείο είναι και η σχετικά πρόσφατη ίδρυση του Ελληνικού παραρτήματος του OKFN (http://gr.okfn.org/), ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εστιάζει σε θέματα ανάκτησης, βελτίωσης της ποιότητας και αξιοποίησης των ανοιχτών δεδομένων στη χώρα μας.
Ενδεικτικές δράσεις του ελληνικού OKFN ως τώρα είναι η δημιουργία της Ελληνικής πύλης ανοιχτών δεδομένων (http://open-data.okfn.gr/) με βάση το ελεύθερο λογισμικό CKAN της μητρικής οργάνωσης, την ´απελευθέρωση´ σημαντικών συλλογών επιστημονικών δεδομένων όπως το ελληνικό wordnet[3], τη μετάφραση στα ελληνικά του εγχειριδίου ανοιχτών δεδομένων[4] κ.λπ. Μέλη του Ελληνικού OKFN εξάλλου βρίσκονται πίσω και από την υλοποίηση της ελληνικής DBPedia, μίας προσπάθειας που αποσκοπεί στην εξαγωγή δομημένης σημασιολογικής πληροφορίας από τη Wikipedia (η ελληνική DBPedia μάλιστα ήταν η πρώτη μεταφορά της DBPedia σε μη-λατινικό αλφάβητο).
Πρόσφατα (Οκτώβριος 2012), το Ελληνικό OKFN απέστειλε ανοιχτή επιστολή και αντίγραφα από το ´Εγχειρίδιο Ανοιχτών Δεδομένων´ στους Δήμους της χώρας με σκοπό την ευαισθητοποίηση και των τοπικών αρχών στο θέμα των ανοιχτών δημόσιων δεδομένων.
(http://gr.okfn.org/2012/11/municipal-open-data/).
Εκδήλωση στα πλαίσια της διεθνούς ημέρας ανοιχτών δεδομένων 2013 στην Ελλάδα διοργανώνεται στην Αθήνα από το Ινστιτούτο πληροφοριακών συστημάτων του ερευνητικού κέντρου ´Αθηνά´ (υπεύθυνο μεταξύ άλλων για το geodata.gov.gr) και την Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού – Λογισμικού ανοιχτού κώδικα (ΕΕΛΛΑΚ) με την υποστήριξη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ερευνητικού έργου MODAP (Mobility, Data Mining and Privacy). Οι ερευνητές του MODAP συμμετέχουν με σκοπό τη μεταφορά τεχνογνωσίας διαχείρισης μεγάλων συλλογών δεδομένων, με έμφαση στην εξαγωγή γνώσης και την προστασία της ιδιωτικότητας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εργαστήρια (workshops) που θα διεξαχθούν στα πλαίσια της εκδήλωσης, ειδικά για εκπροσώπους δημόσιων φορέων που σκοπεύουν να δημοσιεύσουν συλλογές ανοιχτών δεδομένων, αφού διδάσκονται οι απαραίτητες ικανότητες για τη δημιουργία συνόλων δεδομένων 5 αστέρων κατά Tim Berners Lee (όπως αναφέραμε παραπάνω).
Κατά την άποψη του γράφοντος, πολύ ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η διοργάνωση αντίστοιχης εκδήλωσης και στα Χανιά με τη μορφή κατ? αρχήν δημόσιας συζήτησης ως προς το ποια δημόσια δεδομένα θα μπορούσαν να διατεθούν από τον δήμο ή την περιφέρεια, πώς και με ποιούς στόχους. Στη συνέχεια μπορεί να ακολουθήσει ´hackathon´ με στόχο τη δημιουργία ή την προσαρμογή εφαρμογών για την αξιοποίηση υπάρχοντων ανοιχτών δεδομένων για την πόλη μας (π.χ. δεδομένα αστυνομίας, ´διαύγεια´, geodata κ.λπ.) όπως και τη συνεργασία για τον εμπλουτισμό συνεργατικών βάσεων δεδομένων (openstreetmap.org, opencyclemap.org, openfoodfacts.org, wikipedia/dbpedia κ.λπ.). Ως τότε, για όσους ενδιαφέρονται για το αντικείμενο, υπάρχουν ελεύθερα διαθέσιμα τα μαθήματα του ´School of Data´[5] για την απόκτηση των βασικών δεξιοτήτων που απαιτούνται.
Παραπομπές
[1] Πλήρης ορισμός ανοιχτών δεδομένων http://opendefinition.org/okd/ellinika/
[2] Η άδεια ανοιχτών βάσεων δεδομένων (ODBL): http://opendatacommons.org/licenses/odbl/
[3] Ελληνικό wordnet: http://gr.okfn.org/2013/01/wordnetgr/
[4] Εγχειρίδιο ανοιχτών δεδομένων http://opendatahandbook.org/el/
[5] Ελεύθερα μαθήματα επεξεργασίας δεδομένων http://schoolofdata.org/handbook/courses/
[6] Ημέρα ανοιχτών δεδομένων http://opendataday.org/
[7] Δραστηριότητες ανά τον κόσμο http://wiki.opendataday.org/2013/City_Events
*Chania Lug
[Όπως και το ίδιο το ΕΛ/ΛΑΚ έτσι και αυτή η στήλη είναι εξ ορισμού ανοιχτή, θα χαρούμε να μας στείλετε απόψεις, προτάσεις, τυχόν απορίες ή ό,τι άλλο θεωρείτε σημαντικό, ώστε η στήλη να είναι για εσάς όσο το δυνατόν πιο χρήσιμη. Ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας είναι μέσω της λίστας ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της ομάδας μας στη διεύθυνση public@chania-lug.gr.]
