ΦΩΤΟΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Toυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
Μια παλιά επιθυμία μου που πρόσφατα εκπληρώθηκε, ήταν η επίσκεψη ενός μοναδικού αρχοντικού στην παλιά πόλη, που ήξερα πως διασώζει ακόμα
-χάρη στους ιδιοκτήτες του- τα ιδιαίτερα στοιχεία της ιστορίας του. Το κτίσμα αυτό, ένα τρίπατο αρχοντόσπιτο στην ´Πλαθειά Ρούγα´ της Σπλάντζιας (αντίστοιχα τοπωνύμια υπήρχαν σχεδόν σ’όλες τις πόλεις της βενετοκρατούμενης Ελλάδας), διασώζει σε πολύ καλή κατάσταση τα ξυλόγλυπτα ταβάνια του ´καλού οντά´ στον πρώτο όροφο, τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στα Χανιά. Και όχι μόνο αυτό: Διατηρούνται επίσης ένα διπλό λουτρό, εκπληκτικές μαρμάρινες κρήνες, ένα εσωτερικό πηγάδι και σε γενικές γραμμές η εσωτερική του διαρρύθμιση. Στο επιβλητικό εξωτερικό του, που διατηρείται χωρίς ουσιαστικές αλλοιώσεις, συμπεριλαμβάνεται μια προεξοχή τζακιού που θυμίζει ´ζεματίστρα´ καθώς και μία πολεμίστρα. Πρόκειται για το κτίσμα που φιλοξενεί εδώ και 20 χρόνια στο ισόγειό του το ευφήμως γνωστό εστιατόριο – μεζεδοπωλείο ´Το πηγάδι του Τούρκου´. Χάρη στη μεσολάβηση φίλων και στην καλοσύνη της ιδιοκτήτριας (πρόκειται για την κα Τζένη Παγιαυλά) και του γιου της, είχα την ευκαιρία να το επισκεφθώ και να το φωτογραφήσω για λογαριασμό της σελίδας μας, παρά το γεγονός ότι αυτή την εποχή είναι κλειστό και οι ιδιοκτήτες του δε βρίσκονται συνέχεια στα Χανιά. Απ’ ό,τι μπορεί κανείς να αντιληφθεί, το οικοδομικό αυτό συγκρότημα αποτελείται από τρεις επιμέρους κτηριακές μονάδες, που έχουν διαμορφωθεί απ’ τον 17ο έως το 19ο αιώνα πάνω σε προγενέστερα κτίσματα της βενετοκρατίας. Σαφώς παλιότερο είναι το βορειότερο τμήμα του συγκροτήματος, που βρίσκεται στην 3η πάροδο Καλλίνικου Σαρπάκη. Το ισόγειό του αποτελείται από 2 θολωτούς χώρους, που το πάτωμά τους βρίσκεται αρκετά βαθύτερα από το σημερινό επίπεδο του δρόμου. Στον όροφο της βόρειας πλευράς βρίσκεται και προεξοχή του τζακιού που στηρίζεται σε μεσαιωνικά φουρούσια. Τα παράθυρα αυτής της πλευράς, όπως και της ανατολικής, διασώζουν την αρχική τους μορφολογία που θυμίζει βιομηχανική αρχιτεκτονική. Στη νότια πρόσοψη διατηρείται το εντυπωσιακό κεντρικό θύρωμα του 18ου αιώνα και δύο συμμετρικά παράθυρα που θυμίζουν βενετσιάνικη κατασκευή, έχουν όμως τη χαρακτηριστική ανάγλυφη διακόσμηση της τουρκοκρατίας με ανθέμια και φύλλα. Αυτό το τμήμα αποτελεί άλλη ιδιοκτησία, παλιότερα ανήκε στο γνωστό Αγγλο ζωγράφο John Craxton. Στο ανατολικό τμήμα του ισογείου στεγάζεται σήμερα ´Το πηγάδι του Τούρκου´, που ευλαβικά διατήρησε όλα τα στοιχεία του παλιού κελύφους. Διατηρήθηκαν και συντηρήθηκαν τα χαρακτηριστικά ανάγλυφα θυρόφυλλα της ανατολικής πόρτας (από τα λίγα που διατηρούνται πια στον τόπο μας) και το στενό τούρκικο πηγάδι που προμήθευε νερό στα λουτρά που σώζονται ακόμα στο κτήριο, κυρίως όμως μια περίτεχνη κρήνη με μαρμάρινο ανάγλυφο που αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στον χώρο του ισογείου. Η κρήνη αυτή, που η προέλευσή της είναι από την Κωνσταντινούπολη, αναπαριστά στο πάνω τμήμα της μια μουσουλμανική πόλη με τέμενος, ενώ στο κάτω κοσμήται με έλικες και ανθέμια.
Στο μικρό χαμάμ που βρίσκεται στον όροφο, υπάρχει άλλη μια περίτεχνη κρήνη που θυμίζει βενετσιάνικη κατασκευή με τα κλασικίζοντα στοιχεία της, ανήκει όμως κι αυτή στην τουρκοκρατία. Εξωτερικά, η γωνία του κτηρίου είναι διαμορφωμένη με βενετσιάνικου τύπου ´καντονάδα´.
Το στοιχείο που διαφοροποιεί όμως το αρχοντόσπιτο αυτό, σίγουρα ιδιοκτησία κάποιου πλούσιου αγά, είναι κυρίως το ξυλόγλυπτο ταβάνι του ´καλού οντά´ στον όροφο, που δε σώζεται σε κανένα άλλο αντίστοιχο κτήριο στη δυτική Κρήτη, Στην αρχική του μορφή το κτίσμα επεκτεινόταν με σαχνισί προς το δρόμο, αυτό καθαιρέθηκε όμως στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας. Το ταβάνι, που θυμίζει έντονα αντίστοιχα ταβάνια βορειοελλαδίτικων αρχοντικών, διατηρείται σε άριστη κατάσταση εκτός από το τμήμα που αντιστοιχούσε στο σαχνισί κι έχει αφαιρεθεί.
Ας σταθούμε όμως εδώ για σήμερα αφού ο χώρος δε μας επιτρέπει περισσότερα. Το αφιέρωμά μας θα ολοκληρωθεί την επόμενη βδομάδα.
Στην πρώτη φωτογραφία, η εξωτερική νότια όψη του κτηρίου, που αποτελεί και την πρόσοψή του. Είναι διαιρεμένο σε δύο όγκους, με κοινή όμως είσοδο, που όπως φαίνεται κι εδώ έχει βενετσιάνικο χαρακτήρα, αν και κατασκευάστηκε στην τουρκοκρατία. Στην αρχική του μορφή το κτήριο είχε διώροφο σαχνισί, αφού το εύρος του δρόμου το επέτρεπε.
Στη δεύτερη, τμήμα της ανατολικής όψης. Κι αυτή είναι διαιρεμένη σε 2 όγκους, διατηρεί όμως ενιαία μορφολογικά στοιχεία που παραπέμπουν στον 18ο αιώνα. Τα παράθυρα χαρακτηρίζονται από μια αρκετά ´κλειστή´ μορφολογία (που είναι και η αρχική), το μεγάλο παράθυρο είναι μεταγενέστερη προσθήκη.
Στην τρίτη, το θύρωμα της ανατολικής όψης που ίσως αρχικά οδηγούσε σε δεύτερο κλιμακοστάσιο, οδηγεί σήμερα στο χώρο του πηγαδιού και της μαρμάρινης κρήνης. Τα θυρόφυλλα, χαρακτηριστική λαϊκότροπη κατασκευή της τουρκοκρατίας, συντηρήθηκαν άριστα χάρη στη φροντίδα και το μεράκι των ιδιοκτητών.
Στην τέταρτη, η βόρεια όψη του συγκροτήματος, που ανήκει σε παλιότερη φάση. Η κατασκευή που θυμίζει ´καταχύστρα´ είναι η εξωτερική πλευρά μεγάλου τζακιού, που η εντυπωσιακή καμινάδα του σώζεται στην αρχική της μορφή. Πάνω στο στηθαίο του δώματος διακρίνεται πολεμίστρα.
Στην πέμπτη, το πηγάδι που έδωσε και το όνομα στην επιχείρηση. Παρόμοια πηγάδια υπήρχαν και σε άλλα σπίτια της Σπλάντζιας.
Στην έκτη, η περίτεχνη κρήνη με την παράσταση μουσουλμανικής πόλης. Μάλλον πρόκειται για την Κων/πολη, από την οποία και έχει προέλθει κατά πληροφορίες της ιδιοκτήτριας.
Στην έβδομη, λεπτομέρεια της παράστασης, που έχει σκαλιστεί σε λευκό μάρμαρο.
Στην όγδοη τέλος, εσωτερικό του ισόγειου θολωτού χώρου στα βόρεια του συγκροτήματος. Αρκετά χαμηλότερα από το σημερινό επίπεδο του δρόμου, διατηρεί το μεσαιωνικό χαρακτήρα και την ατμόσφαιρα των Χανιών της βενετοκρατίας. Εχει τραβηχτεί από το φίλο κ. Μανούσο Δασκαλογιάννη, που δραστηριοποιείται στην προβολή επιχειρήσεων και υπάρχει στο site του εστιατορίου στο Internet.