Πάνου Καραβία Εκδόσεις: Λύσεις
» Ενα κείμενο της Κατοχής – Παρουσίαση Στέφανου Ροζάνη
Αυτό το συμβολικό – δραματικό και ολιγοσέλιδο πεζογράφημα γράφτηκε τον καιρό της Κατοχής ως κατάθεση λόγου πνευματικής αντίστασης κατά της απάνθρωπης – κτηνώδους γερμανικής χιτλερικής κατοχής, με συγγραφέα τον υψηλής ανθρωπιστικής συναίσθησης συγγραφέα, δημοσιογράφο και αρθρογράφο Πάνο Καραβία.
Το σημαντικό αυτό κείμενο ήταν έτοιμο, στοιχειοθετημένο στην πλάκα του τυπογραφείου για να δημοσιευθεί στο περιοδικό ´Γράμματα´, την τελευταία όμως στιγμή το σταμάτησε η χιτλερική λογοκρισία που αξίωσε την αφαίρεση τμημάτων του κειμένου. Ο συγγραφέας το απέσυρε κι έμεινε ανέκδοτο ως το 1957, πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό ´Νέα Εστία´ (τεύχος Ιούνιος 1957), με την υπογραφή (ψευδώνυμο) Π. Καλέργης.
Για να εκδοθεί αυτοτελώς ως βιβλίο, με μια έξοχη παρουσίαση του ποιητή, δοκιμιογράφου, καθηγητή Φιλοσοφίας Μ.Μ.Ε., με πλούσιο συγγραφικό έργο.
Στην παρουσίαση που προτάσσει στην πρώτη έκδοση σε βιβλίο του κειμένου της κατοχής ´Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα´ (1977, Λύσεις) χαρακτηρίζει αυτή τη σκληρή αντιπολεμική κατάθεση του Πάνου Καραβία, ως την Γκουέρνικα του Λόγου, σε συσχετισμό με τον διάσημο πίνακα του Πάμπλο Πικάσο που τον ζωγράφισε μετά τον ανηλεή βομβαρδισμό της Ισπανικής πόλης Γκερνίκα στη χώρα των Βάσκων από γερμανικά βομβαρδιστικά με προτροπή του δικτάτορα Φράνκο το 1937.
Για να ζωγραφίσει αυτή τη θηριώδη καταστροφή τον ίδιο χρόνο με έκθεση του πίνακα στην έκθεση στο Παρίσι.
Ετσι με το πρότυπο του πίνακα ο Πάνος Καραβίας κατέθεσε υψηλής τέχνης πολιτικό αντίστασης κείμενο, το οποίο ο Ροζάνης, με πνευματική ευθύνη το χαρακτήρισε ως Γκουέρνικα, δηλαδή, καταστροφή της πολιτείας του Λόγου, όμως σήμερα -όπως κάνουμε σε όλα τα κείμενα- εδώ και πολλά χρόνια στα ´Χανιώτικα νέα´- τη δική μας αναμνηστική παρουσίαση της ´Εγκληματικής Νύχτας´, που, όπως τότε που επαναλαμβάνεται με άλλη μορφή από τη Γερμανία, που θέλει προτεκτοράτα της την Ελλάδα και όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Γιατί η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΝΥΧΤΑ συνεχίζεται τόσο οδυνηρά και στη δεύτερη 10ετία του 21ου αιώνα.
Ομως, όπως έγραψε τότε ο Καραβίας: ´Είδατε ποτέ άνθρωπο με μονοκόμματο ξύλινο πόδι να γονατίζει;´.
´Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα´, αυτός είναι ο τίτλος ενός κειμένου της κατοχής (1944) του Πάνου Καραβία.
Ο συγγραφέας, όμως του κειμένου, το απέσυρε, λόγω γερμανικής λογοκρισίας, έμεινε ανέκδοτο ως το 1957. Για να δημοσιευτεί στο περιοδικό ´Νέα Εστία´ (τεύχος 1ης Ιουνίου 1957) με την υπογραφή Π. Καλέργης.
ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΕ ΝΕΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Στη συνέχεια το σπάνιας ποιότητας αυτό ποιητικό πεζογραφικό κείμενο εκδόθηκε από τις εκδόσεις ´Λύσεις´ με παρουσίαση του λογιώτατου ποιητή, πεζογράφου, δημοσιογράφου, φιλόσοφου, φυσικού και καθηγητή Στέφανου Ροζάνη με τίτλο του κειμένου της παρουσίασής του ´Μια Guernica του λόγου´.
Το χαρακτικό του εξωφύλλου αυτής της σπάνιας ποιότητας συλλεκτικής έκδοσης είναι από χαρακτικό του Πικάσο (του 1925). Αυτή η έκδοση κυκλοφόρησε με το όνομα του συγγραφέα Πάνου Καραβία, ενός από τους πιο πνευματικούς δημοσιογράφους της Ελλάδας, πολύγλωσσου και πασίγνωστου χρόνια ανταποκριτή αθηναϊκών εφημερίδων στην Ευρώπη, συγγραφέα, αρθρογράφου και αναλυτή.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΞΑΝΑΒΙΩΝΕΙ ΠΑΛΙ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΚΑΤΟΧΗ
Σε καιρούς τόσο σκοτεινούς σε ´Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα´ θεωρήσαμε αναγκαία την επαναπαρουσίαση σ’ αυτό το ´ένα κείμενο κατοχής´ του Πάνου Καραβία με την έννοια πως η Ελλάδα ξαναβιώνει τη νέα ´Γερμανική Κατοχή´ μέσα από τον γερμανικό σημερινό πόλεμο, καταστροφή της ελληνικής οικονομίας, όπου, όπως και των άλλων μεγαλύτερων (και επίσης κρίσιμων) οικονομιών των κρατών ολόκληρου του ευρωπαϊκού νότου, ακόμα όμως και των οικονομικών χωρών της ανατολικής Ευρώπης, τις οποίες στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιχειρεί να τις υπαγάγει στον έλεγχό της η ισχυρότερη στην Ευρωπαϊκή Ενωση Γερμανική οικονομία και υπερ-εξουσία.
ΚΑΤΑ ΤΟ ´ΤΙΜΕ´ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣΕΙ ΤΙΣ ΑΔΥΝΑΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε.
Αυτή την υπερ-εξουσία επισημαίνει σε ένα σκληρό κείμενο με δραματικές φωτογραφίες το διεθνούς κυκλοφορίας αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ (στο οποίο θα αναφερθούμε ευρύτερα προσεχώς) της 9ης Οκτωβρίου 2011 στην κρίσιμη αυτή χρονιά που η Ελλάδα πέρασε στην τραγωδία των μνημονίων.
Σ’ αυτό, λοιπόν, το τεύχος αναφέρεται και το εξής αποκαλυπτικό:
´…Η λύση, από την πλευρά της γερμανικής προοπτικής, είναι η ισχυροποίηση των αδύνατων οικονομιών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για να γίνουν με άλλα λόγια – περισσότερο… Γερμανικές…´. Για να διερωτηθεί ο αρθρογράφος του ΤΙΜΕ, αν τούτο είναι δυνατό, όπως συνέβη από τον τότε με την Ελλάδα… που άνοιξε τον δρόμο του πειραματόζωου και για τις μεγαλύτερες οικονομίες του ευρωπαϊκού νότου, όπως συμβαίνει τώρα για να κινδυνεύσει κρίσιμα η ευρωπαϊκή κοινοτική συνοχή.
Ποιο όμως θα ’ναι και από ποιον ή ποια συγγραφέα το σύγχρονο ´ένα κείμενο κατοχής;´. Ας ελπίσουμε πως θα υπάρξει ένα τέτοιο κείμενο σε καιρούς που είναι κυρίαρχη η ένοχή μας σιωπή…
ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΝΥΧΤΑ ΧΘΕΣ
ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Ο Στέφανος Ροζάνης στην παρουσίαση αυτού του κειμένου (του Πάνου Καραβία) γράφει: ´«Στην τραγωδία του πεπρωμένου» του Π. Καραβία ο κόσμος μεταλλάσσει σε φαντασίωμα, σε σπασμωδική σκηνή που παίζεται με κούκλες. «Η εγκληματική νύχτα με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα» είναι μια Γκουέρνικα του λόγου, γεννημένη από το εφιαλτικό σκηνικό του πολέμου που κάθε στιγμή διεκδικεί την εσωτερική αλήθεια ανακαλύπτοντας τους μικρούς τρόμους μέσα στον μεγάλο φόβο, μέσα στη φρίκη των σπλάχνων που εκτρωματικά φωτίζουν την εικόνα του κόσμου αναλλοίωτη.
Αυτή η Γκουέρνικα του λόγου αναπαράγει τα ανδρείκελα στη θέση των αλλοτινών «ωραίων ανθρώπων», τα στήνει ως μόνη παρουσία πάνω στο ξύλινο πόδι τους και αρχίζει τον μακάβριο χορό. Μια περιπέτεια χωρίς περιπέτεια´.
ΑΝΥΠΟΨΙΑ ΓΙΑ Ο,ΤΙ ΕΡΧΟΤΑΝ ΤΟΣΟ ΑΠΕΛΠΙΣΤΙΚΑ ΒΕΒΑΙΟ
´Είδατε ποτέ άνθρωπο με μονοκόμματο ξύλινο πόδι να γονατίζει;´. Ξυπνημένος απότομα από το στραφταλιστό του όνειρο, από τη νύχτα με τα πολύχρωμα φώτα… από την πλάνη του βίου που καθόριζε ως τώρα μιαν απόπειρα για… με τις υποθέσεις, με το άπιαστο όραμα – λαχτάρα της ομορφιάς και κίνδυνος, ο κόσμος αυτός βλέπει φλόγες να ξεχύνονται, βλέπει τη λαμπρότητα μέσα στην καρδιά να σμπαραλιάζεται και το αγκομαχητό στους τόπους της ερωτικής φρικιάσεως να αχρηστεύεται, εκεί που γέννησε τη σφαγή, ανύποπτος για ό,τι ερχόταν τόσο απελπιστικά βέβαιο. Οπως τότε ήρθε (κι όπως τώρα με άλλους τρόπους και μεθόδους ξανάρχεται) τόσο απελπιστικά βέβαιο: Χορός μακάβριος μεταμφιεσμένων με κούκλες, με το μονοκόμματο ξύλινο πόδι, με τον αποκεφαλισμένο λαιμό του αξιωματικού, με την ασυναρτησία ενός θιάσου γελωτοποιών που βγαίνουν να παραστήσουν όλοι μαζί ο καθένας το δικό του νούμερο´.
ΤΟ ΞΥΛΙΝΟ ΠΟΔΙ ΤΟΥ
ΞΥΛΙΝΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ
Για να συνεχίσει ο Στέφανος Ροζάνης στην έξοχη παρουσίασή του μετά από πολλά ενδιαφέροντα και τα εξής: ´…και τότε, ο άλλος κόσμος ο εξαφανισμένος μέσα στην κολασμένη του οχλαλοή, θα κρεμάσει το ξύλινο πόδι του στον τοίχο – το ξύλινο όνειρο- για να παίξει ξανά την οπτασία, να ιδεί, τόσο απελπισμένα το ξύλινο πόδι, το χαμένο πόδι, όχι σαν τίποτ’ άλλο, μα σαν εξάρτημα κι αυτό του μαγικού μηχανισμού μιας φαντασίας στις κουίντες, ενώ στη σκηνή ανάβουνε και σβήνουνε οι προβολείς της ανείπωτης καταστροφής´…
(Οπως τότε, όπως τώρα, που στεκόμαστε πανικόβλητοι και άφωνοι, μπροστά σε τόσο ανείπωτη ξαφνική καταστροφή… με νέα γερμανική οικονομική κατοχή!).
Μετά ο κόσμος αραδιάζει τις απάτες του. Ομως ´Είδατε ποτέ άνθρωπο με ξύλινο πόδι να σκύβει να πάρει ένα χαρτί από χάμω;´.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΥΣΩΜΕΝΑ,
ΤΑ ΤΕΛΕΙΑ ΑΝΔΡΕΙΚΕΛΑ
Αλλά ο Σ.Ρ. προσθέτει σ’ αυτή την τραγική ερώτηση και τα εξής: ´Αυτή την ελάχιστη και τραγικά μοιραία πράξη σηματοδοτεί τον κόσμο πέρα απ’ τα χρυσωμένα, τα τέλεια ανδρείκελα.
Να σκύβει με ξύλινο πόδι, για το τίποτα. Να τρέχει με ξύλινο πόδι σα σημαία κουρελιασμένη. Ν’ αρπάζει, με ξύλινο πόδι κάθε ευκαιρία φυγής…
– Να με συμπαθάτε, μα είμαι βιαστικός…
– Βιαστικός; με το ξύλινο πόδι… Eλάτε δα!…
Μακάβριος χορός μεταμφιεσμένων στην Γκουέρνικα του λόγου, σε κόσμο ξυπνημένο απότομα…´.
ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
Επιλεγμένα αποσπάσματα:
1. ´Βιδωμένος πάνω στο σανιδένιο πόδι του έφευγε στον στριφτό ανήφορο σέρνοντας στα χώματα και στις πέτρες ένα παμπάλαιο παλτό σωστή γελοιογραφία. Νιώσατε ποτέ τη λαχτάρα να τρέξετε και να μην μπορείτε γιατί το ένα πόδι σας είναι σανιδένιο. Κι αντί για σκιά, τον ακολουθούσαν, τον κυνηγούσαν, ένα πλήθος σιγανές φωνές. Κρατούσαν ξύλινους σταυρούς, τους ύψωναν, τους κατέβαζαν, εντελώς άρρυθμοι, γράφοντας κάτι ονόματα στο μαύρο βάθος… κι ήταν νύχτα με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα. Μία νύχτα εγκληματική, γεμάτη ενέδρες, που ήταν μάταιο να υποτιμάς τη σημασία των μικροτρόμων…´.
2. ´Ενα πλήθος κραυγές… προσπαθούσαν απεγνωσμένα να σμίξουν η μία με την άλλη, να συνεννοηθούν. να πουν κάτι μεταξύ τους, ίσως για να μη κινδυνεύουν να σβήσουν μόνες… Μα φαινόταν μάταιη αυτή η προσπάθεια γιατί η καθεμιά ήθελε και καλά να διασαλπίζει τη δική της εξαιρετική σημασία και να ζητά από τις άλλες να τρέξουν κοντά της, να της κάνουν συντροφιά. Ωστόσο, καθένα χρονικό διάστημα κάποια κραυγή σταματούσε και εξομοιωνόταν με το σκότος…´.
3. ´Η λειτουργία του μεσονυχτίου τέλειωσε και ο ένας μετά τον άλλο αναχωρούσαν με τις μεγάλες στολές τους… Μόνο οι ακρωτηριασμένοι του πολέμου, άλλοι πάνω στις πατερίτσες τους κι άλλοι με τα πρόσωπα τυλιγμένα σε μαύρους επιδέσμους κυκλοφορούσαν μέσα στη νύχτα, με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα.
Υψηλής ποιότητας και πνευματικής ευθύνης το ´ένα κείμενο της κατοχής´ του αξέχαστου Πάνου Καραβία (με την έξοχη παρουσίαση του Στέφανου Ροζάνη) που αποτελεί και την ανελέητη σημερινή πραγματικότητα της Ελλάδας με τη Νέα Γερμανική πολεμική – οικονομική Κατοχή.
