Νερά: Ιαματικά και άλλα στα Χανιά

Χωρίς φυσικά να είμαι ειδικός είχα κάποτε πληροφορηθεί από τα Μ.Μ.Ε. ότι στον Νομό Χανίων υπάρχει το 65% του υδατικού δυναμικού της Κρήτης.
Πραγματικά όποιος έχει περιοδεύσει σε βουνά, λαγκάδια, κάμπους και φαράγγια των Χανίων θα έχει διαπιστώσει ότι υπάρχουν εκατοντάδες πηγές νερού, μικρής ή μεγαλύτερης ροής, που δεν έχουν καταγραφεί όπως π.χ. έχει γίνει στο φαράγγι Σαμαριάς, αλλά ούτε και αναλυθεί τα νερά τους. Ορισμένες από αυτές για τον αδαή, όπως ο γράφων, γεννούν κάποια ερωτηματικά. Π.χ. η πηγή Καναβόνερο σε υψόμετρο 2.030 μέτρων της κορυφής Σβουριχτή στα Λευκά Ορη και που το ύψος είναι 2.317 μέτρα. Πού άραγε να ευρίσκεται η υπόγεια δεξαμενή με την ολοχρονίς παροχή, όταν η υψομετρική διαφορά είναι τόσο μικρή; Στο νησί Αγρια Γραμπούσα, στο παραλιακό Νερόσπηλιο, υπάρχει ροή όλο τον χρόνο, ενώ το πάνω από τη σπηλιά πέτρωμα δεν έχει αξιόλογο πάχος. Από πού φθάνει ως εδώ το νερό;
Στα νότια παράλια των Σφακίων και μεταξύ των ακτών των φαραγγιών Δώματα και Τρυπητής, στην τοποθεσία ´στσι Εσσες´, υπάρχει πηγή σαν μικρό ποτάμι που τρέχει από τα βράχια, λίγο πάνω από το θαλασσινό νερό και όταν πλησιάζεις με σκάφος αισθάνεσαι την οσμή σαν από διαρροή υγραερίου έντονη, τα δε βράχια και τα φύκια είναι καλυμμένα από ένα λευκό στρώμα σαν γιαούρτι.
Παλαιότερα φρόντισα και αναλύθηκε στο Χημείο του Δήμου μας με εκπληκτικά στοιχεία να περιέχει.
Το νερό της Λισσού, που από τα αρχαία χρόνια θεωρούνταν ιαματικό, δεν νομίζω να έχει αναλυθεί, αλλά ο αλησμόνητος φίλος Μανούσος Μανουσάκης έλεγε ότι με τη χρήση του θεραπεύτηκαν οι μυρμηγκιές στα χέρια γνωστού του νεαρού.
Στο Ακρωτήρι μας, που θεωρείται άνυδρη περιοχή, υπάρχουν πηγές με χρήση από τα αρχαία χρόνια στο Μαράθι, το Στρογγυλό Κεφάλι, την Περβολίτσα, το Αυλάκι του Αγίου και στην Τρυπητή μέσα σε θαλασσινό σπήλιο. Η λίμνη στα βράχια της Σούγιας έχει τη φήμη ιαματικού νερού παρ? ότι σχεδόν μέσα στη θάλασσα.
Ομως εκτός από τα μεταλλικά ή ιαματικά νερά υπάρχουν αμέτρητες πανέμορφες τοποθεσίες όπου, συνήθως, κάτω από αιωνόβια πλατάνια, σε μικρές ή μεγάλες σαν ποτάμια ποσότητες, ρέουν νερά. Μερικές από αυτές αναφέρω: Στις μοναδικές σε ομορφιά χαράδρες στον Αζωγυρέ, τη Σπίνα και τα Καμάρια Σελίνου. Στα Μεσκλά, τις Αλιακές, την Τρομάρισσα, στο Βρυσί Κυδωνίας, μα και στον Βουρβουρέ της Αση – Γωνιάς Αποκορώνου.
Τέλος, το θαυμάσιο βουνό του Προφήτη Ηλία, πάνω από τις Λουσακιές και τον Πλάτανο Κισάμου με υψόμετρο 1.000 μέτρα, φαίνεται να έχει τεράστια αποθέματα νερού, αφού πέρα από το ολοχρονίς ρέον υπόγειο ποταμάκι στο από δεκαετίες εγκαταλελειμμένο χωριό Μονοπλάθανος και το πλησίον Βρύσες στην όλη περιοχή μέχρι Σφηνάρι και Φαλάσαρνα τρέχουν δεκάδες πηγές μικρής ή μεγαλύτερης παροχής.

ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ.
Σε έναν τόμο με τίτλο ´ΑΙ 750 Μεταλλικαί πηγαί της Ελλάδος´ έκδοσης της Δ/νσης Ιαματικών Πηγών και εκθέσεων του 1938 του τότε Υφυπουργείου τουρισμού και στο μέρος που αφορά τον Νομό Χανίων αναφέρονται οι παρακάτω μεταλλικές – ιαματικές πηγές. Τις έχω αντιγράψει σε απλή γλώσσα και έχω συμπληρώσει νεότερα που αφορούν τις πηγές στα Τεμένια.
ΤΕΜΕΝΙΑ Δήμου Καντάνου. Στο Μέσα Χωριό υπάρχει η πηγή Λιμπιναρέ και η πηγή Τζανουδιανών. Το 1933 το Χημικό εργαστήριο του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας ενήργησε ανάλυση και από τις δύο πηγές, που την περίοδο εκείνη αναφέρεται η απόδοσή των σε 500 οκάδες νερού η καθεμιά και αναφέρθηκε ότι είναι καλή η χρήση του νερού αυτού από πάσχοντες εκ ψαμμιάσεως και επίσης ότι τότε ήταν ανεκμετάλλευτες. Διά Βασιλ. Διατάγματος της 31-8-1957, που δημοσιεύθηκε στο Α? τεύχος της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, οι πηγές αυτές ανακηρύχθηκαν και επίσημα σαν ιαματικές. Η Νομαρχία Χανίων είχε, τότε, ανακοινώσει ότι επιτροπή από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου κ. Φωκά και του διευθυντή Γεωχημικών Ερευνών του Υπουργείου Βιομηχανίας κ. Περτέτση εγνωμάτευσαν ότι τα νερά αυτά είναι κατάλληλα διά ποσιοθεραπείαν, ο δε καθηγητής του Πανεπιστημίου κ. Δοντάς εγνωμάτευσε ότι η χρήσις του νερού των δύο πηγών ενδείκνυται κυρίως εις τους πάσχοντες εκ χρονίων παθήσεων του πεπτικού σωλήνος, επί δυσκοιλιότητας και χρονίων γαστρεντεριτίδων, επί ψαμμιάσεως και ουρικής αρθρίτιδας και εν γένει τα νερά αυτά είναι πολύ ωφέλιμα ως διουρητικά χρησιμοποιούμενα κατά βούλησιν και σε μεγάλες ποσότητες.
ΜΑΧΑΙΡΟΙ. Στην τοποθεσία κανάλι του χωριού Μαχαιροί Αποκορώνου πηγή με ιαματική επίδραση στα πάσχοντα από σπλήνα ζώα. Ροή σε σημαντική ποσότητα.
ΠΛΕΜΕΝΙΑΝΑ. Στην τοποθεσία Αγιος Γεώργιος των Πλεμενιανών Σελίνου αναβλύζει πηγή με πολύ μικρή ροή το θέρος και μεγαλύτερη τον χειμώνα που, κατά τους ντόπιους, είναι αποτελεσματικό διά τη  χολολιθίαση και ψαμμίαση, ενώ σε πλησίον ιδιωτικό πηγάδι το νερό περιέχει σίδηρο και δεν είναι πόσιμο.
ΣΗΡΙΚΑΡΙ. Στην τοποθεσία Μιχελιανά αναβλύζει νερό με χρώμα κόκκινο και μαύρο και οι κάτοικοι εκεί βάφουν με αυτό υφάσματα. Επικρατούσε η αντίληψη ότι αυτό το έδαφος είναι… πετρελαιοφόρον.
ΕΠΙΣΚΟΠΗ στην Κίσαμο. Στο εκεί αναβλύζον Αγιόνερο οι κάτοικοι αποδίδουν σπουδαίες θεραπευτικές ιδιότητες κατά την πραγματοποίηση λουτρών με αυτό.
ΣΑΡΑΚΗΝΑ. Στις τοποθεσίες Σφακιδές, Πρίνος, Μεσορμιότικο φαράγγι και Χονδριανό φαράγγι πηγάζουν σιδηρούχα νερά (κοκκινονέρια).
ΒΟΘΙΑΝΑ. Στην τοποθεσία Αρελιό σε πολλά σημεία σιδηρούχα νερά με σπουδαιότερο αυτό του Αρελιού στο Μουστάκο που ρέει σε μεγάλη ποσότητα. Κατά την Τουρκοκρατία οι Μπέηδες το μετέφεραν μέσα σε γιάλινα δοχεία για χρήση στα Χανιά.
ΑΚΡΩΤΗΡΙ. Στις Στέρνες και στην τοποθεσία Λινοβροχιό αναβλύζει πηγή καθαρτικού νερού, αλατούχος και στην περιοχή Τσιφτέ Μοναστήρι (ναύσταθμος) σε αρκετή ποσότητα καθαρτικό νερό (τσιλονέρι) που χρησιμοποιείται από τους κατοίκους.
ΣΟΥΔΑ. Στον Βλητέ πηγάζει υφάλμυρο νερό (τσιλονέρι) που από αμνημονεύτων χρόνων χρησιμοποιείται σαν καθαρτικό.
ΠΛΑΚΑ Αποκορώνου. Περί τα 200 μέτρα από το χωριό πηγάζει καθαρτικό νερό (τσιλονέρι) που οι κάτοικοι το χρησιμοποιούν σαν καθαρτικό.
ΣΚΛΑΒΟΠΟΥΛΑ Σελίνου. Στις τοποθεσίες Κάμπου Κρύο, Κάμπου Λάκκος και Χλωμή Χαλάρα πηγάζει αρκετό νερό καθαρτικό που το χρησιμοποιούν οι κάτοικοι ευρέως.
ΡΟΔΟΒΑΝΙ Σελίνου, λίγο πριν τον πόλεμο ανακαλύφθηκε πηγή νερού που ωφελεί τους πάσχοντες από οφθαλμικά προβλήματα.
ΚΑΛΥΒΕΣ Αποκορώνου. Κοντά στον παλαιό αμαξιτό δρόμο και στην τοποθεσία Κοιλιάρη Καμάρα αναβλύζει, σε αρκετή ποσότητα νερό το οποίο χρησιμοποιείται με άριστα καθαρτικά αποτελέσματα.
ΚΑΣΤΕΛΟΣ Αποκορώνου. Σε απόσταση 15 λεπτών από το χωριό και στην τοποθεσία Κουμαρές υπάρχει πηγή με μικρή παροχή νερού με κόκκινο χρώμα.
ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ Σελίνου. Στις τοποθεσίες Ψαροσγαριανά και Γιαλεσκάρι αλατούχοι καθαρτικές πηγές που δεν χρησιμοποιούνται.
ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΣ Κυδωνίας. Στην τοποθεσία Βαλσαμιώτης πηγάζει ιαματικό νερό που θεραπεύει την ψαμμίαση, ενώ στην τοποθεσία Κουτσουνάρια πηγές με κόκκινα σιδηρονέρια και στην τοποθεσία Λιμνια όμοιες πηγές που το νερό τους χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση της δυσεντερίας με πολύ καλά αποτελέσματα.
ΚΑΣΤΕΛΙ Κισάμου. Στην τοποθεσία Λίμνη, δίπλα στη θάλασσα, πηγή γλυφού νερού καθαρτικού. Η πηγή είναι μέσα στα βότσαλα.
ΚΑΛΟΥΔΙΑΝΑ Κισάμου. Στη μέση του χωριού πηγάζει αρκετή ποσότητα νερού που είναι πικρό και κόκκινο και δεν χρησιμοποιείται.
ΠΛΑΤΑΝΟΣ Κισάμου. Στην ακτή του Παύλου πηγή με μεγάλη παροχή που χρησιμοποιείται σαν καθαρτικό με άριστα αποτελέσματα, ενώ στην τοποθεσία Ζυμβραγού, κοντά στον δρόμο, νερό πικρό – σιδηρούχο που οι γιατροί συνιστούσαν σαν θεραπευτικό για την ψαμμίαση. Αυτό φθείρει με τον χρόνο τις πέτρες ή το τσιμέντο ροής.
ΓΑΥΔΟΣ. Στις περιοχές Λακκούδι και Κεφαλή, κοντά στη θάλασσα, πηγές με καθαρτικά ύδατα (τσιλονέρια).
ΠΑΤΣΙΑΝΟΣ Σφακίων. Πηγή με μικρή ροή που το νερό είναι κόκκινο και ξινό.
ΚΑΡΕΣ. Στις τοποθεσίες Γέρο Δρυς, Αθάνατο νερό, Κλιματσιές, Καστανιές και Ριζαριά νερά σιδηρούχα, πολύ κόκκινα, σε μεγάλες ποσότητες.
ΚΑΜΠΟΣ. Τοποθεσία Ξεχειμαδιάρης. Μικρή πηγή καθαρτικού νερού με άριστα αποτελέσματα.
ΒΡΥΣΕΣ. Στις τοποθεσίες Αγιος Γεράσιμος και Βατόνερο, είκοσι λεπτά από το χωριό, πηγές με κόκκινα και πικρά νερά.
ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ. Στην τοποθεσία Βαρδιανά πηγή με κόκκινο νερό, σιδηρόνερο.
Πέρα από αυτές τις πηγές, που είχαν καταγραφεί πριν το 1937, οπωσδήποτε θα υπάρχουν και αρκετές άλλες με θεραπευτικές ή άλλες ιδιότητες που περιμένουν να καταγραφούν και κυρίως να αναλυθούν τα νερά τους για μια σίγουρη διαπίστωση των αποτελεσμάτων της χρήσης των.
Αλλά και οι αναφερθείσες, πλην δύο – τριών, δεν έχουν υποστεί καμιά ανάλυση.