Γιάννης Βουρδουμπάς*
Πριν από λίγες ημέρες δόθηκε στη δημοσιότητα στο Μεξικό η έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την ανθρώπινη ανάπτυξη, αφιερωμένη στην άνοδο του νότου (The rise of the South).
Η άνοδος των χωρών του νότου, οι οποίες υστερούσαν για πολλές δεκαετίες στην ανάπτυξη και την ευημερία σε σχέση με τις χώρες του βορρά, είναι σήμερα εντυπωσιακή και πρωτόγνωρη. Ποτέ στο παρελθόν στην ανθρώπινη Ιστορία δεν έχουν αλλάξει τόσο δραματικά οι συνθήκες ζωής και οι προοπτικές εκατομμυρίων ανθρώπων. Στη Μεγάλη Βρετανία, όπου ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα, πέρασαν 150 χρόνια για να διπλασιασθεί η κατά κεφαλή παραγωγή. Στις Η.Π.Α., οι οποίες αναπτύχθηκαν βιομηχανικά αργότερα, αυτό συνέβη σε διάστημα πεντηκονταετίας. Ο πληθυσμός των χωρών αυτών δεν υπερέβαινε τα 10 εκατομμύρια στην κάθε μία όταν εκβιομηχανίστηκαν. Αντίθετα η Ινδία και η Κίνα με πληθυσμό πάνω από 1 δισ. η κάθε μια, πρόσφατα διπλασίασαν το κατά κεφαλή εισόδημά τους σε λιγότερο από 20 έτη, γεγονός που επηρέασε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων από ότι η βιομηχανική επανάσταση. Το γεγονός της ανόδου των χωρών του νότου δίδει τη δυνατότητα της προόδου και της καλύτερης ανθρώπινης ανάπτυξης σε πολλές χώρες όπου κατοικεί σημαντικός αριθμός του παγκόσμιου πληθυσμού. Οταν δεκάδες χώρες και δισεκατομμύρια ανθρώπων ανεβαίνουν τη σκάλα της ανάπτυξης, όπως γίνεται σήμερα, επηρεάζουν όχι μόνο το επίπεδο διαβίωσής τους, αλλά και τις κοινωνίες των ανεπτυγμένων χωρών.
Ο μετασχηματισμός των χωρών του νότου στις αρχές του 21ου αιώνα έχει βαθιές συνέπειες στο εισόδημα, στην υγεία και τη μόρφωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι στο διάστημα των τελευταίων 20 ετών μόνο στην Κίνα, περίπου 500 εκατ. άτομα ξέφυγαν από την κατάσταση της ακραίας φτώχειας που βρίσκονταν. Για πρώτη φορά τα τελευταία 150 χρόνια η παραγωγή των τριών μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών του Νότου, της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας έφθασαν την παραγωγή των έξι μεγάλων βιομηχανικών χωρών του βορρά, του Καναδά, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, των Η.Π.Α. και της Μεγ. Βρεττανίας.
Αυτό το γεγονός από μόνο του δημιουργεί μία ανακατανομή της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος. Σήμερα οι χώρες του Νότου παράγουν συνολικά το μισό της παγκόσμιας παραγωγής σε σχέση με το ένα τρίτο που παρήγαγαν στο 1990.
Η εντυπωσιακή άνοδος των χωρών του Νότου βοήθησε να επιτευχθεί ο στόχος της χιλιετίας του Ο.Η.Ε. όσον αφορά τη μείωση στο μισό των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας (κάτω από 1 ευρώ την ημέρα) σε σχέση με το 1990. Ταυτόχρονα αυξήθηκε πολύ η μεσαία τάξη στις χώρες αυτές καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων είδαν να αυξάνονται σημαντικά τα εισοδήματά τους. Υπολογίζεται ότι το 2030 το 80% των ανθρώπων που θα ανήκουν στη μεσαία τάξη θα ζουν στις χώρες του νότου.
Καθώς, λοιπόν, στις χώρες αυτές η μεσαία τάξη θα μεγαλώνει συνεχώς και θα καταναλώνει περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες, είναι φυσικό να αναπτυχθούν οι ικανότητες των χωρών αυτών να παράγουν σύνθετα βιομηχανικά προϊόντα κατάλληλα και για τις αγορές του βορρά, ενώ θα βελτιωθεί και η ικανότητά τους να καινοτομούν. Παράλληλα θα βελτιωθεί και το μορφωτικό τους επίπεδο καθώς σημαντικό μέρος του πληθυσμού τους θα σπουδάζει και θα εξοικειώνεται με τις νέες τεχνολογίες. Τον 15ο αιώνα οι επιδόσεις της Κίνας στην επιστήμη και τον πολιτισμό ήταν πολύ ανώτερες από τις αντίστοιχες της Ευρώπης. Οπως αναφέρει ο διακεκριμένος καθηγητής της Ιστορίας Nial Ferguson στο βιβλίο του «Πολιτισμός» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2012), εάν κάποιος ισχυριζόταν την περίοδο αυτή ότι η Ευρώπη θα κυριαρχούσε στην παγκόσμια σκηνή τους επόμενους αιώνες δεν θα τον πίστευε κανείς και θα τον κοίταζαν τουλάχιστον περίεργα. Ετσι και σήμερα η άνοδος των χωρών του νότου είναι για πολλούς απρόσμενη καθώς οι περισσότεροι πίστευαν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες αργά και σταδιακά θα συνέκλιναν στα επίπεδα ανάπτυξης των ήδη αναπτυγμένων χωρών, οι οποίες όμως θα διατηρούσαν ένα σταθερό προβάδισμα.
Η κατάρρευση της αποικιοκρατίας τον 20ό αιώνα επέστρεψε σταδιακά την ανάπτυξη των χωρών αυτών και την επιτάχυνση της ανάπτυξης τους στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα. Η άνοδος του νότου δείχνει ότι ο κόσμος γίνεται πλέον πιο πολύπλοκος και αλληλοεξαρτώμενος. Οι χώρες του βορρά χρειάζονται τις χώρες αυτές για την εξαγωγή των προϊόντων και των υπηρεσιών τους, αλλά και λόγω της ύπαρξης σε αυτές μεγάλων κεφαλαίων τα οποία μπορούν να δανειστούν. Ταυτόχρονα οι χώρες του νότου χρειάζονται τις χώρες του βορρά λόγω των σύνθετων τεχνολογικών προϊόντων που παράγουν και των καινοτομιών τους. Η παρατηρούμενη τεράστια συσσώρευση κεφαλαίων στις χώρες του νότου δίδει σήμερα τη δυνατότητα βελτίωσης της ανθρώπινης ανάπτυξης και της εξάλειψης της ακραίας φτώχειας σε αυτές.
Η άνοδος του νότου είναι λοιπόν η ιστορία του γρήγορου μετασχηματισμού των αναπτυσσόμενων χωρών σε επίπεδα που πλησιάζουν εκείνα των ανεπτυγμένων, έτσι που μετά από πολλούς αιώνες ο κόσμος διαμορφώνεται διαφορετικά καθώς οι πλούσιες χώρες του βορρά χρειάζονται τις χώρες του νότου όσο και αντιστρόφως τις χρειάζονται και αυτές.
Η άνοδος των χωρών του νότου αποτυπώνεται και στην άνοδο του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης που υπολογίζει κάθε χρόνο ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών όπου διαπιστώνεται η συνεχής άνοδος του δείκτη για αυτές τις χώρες.
Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης (Human development index) μιας χώρας συνίσταται από τρεις παράγοντες για την εκτίμηση της ποιότητας ζωής τους και συγκεκριμένα:
α) το προσδόκιμο επιβίωσης
β) τη μόρφωση
γ) το κατά κεφαλή εισόδημα.
Η κατάταξη της Ελλάδος ως προς το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης το 2012 είναι στην 29η θέση (όπως και το 2011) σε σχέση με την 18η θέση που κατείχε το 2008 πριν δηλαδή την έναρξη της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Αν και το κατά κεφαλή ακαθάριστο Εθνικό προϊόν της Ελλάδος έχει μειωθεί σημαντικά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, οι άλλοι δύο παράγοντες που συνεκτιμώνται στον υπολογισμό του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης εκτός από το κατά κεφαλή εισόδημα, δηλαδή το επίπεδο μόρφωσης και το προσδόκιμο επιβίωσης δεν έχουν μειωθεί στην Ελλάδα σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία χρόνια έτσι που ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης παραμένει αρκετά υψηλός.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
