Οι περίοδοι της Ελληνικής Ιστορίας

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ
Στο παρόν σημείωμα θα παρουσιάσουμε τις περιόδους, στις οποίες κατατέμνεται η Ελληνική Ιστορία, στο πέρασμα των αιώνων. Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αξίζει να τονιστεί πρώτ’ απ’ όλα, η μελέτη των κριτηρίων, βάσει των οποίων οι ιστορικοί και ιστοριογράφοι ορίζουν και προσδιορίζουν τις περιόδους αυτές και τις διάφορες μικρότερες φάσεις κάθε επιμέρους περιόδου.
Τα κριτήρια χωρισμού σε περιόδους και φάσεις της Ιστορίας κάθε λαού, κράτους ή έθνους ποικίλουν και εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται, ως επί το πλείστον, με τη σημασία που αποχτούν τυχόν μεταβολές στο εσωτερικό (πολιτική ή πολιτειακή αλλαγή και μεταρρύθμιση κ.α.) ή στις εξωτερικές σχέσεις (απόχτηση ανεξαρτησίας, πόλεμοι, διπλωματικές σχέσεις κ.α.), αλλά και με την οικονομική «ευμάρεια» του λαού ή του έθνους ή του κράτους.
Σε γενικές γραμμές, η Ελληνική Ιστορία, που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη και την εξέταση όλων των οικονομικών και κοινωνικοπολιτικών παραμέτρων κάθε εποχής – περιόδου, οι οποίες χάριζαν περισσότερη ή λιγότερη δύναμη στην Ελλάδα,  χωρίζεται σε Αρχαία, Μέσων Χρόνων, Νεότερη και Σύγχρονη. Οι Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι και ιστορικοί, που ασχολούνται με την Ελλάδα και την πορεία της στο διάβα των αιώνων, συνήθως, με τη βοήθεια κάθε είδους ιστορικών πηγών (γραπτών και άγραφων, άμεσων και έμμεσων: λογοτεχνημάτων, νομισμάτων – σφραγίδων, δειγμάτων κεραμικής ή γλυπτικής ή άλλων τεχνών, κτισμάτων – κατοικιών – ανακτόρων – ναών, τάφων  – μνημείων κ.α.), έρχονται να κατατέμνουν αυτές τις γενικές περιόδους σε άλλες μικρότερες, τα στοιχεία των οποίων συγκεντρώνουν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά αναμεταξύ τους, κάτι που καθιστά την εξέταση και την παρατήρησή τους, προφανώς, ευκολότερη.
Ας δούμε, λοιπόν, στο σημείο αυτό τις περιόδους της Ιστορίας του Ελλαδικού χώρου, δίχως, όμως, να υπεισέλθουμε σε κοπιαστικές για τον αναγνώστη λεπτομέρειες, εφόσον κάθε περίοδος μεμονωμένα θα αποτελέσει το αντικείμενο προσεχούς ιδιαίτερου αρθριδίου μας.
Τα χρόνια της Μινωικής θαλασσοκράτειρας Ακμής με «ορμητήριο» την Κρήτη, βάσει όσων γράφει ο κ. Στ. Αλεξίου («Μινωικός Πολιτισμός»), διαρκούν από την εισαγωγή του χαλκού έως την τελική καταστροφή της Κνωσού (2600 – 1400 π.Χ.).  Από το 1500 περίπου έως το 1100 π.Χ., έχουμε την κυριαρχία των Αχαιών της Πελοποννήσου, που είναι γνωστοί και ως Δαναοί και Αργείοι, ενώ το κυριότερο γεγονός της περιόδου αυτής είναι ο περιβόητος Τρωικός Πόλεμος. Έπεται η έλευση των Δωριέων  και οι «Σκοτεινοί» Αιώνες (11ος – 8ος π.Χ.), στους οποίους ζει και δρα ο Όμηρος και πληθώρα ραψωδών – επικών ποιητών, που τραγουδούν τη γεμάτη κατορθώματα θεών και ηρώων προφορική παράδοση.
Τα «Αρχαϊκά Χρόνια» κείνται από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα. Οι ιστορικοί συνηθίζουν στα άκρα αυτής της περιόδου να θέτουν τη διεξαγωγή των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων (776 π.Χ., Ολυμπία Ηλείας) και την πολιτική μεταρρύθμιση του πολιτικού και νομοθέτη Κλεισθένους στην Αθήνα (508 π.Χ.).
Τα «Κλασικά Χρόνια» είναι ο 5ος και ο 4ος αιώνας. Απ’ αυτά τα χρόνια, ξεχωρίζουμε, αναμφίβολα, τους νικηφόρους για τον Ελληνισμό Περσικούς Πολέμους, την Αθηναϊκή Ηγεμονία του Περικλέους, τον αδελφοκτόνο Πελοποννησιακό πόλεμο, την ανάπτυξη της λογοτεχνίας (θέατρο, ποίηση, ιστοριογραφία, φιλοσοφία κ.α.), τη Μακεδονία του Φιλίππου του 2ου και την εκστρατεία στα πέρατα της Ασίας από το γιο του, Αλέξανδρο το Μέγα. Με το θάνατο του Μεγαλέξανδρου (323 π.Χ., Βαβυλώνα), αρχίζει η «Ελληνιστική εποχή», η οποία λήγει το 30 π.Χ., με την ήττα της Κλεοπάτρας των Πτολεμαίων και του Ρωμαίου εραστή της Αντωνίου στο Άκτιο της Αιτωλοακαρνανίας από τον Οκταβιανό Αύγουστο. Μια ήττα, που σήμαινε την έναρξη της Ρωμαιοκρατίας για όλο τον ελλαδικό χώρο, η οποία και θα διαρκέσει μέχρι το 395 μ.Χ., χρονιά που ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ Θεοδόσιος ο 1ος, πεθαίνοντας, χωρίζει την ενιαία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε Ανατολικό, όπου θέτει και την Ελλάδα, και σε Δυτικό ρωμαϊκό τμήμα.
Προτού συνεχίσουμε, να σημειωθεί πως τα «ελληνιστικά χρόνια» διακρίνονται και από τη διάδοση της «ελληνιστικής κοινής» διαλέκτου στα πέρατα της οικουμένης και από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ των επιγόνων του Μεγαλεξάνδρου. Ξαναγυρνάμε, λοιπόν, στο 395 μ.Χ. και τονίζουμε ότι τότε αρχίζει στην Ανατολή η Βυζαντινή Ιστορία, η οποία έχει, με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη, να προβάλλει το έργο και τη δράση σημαντικών από πολλές απόψεις αυτοκρατόρων, στρατιωτικών και ανθρώπων του πνεύματος έως το 1453, παρά τη «Φραγκοκρατία», που στάθηκε, κατά την άποψή μου, «τροχοπέδη» πνευματικής και πολιτικής εξέλιξης (1204 – 1261), μολονότι είχαμε τη δημιουργία νέων «κοιτίδων» του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού (Νίκαια, Ήπειρος, Μιστράς, Τραπεζούντα π.χ.).  
Μετά την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους του Μωάμεθ του Πορθητή (1453) έως το 1832, έχουμε τον ελληνικό «Μεσαίωνα», από τον οποίο ο ελληνισμός αγωνίζεται να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό και ταυτόχρονα, πολύ συχνά, διαπρέπει στις πολυπληθείς παροικίες του εξωτερικού. Η Τουρκοκρατία, τελικά, αποτινάσσεται, μαζί με όλα τα υπέρ και τα κατά της για τις διάφορες κοινωνικοοικονομικές τάξεις (προεστοί – αστοί – κλήρος – λαός) του ελληνικού έθνους, μετά από αιματηρή επανάσταση δέκα περίπου ετών, 1821 – 1832.
Η έλευση του Βαυαρού πρίγκιπα Όθωνα και η ανεξαρτησία από τους Τούρκους (αλλά όχι από τους Αγγλογάλλους και τους Ρώσους, που ‘χαν τότε το «λύειν και το δεσμείν» στην Ευρώπη, μετά την πτώση της «Ιεράς Συμμαχίας») θέτει το 1832 ως αφετηρία της Νεότερης Ιστορίας της Ελλάδας. Η Νεότερη Ιστορία συνδέεται και με τα πρώτα δειλά βήματα οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικής ύπαρξης του Ελληνικού έθνους, ενώ διαρκεί μέχρι τη λήξη  του αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου, μετά το πέρας του 2ου παγκοσμίου πολέμου (1949), ο οποίος είχε «σημαδευτεί» απ’ την ελληνική εποποιία στα βορειοηπειρώτικα βουνά (1940) και την ηρωική εθνική αντίσταση στους Ναζί και τους Ιταλούς καταχτητές (1941 – ’44).
Και κλείνουμε το σημερινό σημείωμα με τη «Σύγχρονη Ιστορία» του Ελληνισμού, που εκτείνεται χρονικά από το 1949 και δώθε. Χαρακτηρίζεται δε από τις προσπάθειες του ελληνικού κράτους να καταστεί πραγματικά ανεξάρτητο, να προοδεύσει οικονομικά και να εναρμονιστεί με τις διεθνείς πνευματικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις του καιρού μας, παρότι δέχτηκε και πάλι διάφορες «τρικλοποδιές», όπως π.χ. την Απριλιανή δικτατορία (1967 – ’74) κ.α.
Συνοψίζοντας, θα ‘θελα να επισημάνω πως, για να καταλάβουμε καλύτερα τι προσέφερε κάθε επιμέρους περίοδος στο σύνολο της Ελληνικής Ιστορίας, θα πρέπει να ξεχάσουμε τις πιθανές μας «συμπάθειες» προς κάποιες από τις προσωπικότητες, που έπαιξαν ήσσονα ή μείζονα ρόλο στη τελική διαμόρφωση των εξελίξεων. Αντ’ αυτού,  οφείλουμε να εξετάζουμε αντικειμενικά και βάσει αδιάσειστων ντοκουμέντων και διασταυρωμένων μαρτυριών, το πώς καλυτέρεψε ή χειροτέρεψε ή άφησε στάσιμο το βιοτικό και το πνευματικό επίπεδο των Ελλήνων. Κατόπιν, γίνεται, νομίζω, ευκολότερη και πιο προσιτή και η μελέτη της τοπικής ιστορίας, για τη διδασκαλία και προβολή της οποίας απαιτείται, όμως, ξεχωριστό σημείωμα.

Το παρόν κείμενο είναι προϊόν επεξεργασίας
του προλόγου ενός γενικότερου τόμου
υπό τον τίτλο, «Βυζαντινά Ιστορικά Δοκίμια».